به گزارش پایگاه خبری کشاورزی و منابع طبیعی (IANN)؛ چه کلمه آشنایی است این خشکسالی برای خراسان‌جنوبی‌ها، کلمه‌ای که سال‌هاست در جان زمین این منطقه نفوذ کرده و انگار قصد رفتن ندارد؛ ۲۰سال خساست خاک حرف کمی نیست، برای مردمی که بیش‌ترشان کشاورز و دامدار هستند. پاییزها و زمستان‌ها می‌گذرند و از بارانی که رحمت است و زندگی آفرین چیزی حاصل مردم کویر نمی‌شود. در این ۲۰سال طرح‌های مهمی در استان اجرایی شده، اما هیچ‌کدام علاج واقعه نکرده، از بارورسازی ابرها تا کاشت محصولاتی که کم‌تر آب می‌برند، تمرکز روی برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی و هزاران کار دیگر که حاصل چندانی برای استان نداشته است. کاش می‌دانستیم علاج واقعه چیست و قرار است چه برنامه‌ای برای خروج از این بحران در ۱۰سال آینده داشته باشیم؛ بحرانی که در دل تفیده کویر، کشاورزان و دامداران را فلج کرده است. به گفته مدیرکل هواشناسی خراسان‌جنوبی ۹۰درصد مساحت استان درگیر خشکسالی است که از این میزان ۱۸درصد خشکسالی شدید، شش‌درصد درگیر خشکسالی بسیار شدید، ۲۲درصد درگیر خشکسالی خفیف و ۴۳درصد درگیر خشکسالی متوسط است.
تأثیر خشکسالی بر گونه‌های حیات‌وحش
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌جنوبی در این‌باره به ایسنا گفت: متأسفانه در سال‌های اخیر در اغلب نقاط استان کاهش بارندگی را داشته‌ایم و باراش‌ها نسبت به میانگین بلندمدت منفی بوده است. تاکنون خشکسالی شدیدی بر استان حاکم بوده و در سال‌جاری توزیع بارندگی خوب نبوده است و در فصل پاییز نیز بارندگی نداشتیم.
حسن اکبری با بیان این‌که از سویی دیگر تغذیه حیات‌وحش و دام‌ها عمدتاً از گیاهان فصلی است، افزود: گیاهانی که از انتهای اسفند تا اردیبهشت سبز هستند و رویش‌های فصلی به‌شدت نیاز به بارندگی پاییز دارند، وقتی بارندگی نباشد، بذر آن‌ها جوانه نمی‌زند و ریشه آن‌ها در خاک محکم نمی‌شود.
اکبری ادامه داد: در این‌صورت پوشش بهاری بسیار ضعیف خواهد بود و حتی اگر در فصل بهار بارندگی داشته باشیم، باز هم رویش‌ها مطلوب نخواهد بود.
چشمه‌ها و تالاب‌هایی که می‌خشکد
وی با بیان این‌که از نظر چشمه‌ها نیز در استان مشکل داریم، تصریح کرد: بارش برف و سیلابی که در فصل زمستان می‌توانند تقویت‌کننده چشمه‌ها باشند، نداریم و از این باب درصورت ادامه این شرایط با مشکل مواجه خواهیم شد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌جنوبی با بیان این‌که بعد از سال‌ها خشکسالی دو سال مرطوب داشتیم و باعث شد زادآوری خوبی در حیات‌وحش و افزایش خوبی در جمعیت پرندگان داشته باشیم، اما به‌نظر می‌آید امسال این اتفاق نیفتد، افزود: اگر در ماه‌های اسفند و فروردین بارندگی چندانی نداشته باشیم، دچار یک بحران به‌خصوص در مناطق حفاظت شده‌ای که خشک و کوهستانی است و درخت و درختچه ندارند، خواهیم شد.
اکبری با بیان این‌که در این صورت با کاهش رویش مواجه می‌شویم و خشکسالی شدیدی را خواهیم داشت، تصریح کرد: خشکسالی در دشت‌ها نیز محسوس است و در این شرایط گرایش عشایر به‌سمت ارتفاعات که زیستگاه حیات‌وحش است، بسیار بیش‌تر خواهد شد و در نتیجه مشکلات حاشیه‌ای ایجاد خواهد کرد؛ چراکه علاوه‌بر این‌که بخشی از غذای حیات‌وحش توسط آنان مصرف می‌شود، بعضاً انتقال بیماری از انسان به گونه‌های حیات‌وحش صورت می‌گیرد.
وی با بیان این‌که وجود منابع آبی مشترک بین انسان و حیات‌وحش پیامدهای منفی را به‌دنبال خواهد داشت که از این باب دچار مشکل خواهیم شد، اظهار کرد: امیدواریم مانند سال قبل که درگیر بیماری طاعون نشخوارکنندگان در شهرستان‌های فردوس و سرایان شدیم، در سال آینده با تلفات سنگینی مواجه نشویم.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌جنوبی بیان کرد: نگرانی دیگر درمورد فعال شدن کانون‌های فرسایش و گردوغبار است. اکبری با بیان این‌که در خراسان‌جنوبی، بیش از پنج‌میلیون هکتار کانون فرسایش بادی داریم، اظهار کرد: سال‌هایی که بارندگی خوب باشد، رشدهای فصلی سطح خاک را می‌پوشانند و باعث می‌شوند در فصل بهار و تابستان گردوغبار کم‌تری مخصوصاً از سوی کانون‌های فرسایش داشته باشیم و روزهای گردوغباری کم‌تری داشته باشیم.
این کانون‌ها تا چه زمانی در خراسان‌جنوبی فعال هستند؟
وی ادامه داد: نبود بارندگی کافی، رویش‌های فصلی، شادابی و رطوبت خاک را کاهش می‌دهند که باعث افزایش گردوغبار در استان و افزایش روزهای ناسالم می‌شود.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌جنوبی با بیان این‌که از طرفی استان کاسه‌ها یا تالاب‌های طبیعی متعددی دارد که از حوضه‌های اطراف آب را گرفته و برای مدتی نگهداری می‌کنند، ازجمله تالاب کجی‌نهبندان اظهار کرد: آب حاصل از بارندگی از ارتفاعات و آب‌های زیرسطحی به‌سمت کاسه تالاب هدایت شده، رطوبت خاک را تأمین و هم باعث غنی شدن پوشش گیاهی می‌شوند، اما امسال ورودی آب به‌سمت کاسه‌های طبیعی و آبگیرها بسیار کم است و نگران این هستیم که در تابستان به‌شدت خشک شده، گردوغبار افزایش یاید.
اکبری ادامه داد: خشکسالی یک پدیده طبیعی است، اگرچه مواردی چون تغییر اقلیم در مقیاس کلان روی خشکسالی اثرگذار است و دوره‌های آن را طولانی می‌کند؛ اما در مقیاس استانی باید یاد بگیریم با آن سازگار شویم و روش‌های مدیریت خشکسالی را اجرا کنیم؛ درحقیقت اگر بخواهیم به اندازه سال‌های ترسالی از طبیعت برداشت کنیم، قطعاً دچار مشکل می‌شویم، باید یاد بگیریم در سال‌های خشکسالی میزان برداشت آب از منابع آبی، میزان چرای دام در عرصه‌های طبیعی و میزان برداشت از پوشش گیاهی به هر نحو کاهش پیدا کند.
گفتنی است، خشکسالی به نبود یا اندک بودن باران در یک دوره طولانی گفته می‌شود که باعث عدم‌توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کم‌شدن شدت جریان آب (برای نیروگاه‌های برق‌آبی)، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب می‌شود.
وی بیان کرد: باید متناسب با کاهش رویش و کاهش ورودی آب، برداشت آب و برداشت پوشش گیاهی را کاهش دهیم؛ در این‌صورت کمک می‌کنیم به این‌که طبیعت بتواند خود را از این بحران عبور دهد و از نابودی گونه‌های جانوری و گیاهی و ایجاد و فعال شدن کانون‌های فرسایش جلوگیری کنیم.
اکبری ادامه داد: این موضوع جز با همکاری دستگاه‌هایی که در راستای مدیریت چرای دام فعالیت می‌کنند و پیگیری و نظارت برای برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی و توجه دستگاه‌های بهره‌بردار محقق نمی‌شود؛ باید شرایط این‌گونه پیش رود تا بتوانیم شرایطی را فراهم کنیم که طبیعت از این بحران عبور کرده و زیرساخت‌ها برای آینده دچار مشکل نشود.
۷۰ درصد سدهای خراسان‌جنوبی پر از خالی است
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌جنوبی نیز در این‌باره گفت: درحال‌حاضر ۶۲/۳۰درصد از مخازن سدهای خراسان‌جنوبی آب ذخیره دارند.
احمد قندهاری با اشاره به وجود هشت‌سد مخزنی در سطح استان افزود: در سد رزه از ۱۶/۲۴میلیون مترمکعب ظرفیت تنها ۵۰/۷میلیون مترمکعب ذخیره آبی وجود دارد. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌جنوبی با بیان این‌که حجم سد نهرین در تراز نرمال ۸۶/۴میلیون مترمکعب است، تصریح کرد: درحال‌حاضر این مخزن ۲۷/۲میلیون مترمکعب آب دارد و این میزان در مدت مشابه سال گذشته ۳۱/۲میلیون مترمکعب بوده است.
قندهاری بیان کرد: حجم کل مخزن سد فرخی قائنات در تراز نرمال ۸۳/۸میلیون مترمکعب است و حجم فعلی مخزن ۳۹/۲میلیون مترمکعب است.
وی با اشاره به این‌که ۴۶/۲درصد سد کریت طبس پر است، افزود: حجم فعلی سد دره بید طبس ۱۷/۲میلیون مترمکعب است که در مدت مشابه سال گذشته ۱۰/۳میلیون مترمکعب بوده است. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌جنوبی با بیان این‌که از ظرفیت ۱۳/۴میلیون مترمکعب سد شهید پارسا سرایان، ۸۷/۰میلیون مترمکعب آب دارد، افزود: حجم فعلی مخزن حاجی‌آباد زیرکوه ۷۸/۰میلیون مترمکعب بوده است.
مدیریت چرای دام را جدی بگیریم
مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی هم اظهار کرد: خشکسالی ناشی از تغییرات جهانی اقلیم به‌دلیل همراه شدن با بارش‌های رگباری و وقوع سیل و طوفان اثرات مخربی را بر عرصه‌های منابع‌طبیعی دارد.
علی‌رضا نصرآبادی افزود: کاهش و بی‌نظمی بارندگی باعث سیر قهقرایی پوشش گیاهی و ضعف آن می‌شود، ضعف پوشش گیاهی وقوع و شدت سیلاب را زیاد کرده و درنتیجه فرسایش آبی و خاکی گسترش می‌یابد. مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی بیان کرد: با ضعف پوشش گیاهی و افزایش فرسایش آبی بافت خاک نامناسب و ضعیف شده و فرسایش بادی نیز تشدید می‌شود.
نصرآبادی با بیان این‌که ضعف هر یک از منابع پایه آب و خاک و گیاه اثر مستقیم، منفی و متقابل بر پایداری دیگر منابع دارد، تصریح کرد: مجموع اقدامات سازه‌ای آبخیزداری، عملیات بیولوژیک (توسعه پوشش گیاهی) و اقدامات بیومکانیک (کاشت همراه با ذخیره نزولات) از طرح‌های مقابله با خشکسالی، سیل و فرسایش خاک است.
وی افزود: اقدامات مدیریتی مانند مدیریت چرای دام، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی مرتعی و جنگلی و احیای مناطق معدنی نیز بسیار مهم و ضروری است. مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی بیان کرد: مهم‌تر از همه موارد، آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی جامعه است تا افراد همیشه نگران منابع‌طبیعی باشند و در راستای حفظ داشته‌های اندک، ولی ارزشمند همکاری و مشارکت کنند.
نصرآبادی یادآور شد: اگر غیر از این باشد، در آینده نزدیک کره‌زمین محیطی آرام و بی‌دغدغه برای زندگی بشر و سایر موجودات نخواهد بود.
خراسان‌جنوبی به‌سمت خشک‌تر شدن می‌رود
مدیرکل هواشناسی خراسان‌جنوبی نیز گفت: استان به‌سمت خشک‌تر شدن می‌رود و با خشکسالی چندین ساله به شاخص‌های زیر درصد نرمال رسیده‌ایم. خشکسالی در استان از نوع متوسط به بالاست؛ لذا لازم است مردم مصرف آب و مدیریت مصرف را مدنظر داشته باشند.
علی‌رضا خندان‌رو تصریح کرد: میانگین بارندگی‌ها از ابتدای سال زراعی ۲/۴۳میلی‌متر بوده که این میزان نسبت به بلندمدت ۴۷درصد و نسبت به سال گذشته ۵۲درصد کاهش داشته است.
تمام شهرستان‌های خراسان‌جنوبی درگیر پدیده خشکسالی است
خندان‌رو ادامه داد: ۹۰درصد مساحت استان درگیر خشکسالی است که از این میزان ۱۸درصد خشکسالی شدید، شش‌درصد درگیر خشکسالی بسیار شدید، ۲۲درصد درگیر خشکسالی خفیف و ۴۳درصد درگیر خشکسالی متوسط است. مدیرکل هواشناسی خراسان‌جنوبی یادآور شد: اکنون شهرستان طبس با ۹۹درصد بیش‌ترین درجه خشکسالی و شهرستان سربیشه با ۶۶درصد کم‌ترین درگیری را با خشکسالی دارد و به‌طور کلی تمام شهرستان‌ها درگیر این پدیده هستند.
طبق گفته نمایندگان مردم استان در مجلس شورای اسلامی، برای سال‌جاری مکاتباتی درباره بارورسازی ابرها با وزیر نیرو انجام شده، اما این‌که این طرح در بهار به نتیجه برسد، مهم است. تمرکز روی کاشت محصولات کم آب‌بر و توجیه افراد بومی محل و آگاه‌سازی در این زمینه بسیار مهم است.
