پایگاه خبری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)/مریم سادات گوشه: رنگ آسمان به سرخی می‌زد البته نه به سرخی غروب آفتاب. بوی دود همه جا پیچیده بود. آتش بود که زبانه می‌کشید. در امتداد خط وسیعی با فاصله تقریباً سه کیلومتر همزمان در سه نقطه آتشی مهیب روشن شد که بسرعت به هم وصل شدند. حالا آتش همه جا را فرا گرفته بود و در حال پیشروی به‌سمت جنگل بود. آتش سوزی آبیدر را می‌گویم. یکی از مناطق سرسبز شهر سنندج که مردم اغلب روزهای تعطیل برای تفریح به این پارک جنگلی در دل کوه می‌روند. آن روز هم غروب روز جمعه بود و نزدیک افطار. آتش سوزی دقیقاً از جایی شروع شد که امکان ورود ماشین آتش نشانی و امداد وجود نداشت. شکل آتش سوزی و اظهار‌نظر کارشناسان در مورد آن نشان می‌داد کار عمدی است.
وقتی شعله‌های مهیب آتش شهر را مثل روز روشن کرد همه برای مهار کردنش به آبیدر رفتند تا آتش به بافت جنگل خسارت وارد نکند. جنگلی با درختان ۵۰ ساله که برای هرکدام‌شان ده‌ها میلیون تومان هزینه شده؛ این را مهندس ابوطالب حیدری رئیس هواشناسی مرکز کردستان می‌گوید: «هر سال تابستان مشکل آتش سوزی در این منطقه وجود دارد چون با فرا رسیدن فصل تابستان علف‌ها خشک می‌شوند و در حقیقت بستر آتش سوزی با جرقه کوچکی فراهم می‌شود. ۹۵ درصد آتش سوزی‌های این منطقه به خاطر سهل‌انگاری مردم اتفاق می‌افتد. درست کردن ذغال برای غذا خوردن، آتش قلیان و حتی ته سیگار باعث آتش سوزی و فاجعه می‌شود. شاید اگر همین آتش را در خانه‌های‌شان روشن کنند بیشتر احساس مسئولیت کنند.» به گفته کارشناسان در جنگل‌های غرب ایران به دلیل تنک بودن هیچگاه آتش‌سوزی به صورت طبیعی اتفاق نمی‌افتد. زیرا تراکم و فعل و انفعالاتی که در جنگل‌های شمال کشور گاهی باعث بروز آتش سوزی و گسترش آن می‌شود اساساً در جنگل‌های غرب ایران وجود ندارد. بنابراین می‌توان گفت باعث و بانی تمام آتش سوزی‌های این منطقه از کشور انسان است. به گفته حیدری برای همین است که آموزش انسانی نقش مهمی در کاهش آتش سوزی ایفا می‌کند.
حیدری افزود:«صدا و سیما و رسانه‌ها باید به مردم هشدار دهند که حتی روشن کردن سیگار هم باعث آتش سوزی می‌شود. ما این توانایی را نداریم که در هر نقطه از جنگلها و مراتع نگهبان بگذاریم اما وقتی مردم آموزش لازم را ببینند مسلماً آتش سوزی هم کمتر اتفاق می‌افتد. مثلاً در آتش سوزی سنندج متأسفانه مزارعی سوختند که در آن سماق برداشت می‌شد.» مزارع سماق جزو مزارعی است که سی سال طول می‌کشد تا به حداکثر ثمردهی برسد، حالا حساب کنید حال و روز کشاورزان این زمین‌ها پس از آتش‌سوزی تا چه‌اندازه اسفبار است.
سه ماه آتش سوزی
با توجه به آمار «سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور» آتش سوزی در سه ماهه اول سال۹۴ نسبت به سه ماه اول سال ۹۳ بیش از ۲۰ درصد افزایش داشته است. به عبارتی تعداد حریق در سه ماهه اول سال ۹۳ حدود ۳۰۳ فقره در مساحت ۲۵۰۳ هکتار بوده در صورتی‌که تعداد حریق در سه ماهه اول امسال ۳۶۳ فقره در مساحت ۳۲۱۳ هکتار است که می‌شود ۱۵ درصد افزایش سطح زمین‌های سوخته شده و ۱۰ درصد افزایش تعداد آتش سوزی. با این همه مساحت آتش سوزی سطح جنگل ۱۲ درصد کاهش داشته است.
هادی شفیعی کارشناس سازمان جنگلها درباره مناطقی که امسال درگیر آتش سوزی بوده‌اند می‌گوید: «بیشتر آتش سوزی‌ها در حوزه زاگرس بوده یعنی بیش از ۵۰ درصد حریق‌ها و بیشترین مورد هم در استان فارس و ایلام اتفاق افتاده. حدود ۲۰ درصد آتش سوزی‌ها هم در مناطق شمالی و ۲۰ درصد دیگر هم در سایر مناطق دیده شده است.» درباره علت افزایش آتش‌سوزی‌ها می‌پرسم که این کارشناس نیز همچون ابوطالب حیدری ریشه آن را در بی‌احتیاطی مردم می‌داند و می‌گوید: «آتش سوزی منطقه کلاردشت در حوزه سنگسر به خاطر بی‌احتیاطی یک چوپان اتفاق افتاد. پس از فرونشاندن آتش وسایل چوپانی پیدا شد که با کوچکترین بی‌احتیاطی باعث آتش سوزی شده بود.
از طرفی مردمی که کنار جاده‌ها استراحت می‌کنند و آتش روشن می‌کنند با بی‌تفاوتی از کنار آن می‌گذرند که ممکن است باعث آتش سوزی شوند. اگر مسافران روی خاکستر آتش آب بریزند و بعد کمی خاک، از بروز فاجعه جلوگیری می‌کنند.»به گفته این کارشناس ۱۶۴ میلیون هکتار مساحت کل کشور است که ۸۲ درصد یعنی ۱۳۵ میلیون هکتار آن منابع طبیعی است. او منابع طبیعی را این‌گونه تقسیم بندی می‌کند:
«۸۵ میلیون هکتار مراتع، ۱۴ میلیون هکتار جنگل و ۳۲ میلیون هکتار بیابان داریم. حال برای حفاظت از اینها چقدر نیروی محافظ داریم؟» خود او پاسخ می‌دهد: «حدود
۲ هزار نفر و با این نیرو نمی‌توان از منابع طبیعی محافظت کرد. البته حفاظت از منابع طبیعی به عهده یک سازمان نیست. ما با نیروهای نظامی، انتظامی، هلال احمر، وزارت کشور و قوه قضائیه تفاهمنامه همکاری امضا کردیم. اما تا خود مردم احساس مسئولیت نکنند فایده‌ای ندارد.»
کمبود تجهیزات
اما مسأله فقط به کمبود نیرو برنمی‌گردد بلکه کمبود تجهیزات هم خود معضلی است که جلوی فرونشاندن به موقع آتش را می‌گیرد. به گفته شفیعی سازمان جنگلها هنگام آتش سوزی باید با سازمان‌های دیگر تماس بگیرد تا شاید بالگردی یا خودروی اطفای حریقی برای فرو نشاندن آتش پیدا کند: «در آتش سوزی کلاردشت اگر خودمان بالگرد داشتیم می‌توانستیم در کوتاهترین مدت زمانی به محل برسیم و آتش را خیلی زود مهار کنیم. در دنیا همه سازمان‌های متولی جنگلها بالگرد دارند.» اما سرهنگ قاسم سبزعلی فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی کشور خبر خوبی در این زمینه می‌هد: «در آینده نزدیک در بحث بالگرد هیچ مشکلی نخواهیم داشت چرا که با هماهنگی سازمان بحران کشور، وزارت دفاع و سازمان جنگلها قرارداد امضا کرده‌ایم تا بتوانیم از بضاعت و مقدورات بالگردی و هواپیمایی و نیز پهپادهای وزارت دفاع استفاده کنیم. یعنی خدمات آنها را می‌خریم و در ۶ نقطه کشور بخصوص نقاط بحرانی مستقر می‌کنیم. بر همین اساس در حادثه نوشهر در حداقل زمان بالگرد اقدام به اطفای حریق کرد.» او درباره کمبود نیروی محافظ هم می‌گوید: «کمبود نیرو را از طریق بهداری‌ها، تشکل‌های مردم نهاد و جوامع محلی پوشش خواهیم داد.»
مطمئناً دلایل افزایش آتش سوزی در کشور فقط بی‌احتیاطی مردم نیست. سرهنگ سبزعلی شرایط اقلیمی کشور را هم عاملی در ایجاد آتش سوزی‌ها می‌داند: «به لحاظ گرم شدن زمین هر یک درجه افزایش دما ۱۷ درصد نیاز آبی کشور را چه در گیاهان و چه در انسان افزایش می‌دهد. از طرفی کمبود بارش باران و نیز تغییر برف زمستانه به باران بهاره موجب سیلاب و از بین رفتن مراتع و اراضی منابع طبیعی می‌شود. افزایش باران بهاره باعث رویش گیاهان خودرو در فصل بهار می‌شود که خود عاملی است برای افزایش آتش‌سوزی. چون این سرسبزی و پوشش مراتع از خرداد به بعد خشک شده و کاملاً مستعد حریق می‌شود. در سطح کشور ۵ درصد حریق‌ها را به دلایل طبیعی دانسته‌اند مثل رعد و برق و… اما ۹۵ درصد حریق‌ها عاملش انسان‌ها بوده‌اند که ۸۰ درصد سهوی است و ۲۰ درصد عمدی. مثل آتش سوزی آبیدر که علت آن عمدی بوده است.»آن دسته از آتش سوزی‌ها که سهوی است و عامل انسانی دارد اغلب در سفر اتفاق می‌افتد. سفری که برای آرامش و شادی روح است اما همین آرامش گاه تبدیل به آتش می‌شود و ای بسا آنکه چنین آتشی افروخته و هزینه سفرش تا کلاردشت میلیاردها تومان از کیسه منابع ملی بوده حتی پشت سرش را هم نگاه نکند و هرگز باخبر نشود که چه آتشی افروخته و چه کبابی پخته!
سرهنگ سبز علی از «پس چر» مزارع هم به عنوان یکی دیگر از دلایل شیوع آتش سوزی می‌گوید: «کشاورزانی که مزارعشان را برای از بین بردن آفت و تبدیل پس چر به کود سال آینده آتش می‌زنند مراقب نیستند و نمی‌دانند هر لحظه این امکان هست که آتش به عمق مراتع و جنگلها نفوذ کند.»
قانون با خطاکار چه می‌کند
اغلب آنهایی که به عمد یا از روی سهو جنگلی را به آتش می‌کشند در صحنه جرم نمی‌مانند بویژه آنهایی که برای شکار در جنگل و پرت کردن حواس محافظان جایی را آتش می‌زنند. اما فرض کنید که البته فقط فرض که اگر کسی گیر افتاد قانون با او چه می‌کند؟ سرهنگ سبزعلی می‌گوید: «از نظر قانون برای آتش سوزی سهوی علاوه بر جریمه نقدی ۲ تا ۳ ماه زندان در نظر گرفته شده است و برای آتش سوزی عمدی علاوه بر محاسبه خسارت ۱۰ سال هم زندان. البته اینها صد در صد انجام نمی‌شود چون ۶۰ درصد عاملان حریق شناسایی نمی‌شوند و این جریمه‌ها هم گرفته نمی‌شود. چون اولویت کار ما اطفای حریق است و فرد خاطی هم متواری می‌شود. ما از منابع و مخبرین و اطلاعات محلی برای شناسایی افراد استفاده می‌کنیم برای همین بعضی از این افراد پس از حادثه گیر می‌افتند. این را هم باید عرض کنم که برخی از آتش سوزی‌های عمدی به خاطر بحث‌های طایفه‌ای است. مثلاً مرتعی در اختیار یک روستا قرار می‌گیرد و چون روستاهای اطراف نتوانسته‌اند از آن مرتع استفاده کنند، آن را به آتش می‌کشند یا اتفاقاتی از این دست.» فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی از نگاه ویژه دولت می‌گوید و اینکه یکی دو هفته پیش معاون اول رئیس جمهوری به بحث حریق توجه ویژه‌ای داشته و آن را در دستور کار خود قرار داده و سازمان برنامه و بودجه کشور را موظف کرده تا در حد توان کشور، نیازمندی‌های اعتباری سازمان‌های حفاظت کننده مثل محیط زیست که مناطق حفاظت شده در اختیار آنهاست و نیز سازمان جنگلها،مراتع و آبخیزداری مرتفع شود. البته طرح جامع اطفای حریق هم توسط سازمان بحران تقدیم دولت شده. در این طرح پیش‌بینی بودجه، میزان امکانات و نیز نیروی محافظ برآورد شده تا مشکلات سازمان جنگلها برطرف شود. از طرفی لایحه جامع حفاظت از منابع طبیعی هم جزو لوایحی است که دولت به مجلس تقدیم کرده تا با تصویب آن نیز خلأهای قانونی مثل تغییر کاربری‌ها، بحث قاچاق چوب و محصولات مرتعی مرتفع شود.
منبع: روزنامه ایران
