اختصاصی | پایگاه خبری کشاورزی و منابع طبیعی (IANN) | یکی از قطب های خدمات مهندسی مشاور در کشور، استان فارس می باشد. با این حال این صنف دارای مشکلات بیشمار و انباشته شده است که لازم است هر چه زودتر برطرف شود. در این رابطه با یکی از کارشناسان این حوزه به گفتگو نشستیم. او، فعالیت مهندسین مشاور را صرفا یک حرفه یا فعالیت صنفی نمیداند؛ بلکه خدمات مهندسین مشاور را از دریچه حکمرانی خوب آب و محیط زیست می بیند؛ دانشنامه تحلیلی مدیریت مشارکتی منابع آب کشاورزی در ایران، محصول فعالیت و همکاری ایشان در دو دهه اخیر با ۲۶ شرکت مهندسین مشاور در استان فارس و سایر مناطق کشور هست و با فراز و نشیب این حرفه و مشکلات آن آشنایی خوبی دارند. گفتگوی خود را با داریوش مختاری، کارشناس فعال در حوزه آب، کشاورزی و منابع طبیعی با محوریت چالشها و مشکلات خدمات مهندسین مشاور در استان فارس، پی میگیریم. با توجه به این سابقه، تمرکز این گفتگو بر رسته کاری آب، کشاورزی و منابع طبیعی است که در دو بخش تنظیم شده است.
بخش یکم:
در آغاز، در خصوص خاستگاه و اهمیت مهندسین مشاور، توضیحاتی دهید.
تعداد بسیار زیادی از تشکلهای دولتی، غیردولتی و بین المللی در زمینه توسعه پایدار، تدوین راهکارهای آن و یا پایش وضعیت فعلی پایداری پروژه های توسعه در دنیا فعالند. از میان تشکلهای بین المللی میتوان به کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل UNCSD اشاره کرد که به جنبه های گوناگون توسعه پایدار می پردازد یا از سازمان “بررسی اکوسیستم هزاره، MEA” نام برد که بیشتر محیط زیست و بهداشت را در نظر قرار می دهد. از میان سازمانهای غیردولتی بین المللی که نقش قابل توجهی را در گسترش توسعه پایدار بازی میکنند، میتوان از فدراسیون بین المللی مهندسان مشاور (فیدیک) نام برد. فدراسیون بین المللی مهندسان مشاور از سال ۱۹۹۰ به شکلی جدی پروژه توسعه پایدار را در پیش گرفت. در کنفرانس سالانه خود در این سال، فیدیک با ارائه سیاست رویکرد به محیط زیست، تعهد خود را به توسعه پایدار نشان داد. این سیاست در سالهای پس از آن به شکلی جدی با چاپ نشریات مرتبط با این بحث ادامه یافت که مهمترین این نشریات در سال ۱۹۹۴ تحت عنوان “راهنمای فیدیک: مهندسان مشاور و محیط زیست” به چاپ رسید. در سال ۱۹۹۸ فیدیک با ارائه گزارش “مهندسی آینده”، توسعه پایدار را به عنوان یکی از پنج هدف اصلی خود قرار داد و سپس در سال ۲۰۰۰ با ارائه مقاله “توسعه پایدار و مهندسان مشاور” استراتژی اصلی خود را در این زمینه تبیین کرد.
با این توضیح، در خصوص جایگاه و اهمیت مهندسان مشاور در استان فارس، توضیح دهید.
مهندسان مشاور یکی از ستونهای اصلی توسعه پایدار در استان فارس هستند. تلاش مهندسان مشاور این است که دستگاه های دولتی را در انجام “آنچه درست است” یاری کنند. اجرای پروژه ها در چهارچوب تحلیل های منفعت-هزینه، نیازمند انجام مطالعات فنی، زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و سنجش آثار بازتوزیعی طرحها می باشند. به دنیال انجام مطالعات، پیامدهای طرح مورد سنجش و ارزشیابی قرار میگیرند و گزینه ها با یکدیگر مقایسه میشوند. مهندسان مشاور با ارائه خدمات مهندسی، وظیفه انجام مطالعات پروژه های دولتی و خصوصی را بر عهده دارند. بخش خدمات مهندسی در قالب فعالیت شرکتهای مهندسین مشاور به واقع کار دولت را انجام میدهد. قراردادهایی که با مهندسین مشاور بسته میشود، آنان را در طول دولت قرار میدهد. جنبه تعرفه میباید استاندارد باشد و در همان حال، با رعایت اخلاق حرفه ای، مشاوران ملزمند نتایج فنی مطالعات و انتخاب گزینههای اجرایی که کمترین آسیب زیست محیطی را بر جا میگذارند و در همان حال دارای توجیه فنی و اقتصادی میباشند و آثار باز توزیعی درآمدی آن سنجش شده باشد در قالب گزارش های فنی و نقشه های اجرایی در اختیار کارفرمایان قرار دهند. در اینجا صرفا نقطه ثقل بحث، مسایل صنفی و حرفهای مشاوران مورد نظر نیست بلکه آسیب هایی که از محدودیتها و مشکلات فعالیت برای این طیف از متخصان پدید می آید و تاثیرات منفی آن بر توسعه پایدار استان مورد توجه هست.
در پیوند با ماهیت و چیستی فعالیت مهندسین مشاور رسته معماری و شهرسازی و نابسامانی در حوزه مدیریت شهری چه باید گفت؟
یکی از حوزه های شکست مهندسان مشاور در کشور، حوزه مدیریت شهری است که شامل استان فارس و به ویژه کلانشهر شیراز می شود. اگر نابسامانی در اجرای طرحهای شهری که به طور معمول با تغییر کاربری اراضی پیرامون شهرها، تغییر کاربری باغ های خصوصی داخل کلانشهر شیراز و اجرای طرحهایی همانند مترو و پلها که یا به نابودی بوستانها و پهنه های باغی انجامیدند یا اینکه حریم باغهای تاریخی را از بین بردند، در نظر بگیریم و اینها با با همراهی مهندسان مشاور شهرسازی انجام گرفته است، شاید بتوان این حوزه را یک شکست فنی و اخلاقی برای مهندسین مشاور برشمرد.
بیشتر توضیح دهید؟
این وضعیت موجب شده است تا پیشنهادات سازنده و ساده، جنبه آرمانی پیدا کند و برای نمونه اگر راهکارهای ساده پیشنهاد داده شود، آرمانی قلمداد میشود و این نشان میدهد مدیریت شهری شیراز از بحران موسوم به “پنجره شکسته” پیروی میکند. یعنی هر سال وضعیت نابسامانی و اجرای پروژه های سلیقه ای و آسیبزا در پهنه مدیریت شهری افزون میشود. چنین دیوانسالاری بر پایه شایسته سالاری عمل نکرده است و با شایسته سالاری فاصله زیادی پیدا کرده است. در صورت حفظ جایگاه مهندسین مشاور، راهکارهای درست اجرا میشود. یعنی راهکارهای درست و کم هزینه اجرا میشود. ولی زمانی که مدیریت دچار بحران شد، بیشتر سمت و سوی مدیریت، اجرای راهکارهای سطحی و شتابزده هست. آنچه که در حوزه مدیریت شهری میبینیم.
بخش دوم:
اکنون که نقش کلیدی مهندسین مشاور آشکار شد، مشکلات این حرفه را برشمارید.
مشکلات مهندسین مشاور در سه گروه عمده “پایین بودن سطح تعرفه ها”، “رقابت زیانبار در مناقصه ها” و “مساله فرسایشی بودن در به روز رسانی رتبه ها” طبقه بندی میشود. به واقع این سه مساله، از رهگذر گفتمان بین انجمن مهندسین مشاور تا حل مساله در دفتر نظام اجرایی سازمان مدیریت و برنامه ریزی و اصلاح آن در قالب بخشنامه و دستورالعمل اجرایی قابل حل و فصل است.
در خصوص تعرفه ها بیشتر توضیح دهید.
تعرفه مهندسین مشاور نیاز به بحث فراوان دارد. قاعدتا لازم است تعرفه خدمات مشاوره دست کم برابر با ۷ درصد هزینه اجرایی پروژه های عمرانی باشد. این تعرفه به این معناست که از صفر تا صدِ مراحل مطالعه تا تهیه نقشه اجرایی و نظارت بر پروژه ها، معادل ۷ درصد هزینه اجرایی پروژه ها به عنوان تعرفه، محاسبه و مبنای پرداخت دستمزد خدمات مهندسی مشاور قرار میگیرد. جزییات محاسبه این شیوه در بخشنامه شماره ۴۱۹۰-۵۴-۱۹۹۶۸-۱ سال ۱۳۷۰ سازمان برنامه و بودجه ارایه شده است. برای نمونه در صورتی که هزینه اجرایی یک پروژه انتقال آب شهری برابر با ۶۰ میلیارد تومان باشد، تعرفه خدمات مشاوره برابر با شش میلیارد تومان محاسبه، برآورد و پرداخت میشود. این هزینه شامل مرحله اول مطالعات، مرحله دوم مطالعات، تهیه اسناد مناقصه، برآورد اعتبار اجرایی، تهیه نقشه اجرایی، تهیه مدل مالی و غیره میشود. طبیعتا این تعرفه برای مراحل مختلف مطالعه قابل برآورد می باشد. برای نمونه سهم مطالعات مرحله اول میتواند دست کم یک درصد باشد که حدود ۶۰۰۰ میلیون ریال میشود. در حالی که در عمل و به سبب اشکالات قانون مناقصات و اختلاف نظرهای بین کارفرمایان و مهندسین مشاور همین رقم به ۱۳۰۰ میلیون ریال کاهش می یابد. خروجی این وضعیت افت کیفیت خدمات مهندسی مشاور، مشکلات فزاینده مالی شرکتهای مهندسین مشاور و کاهش دستمزد مدیران و کارشناسان این حوزه از خدمات مهندسی میشود. بنابراین سمت و سوی بخشنامه ها و ضوابط بیشتر به تشدید فشار بر مهندسین مشاور انجامیده است نه اینکه گره گشای فعالیت آنان باشد. این در شرایطی است که سمت و سوی بودجه عمرانی برای همان مطالعات عملا فراهم میشود ولی برای دستمزد مشاور به شدت محدودیت پدید می آید.
همچنین برای محاسبه حق الزحمه ماهانه برای نظارت کارگاهی در رسته مهندسی آب با روش نفرماه بخشنامه سال ۱۳۸۴ ابلاغ شده است که با اینکه هر سال مبلغ آن به روز میشود ولی چندان اجرا نمیشود و مورد رضایت مشاوران نمیباشد. مساله دیگر تعرفه ها، تاخیرهای فراوان در پرداختهای کارفرمایان میباشد که هم اکنون با پرداختهای اسناد اعتباری دارای سررسید چند سال آینده، این مشکل افزون شده است. هیچگونه پیشبینی برای جبران خسارتهای فراوان به مهندسین مشاور نشده است و چنانچه مشاوران در ارایه گزارش و خدمات مربوطه، تاخیر غیرمجاز نداشته باشند، جبران تورم در تاخیرات از سوی کارفرمایان انجام نمیگیرد.
در مواردی که انجام یک مطالعه، به تعریف یک پروژه عمرانی نمی انجامد و صرفا مطالعه انجام میشود، آیا مبنایی برای برآورد دستمزدها وجود دارد؟
خیر. برای نمونه در مطالعات اجتماعی، آموزشی و توانمندسازی و تشکیل تشکلهای آببران، از روش نفر ماه استفاده میشود که بسیار مورد اختلاف نظر کارفرمایان و مشاوران میباشد. به ویژه آنکه مبنایی برای حجم کار و دستمزد ماهیانه برای این گروه از کارشناسان موجود نیست. با این حال، روش نفرماه میتواند مورد توافق بین کارفرما و مشاور قرار گیرد. گاهی و به طور شگفت انگیز اختلاف نظر کارفرما و مشاور دست کم تا ۹۰ درصد برآورد نفرماه تفاوت دارد و این بسیار بد هست.
کاهش تعرفه چه آسیبهایی به دنبال دارد؟
این کاستی، دو آسیب بر جا میگذارد: آسیب یکم افت کیفیت خدمات مشاوره هست. آسیب دوم جلوگیری از صدور دانش فنی خدمات مهندسی است. مهندسین مشاور در استان فارس و حتی کشور توانایی صدور خدمات مهندسی را ندارند. چون با سه معضل نامبرده دست به گریبانند. این در شرایطی است که قابلیت فراوانی در سوی بدنه کارشناسی این شرکتها وجود دارد و چنانچه شرایط برای این حوزه حساس از خدمات مهندسی مناسب شود، امکان صدور دانش فنی خدمات مهندسی مشاور قطعا وجود خواهد داشت.
مساله، رقابت زیانبار در مناقصه ها و مساله فرسایشی بودن در به روز رسانی رتبه ها چه می شود؟
این دو مورد، بسیار بحث برانگیز و به قوانینی گره خورده است که گرچه گاهی اصلاح میشوند و یا کارفرمایان در تلاش هستند که این قوانین و آیین نامه مناقصات را بهینه کنند، ولی همچنان یک فضای رقابتی کارآمد دیده نمیشود. انجمن مهندسین مشاور در کنار جامعه مهندسان مشاور ایران، بهتر است تلاش موثرتر و مفیدتری در این رابطه انجام دهند.
