معاون وزیر راه و شهرسازی و رئیس سازمان هواشناسی کشور با بیان این‌که اکنون یکی از کم‌سابقه‌ترین خشک‌سالی‌های فلات ایران را سپری می‌کنیم، گفته است: اگرچه سال زراعی ۸۶-۸۷ با کم بارشی ۴۱ درصدی یکی از سخت‌ترین خشک‌سالی‌های ایران به ثبت رسید، ولی امسال رکورد خشک‌سالی‌های نیم قرن اخیر شکسته شده و تاکنون حدود ۵۰ درصد کاهش بارش داشته‌ایم. داوود پرهیزکار با تأکید بر این‌که در ۱۱ سال اخیر هیچ سال پربارشی در تاریخ هواشناسی کشور رخ نداده است، گفت: براساس شاخص‌های خشک‌سالی، میزان بارش از سال ۸۱ تاکنون همواره منفی بوده که این میزان در سال ۹۶ به شدیدترین حالت خود رسیده است. به گفته او، انباشت کم‌‌بارشی‌های سال‌های گذشته در سال ۹۶ خود را نشان داده و انتظار می‌رود خشک‌سالی شدید تا پایان سال زراعی ۹۶- ۹۷ ادامه یابد.
بی‌توجهی به محدودیت‌های اقلیمی
انسان همواره در طول تاریخ دچار تنگناهای مختلفی شده؛ اما تسلیم شرایط نشده و برای برون‌رفت از مشکلات و ادامه حیات همیشه راهکارهایی اندیشیده که بدیهی‌ترین آن سازگاری با اقلیم بوده است. بر همین اساس ایرانیان قدیم، سازه‌های آبی بدیع (قنات‌ها) را احداث کردند تا آب‌های زیرزمینی را به سطح زمین انتقال دهند، بدون این‌که خللی در محیط زیست خود وارد کنند و همچنین شهرسازی سازگار با اقلیم را چاره‌اندیشی کردند و معماری هر منطقه، وجه تمایز هر اقلیم محسوب می‌شد؛ اما عوامل متعددی از جمله مجوز‌های بی‌رویه برای حفر چاه‌های عمیق و اضافه‌برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی و تخریب قنات‌ها به واسطه ساخت‌وسازهای عمرانی در کنار عاملی طبیعی همچون خشک‌سالی سبب از بین رفتن قنات‌ها شد. متأسفانه به محدودیت‌های اقلیمی در منطقه توجه نشد و در قالب برنامه‌های توسعه و بدون توجه به آمایش سرزمینی، نسخه واحدی برای کل کشور پیچیده شد و تاب‌آوری را از طبیعت سلب کرد و پیامدهای آن گریبانگیر کشور شد. تغییرات اقلیمی، تمدن ایران را در معرض خطر قرار داده است؛ دریاچه‌ها و رودخانه‌ها به دلیل بارش‌های کم، یکی پس از دیگری در حال خشک‌شدن هستند. کم‌آبی کشاورزان و دامداران در تنگنا قرار داده است و چه بسیار شهرها و روستاهایی که چند سالی است که به دلیل افزایش دمای هوا دیگر زمستان‌های پر بارش در آن‌ها احساس نمی‌شود.
پیامدهای تغییرات اقلیمی به نوعی همه را دچار خود می‌کند و مهاجرت از روستاها به شهرها، حاشیه‌نشینی، بزرگ‌شدن بی‌رویه شهرها و افزایش بزه و کاهش امنیت اجتماعی از جمله پیامدهای تغییرات اقلیمی محسوب می‌شود. سازمان جهانی هواشناسی از سال ۱۹۶۱ تا سال ۲۰۱۸ توجه ویژه‌ای به اقلیم و تغییرات اقلیمی داشته و در ۱۳ سال گذشته شعارهایی را اعلام کرده که پیرامون موضوعات اقلیمی است. این سازمان از چند سال گذشته به نوعی تغییرات آب و هوایی را در شعارهای هر ساله خود گوشزد کرده است؛ اما گویا به شعارهای سازمان جهانی هواشناسی بی‌توجهی شده، چون اگر به آن هشدارها توجه شده بود، شاید امروز دچار پیامدهای خشک‌سالی که برکشورمان سایه انداخته است، نبودیم. رئیس سازمان هواشناسی کشور گفته است: تحقیقات بین‌المللی نشان می‌دهد دمای کره زمین به دلیل افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای نسبت به دوره پیش صنعتی حدود یک درجه افزایش پیدا کرده و این مسأله سبب فراوانی رخداد پدیده‌های هواشناختی با انرژی‌های بالا مانند خشک‌سالی یا بارش‌های سیل‌آسا در ایران و بسیاری از نقاط دنیا شده است. داوود پرهیزکار افزوده است: به موازات کاهش ۵۰ درصدی بارندگی‌های ایران نسبت به میانگین ۵۰ سال اخیر، دمای هوا دو درجه افزایش یافته که بالطبع باعث افزایش تبخیر و تعرق و کاهش آب‌های قابل دسترسی می‌شود. او خواستار بازنگری در تمامی برنامه‌های توسعه‌ای ایران با توجه به روند تغییر اقلیم شد و ادامه داد: بدون شک اگر در گذشته برنامه‌های توسعه‌ای کشور بر اساس بارش حدود ۲۹۰ میلی‌متری بود، اکنون باید بر اساس ۲۳۰ میلی‌متر بارندگی سالانه برنامه‌ریزی کنیم؛ به عنوان نمونه باید کشاورزی را مدیریت کنیم که با کمترین مقدار آب محصول تولید شود، صنایع آب‌بر به جایی که آب هست، برده شود و مصرف خانگی و آب آشامیدنی را تنظیم کنیم. همچنین باید در بحث توسعه به توان اقلیمی توجه شود؛ توسعه پایدار به این معنا است که هرگونه توسعه اقتصادی و اجتماعی باید به گونه‌ای باشد که به محیط‌زیست آسیب نزند. معاون وزیر راه و شهرسازی با مخالفت با برنامه انتقال آب از دریای عمان به فلات مرکزی یا انتقال آب از دریای خزر به سمنان گفته است: اقلیم خشک یک منطقه را نمی‌توان با جبر و به صورت غیر طبیعی تغییر داد. این قبیل برنامه‌ریزی‌ها علاوه بر اتلاف سنگین منابع طبیعی، بسیار هزینه‌زاست و تبعات منفی دیگری در پی دارد.
پرهیزکار در ادامه سخنان خود در تعریف مفهوم توسعه پایدار در کشور گفت: توسعه پایدار بدین معناست که هر نوع توسعه اقتصادی و اجتماعی باید به گونه‌ای باشد که محیط زیست را دچار اختلال نکند. در حقیقت توسعه پایدار باید در حد توان خرد اقلیم باشد. به گفته او، مولفه‌های متعددی محدودیت توان اقلیم را مشخص می‌کنند که آب، هوا و خاک از جمله آن‌ها به شمار می‌روند و بدون شک اگر تنها یکی از این شاخص‌ها رعایت نشود، قطعاً توسعه پایدار رخ نخواهد داد. وی در ادامه با تأکید براین‌که سازمان هواشناسی در این حوزه وارد شده و گزارش جامعی را درباره تغییرات اقلیمی تهیه و برای مقامات کشور ارسال کرده است، گفت: خوش‌بختانه هم‌اکنون این حساسیت در کشور ایجاد شده؛ البته متأسفانه در گذشته شاهد بی‌توجهی‌های متعددی در این حوزه بودیم که بردن آب از منطقه‌ای به منطقه دیگر از جمله آن به شمار می‌رود.
هوشیاری در برابر اقلیم
«آمادگی برای پدیده‌های جوی و هوشیاری در برابر اقلیم» شعار سازمان هواشناسی جهانی در سال ۲۰۱۸ است. رئیس سازمان هواشناسی کشور در این باره گفته است: به‌طور قطع نمی‌توانیم با اقلیم بجنگیم، چرا که محصول انرژی‌های عظیم جوی است و باید علاوه بر سازگاری با اقلیم در برابر آن هوشیار هم باشیم تا متحمل آسیبی نشویم. مدیرکل هواشناسی استان اصفهان نیز گفت: اصطلاحاتی که در حوزه مقابله با پدیده خشک‌سالی و کم‌آبی مطرح می‌شود علمی و کارشناسی نیست و آن چیزی که مردم و مسئولان باید آن را مدنظر قرار دهند و به آن توجه جدی داشته باشند، موضوع سازگاری با تغییرات اقلیمی و موضوعاتی که منتج به تغییرات اقلیم شده، است که لازم است مردم و مسئولان بهترین راهکار را برای حوزه سازگاری با تغییرات اقلیمی انتخاب کنند و باید بپذیریم در ناحیه‌ای از جهان زندگی می‌کنیم که گرم و خشک است و باید قبول کنیم در این ناحیه باید در مصرف آب استفاده بهینه داشته باشیم. مجید بیجندی افزود: پیشینیان ما می‌دانستند که ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و آب در این منطقه کم است و به همین دلیل فرهنگ احداث قنات (کاریز) در ایران شکل گرفت. کشورهای اروپایی با میزان باران سالانه دوهزار و ۵۰۰ تا چهار هزار میلی‌متر باران برای استفاده بهتر از آب، آب آشامیدنی و سایر موارد را هم جدا کرده‌اند؛ اما ما همین ابتدایی‌ترین کار را هم نتوانسته‌ایم در حوزه برنامه‌ریزی آب به معنای واقعی انجام دهیم.
وزیر راه و شهرسازی نیز در گردهمایی مدیران کل راه و شهرسازی و روسای عمران و بهسازی شهری استان‌ها که پارسال در اصفهان برگزار شد، بر توجه به محدودیت‌های اقلیم تأکید کرد و گفت: وزارت راه و شهرسازی باید به محدودیت‌های اقلیمی توجه کند و به سمت معماری و شهرسازی سازگار با اقلیم برود و با این شرایط چاره‌ای نداریم که به مفهوم اقلیم توجه کنیم. عباس آخوندی افزود: در حوزه مهندسی به اقلیم توجه نمی‌شود و تصور مهندسان ما بر این است که با وجود انرژی ارزان‌قیمت توجه به اقلیم در ساخت و سازها بی‌معنا است و بر مبنای همین تصور در مناطق گرمسیری و سردسیری یک نوع ساختمان ساخته می‌شود. او با اشاره به این‌که هر اقلیمی یک ظرفیت طبیعی دارد و اگر بیش از ظرفیت طبیعی هر اقلیمی بارگذاری کنیم آن اقلیم در نهایت دچار بحران خواهد شد، گفت: ظرفیت طبیعی شهر اصفهان هیچ‌وقت بیش از یک میلیون نفر جمعیت نبوده؛ اما به صرف انتقال آب و برق و ساخت جاده، این شهر اکنون دچار مشکلات زیست‌محیطی شده است.
کاهش سرانه آب تجدیدپذیر
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو نیز با اشاره به این‌که متوسط دمای کشور در اواسط دهه ۷۰ حدود ۱۸/۱ درجه سانتی‌گراد بوده، ولی در زمان حاضر این عدد به ۱۹/۲ رسیده است، گفت: در مقابل هر دو درجه سانتی‌گراد افزایش دمای هوا، ۲۷ میلیارد مترمکعب بر تبخیر ایران افزوده می‌شود و آمار چند سال گذشته آب تجدیدپذیر نشانگر این واقعیت است که میزان آب تجدیدپذیر از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب در سال‌های گذشته به ۱۱۶ میلیارد مترمکعب رسیده است.
منبع: سبزینه
