احسان سمیع زاده/ با افزایش جمعیت کره زمین، تأمین نیازهای غذایی انسانها به مشکل و دغدغه اصلی دولت ها مبدل شد؛ و یکی از راه حل های رفع این نیاز، کاشت گیاهان دارای راندمان و عملکرد بالا و مقاوم به آفات بود. «گیاه تراریخته»،(Genetically Modified Organisms)، گیاهی است دارای ویژگی های پیش گفته، که ساختار ژنتیکی آن، از طریق مهندسی ژنتیک، تغییر یافته و اصطلاحا دستکاری شده است.
علیرغم فواید بسیار این نوع گیاهان، و به تبع آن، علاقه‌مندان زیاد در بین محققین و کشاورزان، استفاده از گیاهان تراریخته منتقدینی نیز دارد. این انتقادات، بر اساس ملاحظات اکولوژیکی و اقتصادی است . این منتقدین، همچنین به بحث سلامت مواد غذایی تولید شده با گیاهان تراریخته نیز می‌پردازند. علیرغم اینکه فناوری و تولید گیاهان تراریخته در رفع معضلات کشاورزی جهان افق های جدیدی را گشوده، اما همانند سایر فناوری هایی که در قرون اخیر ظهور یافته اند، این تکنولوژی نیز از اثرات سوء مبرا نیست؛ و عدم توجه به این اثرات سوء می تواند معضلات بزرگی را برای بشر و محیط زیست ایجاد کند.
از اثرات نامطلوب گیاهان تراریخته می توان به: ۱- از بین رفتن منابع زیستی ارزشمند، ۲- اثرات منفی بر فرایند های اکوسیستم ، ۳- اثر مخرب بر جوامع زنده، ۴- آسیب به «گونه های غیر هدف»، اشاره کرد. همچنین گیاهان زراعی تراریخته ی مقاوم به علف کش، از تنوع گیاهان زراعی یکساله می کاهند، تنوع گیاهان زراعی، نه تنها سبب کاهش نیاز به علف کش می شود، بلکه موجب بهبود کیفیت خاک و آب، به حداقل رساندن نیاز به کودهای مصنوعی، تعدیل جمعیت آفات و عوامل بیماری زا، افزایش عملکرد محصولات زراعی و کاهش نوسان عملکرد می شود و در نتیجه، گیاهان زراعی تراریخته مقاوم به علف کش، از توسعه کشاورزی پایدار جلوگیری خواهند کرد.
در اواخر سال گذشته میلادی، فدراسیون بین المللی کشاورزی ارگانیک IFOAM، در نامه سرگشاده ای، با امضاء بیش از ۶۰ میلیون آمریکایی از شهروندان، سیاستگزاران و قانونگذاران سایر کشورها خواسته که با توجه به مضرات و آسیب های محصولات تراریخته، از سیاست های ایالات متحده امریکا در خصوص استفاده از محصولات تراریخته تبعیت نکنند، زیرا بر این باورند که تجربه ی آنها هشداری است برای آنچه در کشورهای دیگر، در صورتی که این راه را در پیش بگیرید اتفاق خواهد افتاد و هدف از نوشتن این نامه به اشتراک گذاشتن تجربه ی استفاده از محصولات اصلاح ژنتیکی شده – تراریخته – (GMO) و آسیب ناشی از آن به سیستم کشاورزی و وارد کردن محصولات تقلبی به ذخیره ی غذایی، ذکر شده است.
این نامه، در میان موارد گوناگونی که به آن پرداخته است، استدلال می کند که تولیدکنندگان محصولات تراریخته، هرگز به وعده های خود برای افزایش راندمان و سود، یا کاهش استفاده از آفت کش ها عمل نکرده اند. در حقیقت، آنها با رساندن قیمت محصولات در حال رشد تراریخته به بیش از قیمت محصولات متعارف، عکس این کار را انجام داده اند؛ و برخلاف ادعاها و تعهداتشان، هزینه کشاورزی تراریخته، بیشتر از هزینه های کشاورزی معمولی در آمریکا شده است.
در آمریکا بیش از نیمی از محصولات زراعی برداشت شده به صورت GMO است که حدود ۹۴ درصد از سویا، ۹۳ درصد از ذرت، ۹۶ درصد از پنبه تولیدی، GMO است.
در بخش دیگری از این نامه آمده است: «زمین های کشاورزانی که قصد کشت محصولات تراریخته را ندارند ممکن است با این محصولات آلوده شوند، دلیل این مسئله نیز گرده افشانی بین گونه های گیاهی می باشد.»
سایر کشورها، در حال حاضر، زیر فشار سنگین دولت ها و شرکت های بزرگ خود هستند تا آنچه را که امروز در آمریکا یک فناوری کشاورزی شکست خورده است به کار گیرند.
یک نظرسنجی در آمریکا نشان می دهند که %۷۲ مردم تمایلی به خوردن غذاهای GM ندارند و بیش از %۹۰ بر این باورند که باید بر غذاهای GM برچسب زد. تخمین زده می شود که %۷۰ غذای فرآوری شده ی مصرف شده در آمریکا با استفاده از اجزاء تشکیل دهنده ی GM تولید شده اند. البته اگر محصولات بدست آمده از حیواناتی که با GM تغذیه شده اند را در نظر بگیریم، این درصد به شکل قابل ملاحظه ای بیشتر هم خواهد شد.
در سال ۲۰۱۳، حدود ۳۰۰ دانشمند مستقل از سرتاسر جهان، یک هشدار جهانی را منتشر کردند مبنی بر اینکه هیچ گونه اجماع علمی، در رابطه با ایمنی خوردن غذاهای اصلاح ژنتیکی شده وجود ندارد؛ و خطرات آن، همان طور که در تحقیقات مستقل نشان داده شده است، جای نگرانی بسیار دارد.
به نوشته ی آنان، محصولات تغییر ژنتیکی داده شده، قبل از ورود به زنجیره غذایی انسان، تحت هیچ آزمایشی قرار داده نشده و اثر تجمع و گردش آنها در بدن، توسط هیچ نهاد دولتی و حتی کارخانه های تولید کننده آنها مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است و دستاوردهای علمی وابسته، در تضاد شدید با یافته های دانشمندان مستقل، گزارش شده است.
در پایان نامه، نگارندگان و امضا کنندگان آن قویاً از کشورهای اتحادیه اروپا خواسته اند که توجه داشته باشند، در صورت نادیده گرفتن این واقعیت در انجام وظایف خود کوتاهی کرده و گناهکار شناخته می شوند.
در مارچ ۲۰۱۵ (اسفند۹۳-فروردین۹۴) نیز، دولت هندوستان نیز به دلیل تلاش برای تولید محصولات تراریخته ی غیر ضروری و غیر ایمن در کشاورزی، آماج حملات قرار گرفت، و در دهلی، پایتخت این کشور، هزاران کشاورز بر علیه محصولات غله ای اصلاح شده ژنتیکی، و در اعتراض به سیاستهای ضد کشاورزی دولت به خیابان ها آمدند.
از پیامدهای استفاده از چنین محصولاتی مخاطرات زیست محیطی و تاثیر منفی بر سلامت انسانها می باشد. آلودگی خاک و در پی آن آلودگی گیاهان و متعاقب آن بیماری انسانها پیآمد استفاده از چنین محصولاتی می باشد.
در ماه گذشته، پاپ فرانسیس نیز نسبت به مصرف محصولات تراریخته در جهان هشدار داد؛ و همگرایی کشورها نسبت به ممنوعیت مصرف را خواستار شد. پاپ، با انتقاد استفاده از محصولات تراریخته و آفتکشها، که به گفته وی برای محیط زیست خطرآفرین هستند، از بخش های مالی وابسته و تحقیقات بین رشته ای در خواست کرد تا در این زمینه تحقیق کنند.
وی ادامه داد اگرچه شواهد مشخصی درباره مضرات غلات دستکاری شده ژنتیکی برای انسان وجود ندارد، و تا حدی، در جاهایی که این محصول کشت شده، با تولید مناسب همراه بوده، و برخی از مشکلات مردم و کشاورزان را برطرف کرده است، اما با این وجود مشکلات عدیده ای دارد که نمی توان از آن چشم پوشی کرد. توسعه اینگونه محصولات تراریخته شبکه گسترده اکوسیستم را مختل می کند، تنوع تولید را کاهش داده و در زمان حال و آینده به اقتصاد مناطق مورد کشت آسیب می رساند.
رهبر کاتولیک های جهان تاکید کرد که بدون شک مسئله توسعه کشت های تراریخته در دنیا نیازمند توجه فوری است و برای پایان دادن به این مشکل باید مباحثات علمی و اجتماعی آنرا لحاظ کرد.
در روسیه آرکادی دروکوویچ معاون نخست وزیر، اعلام کرد که این کشور از محصولات اصلاح شده ژنتیکی برای افزایش تولید در کشاورزی استفاده نخواهد کرد. وی گفت: البته ما باید از دیگر تکنولوژی های مدرن در کشاورزی برای افزایش عملکرد استفاده کنیم و استفاده خواهیم کرد.
پوتین رئیس جمهور روسیه نیز در سال ۲۰۱۴ گفت: روسیه باید شهروندان خود را از مصرف محصولاتی که به طریق ژنتیکی اصلاح می شوند باز دارد.
نیکولای فیدرو، وزیر کشاورزی روسیه هم معتقد است که این کشور باید کشوری بدون محصول ژنتیکی اصلاح شده باشد.
اما در ایران تولید محصولات تراریخته، چندسالی است که محل بحث برخی مسئولان شده است، به گفته رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ، برنج تراریخته ی کاشته شده توسط کشاورزان سال آینده به بازار می آید. بهزاد قره یاضی همچنین گفته سالانه بیش از ۵ میلیارد دلار محصولات تراریخته وارد کشور می شود.
خانه کشاورز هم اعلام کرده، ۸۰ درصد محصولات کشاورزی وارداتی به کشور تراریخته است.
از سوی دیگر به گفته سیاری، معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مواد غذایی ناسالم از عوامل زمینه ساز سرطان است؛ و در صورت آلوده بودن مواد غذایی، خطر سرطان زا بودن آنها وجود دارد.
همچنین رئیس انجمن ارگانیک ایران با انتشار نامه‌ای سرگشاده به وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره واردات و تولید محصولات تراریخته در کشور، که سلامتی را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد، هشدار داده و گوید: «دیگر فرصت آزمون و خطا نیست و بر سلامت مردم ریسک نکنیم. انجمن ارگانیک ایران بدینوسیله مخالفت خود را با واردات و تولید محصولات تراریخته اعلام می‌نماید.»
این در حالی است که نخستین پنبه تراریخته ایران، با حضور حجتی وزیر جهاد کشاورزی در اولین همایش بین المللی و نهمین همایش ملی بیوتکنولوژی ایران، رونمایی شد و تولید انبوه برنج تراریخته نیز در دستور کار قرار گرفت.
در مقابل بهزاد قره یاضی، رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران با اعلام اینکه درصدد تولید انبوه برنج تراریخته هستیم می گوید: «برنج تراریخته با نیاز آبی کم در بازار جهانی وجود نداشته و ما به دنبال تولید آن هستیم.» وی همچنین گفت: اجازه قانون شکنی را به سازمان حفاظت محیط زیست نمی دهیم و این سازمان نمی تواند با مهندسی ژنتیک مخالفت کند و باید تمهیدات لازم برای رهاسازی کشت تراریخته را فراهم کند.
عباس کشاورز، معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی، عقیده ای متفاوت دارد و می گوید: برای تولید محصولات تراریخته برخی برنامه ریزی ها مانند گرفتن مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست در اختیار ما نیست. وی همچنین می افزاید: استفاده از محصولات تراریخته در کشور، منوط به کنترل سه موضوع دریافت مجوز مصرف این محصولات از سازمان حفاظت محیط زیست، مقاومت به آفات مهم، و مزیت عملکردی مناسب است. پس از گرفتن مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست، محصول معرفی شده، باید به آفات و بیماری های مهم، حتماً مقاوم باشد نه آفات غیر مهم. همچنین محصول، باید مزیت عملکردی مناسبی داشته باشد. اگر این سه اصل در خصوص تولید محصولات تراریخته رعایت شود و مزیت هزینه ای و کمی و کیفی داشته باشد وزارت جهاد کشاورزی از آن استقبال می کند.
به نظر می رسد مخالفان و موافقان تولید محصولات تراریخته باید وارد یک گفت و گوی ملی شوند و دلایل خود را بیان کنند. زیرا در تولید محصولات تراریخته، از جمله برنج، در داخل کشور، مسئولان مربوط هنوز به جمع بندی درست و اصولی نرسیده اند؛ همچنان که در زمینه سرطان زا بودن آنهم هنوز کسی مستندات علمی کافی ارائه نکرده است./
منبع: ایانا
