کاه شالی در مزارع شمال، آتش بر سرمایه و تخریب محیط زیست

این روزها در جای جای مزارع برنج استانهای شمالی بویژه مازندران و در جاده های سرسبز، دود ناشی از سوزاندن کاه شالی، نفس ها را تنگ، محیط زیست را تخریب و سرمایه ای که قابل استفاده برای دامهاست براحتی از دست می رود.
به گفته کارشناسان کشاورزی، سوزاندن کاه وکلش بعد از برداشت شالی، میکرواورگانیزم و مواد آلی خاک را از بین می برد، آلودگی محیط زیست را به همراه دارد و منافع اقتصادی که با جمع آوری ان می تواند نصیب کشاورزان شود از دست می رود.
به گزارش پایگاه خبری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN) به نقل از ایرنا، به طور متوسط از هر هزار متر مربع زمین شالیزاری بیش از ۸۰ بسته کاه ۲۰ کیلویی تولید می شود که دامداران در زمان پیک عرضه ،برای هر بسته تا سه هزار تومان و در اواخر سال در زمان کاهش عرضه علوفه هر بسته تا پنج هزار تومان خریداری می کنند.
از آنجایی که متوسط مالکیت اراضی شالیزاری در مازندران هفت دهم هکتار برابر با هفت هزار متر مربع است و با میانگین تولید ۸۰ بسته در هر هزار متر مربع ،بیش از ۵۶۰ بسته کاه با قیمت سه هزار تومان ، برابر با بیش از یک میلیون ۶۸۰ هزار تومان به درآمد کشاورزان اضافه می شود.
شیدالله بابایی شالیکار بابلی از بخش لاله آباد بابل که در حال آتش زدن کاه است، می گوید: برای جمع آوری وبسته بندی کاه نیاز به نقدینگی است تا بتوانیم آن را بسته بندی و در مکان مشخص انبار کنیم.
وی با بیان اینکه برای هر بسته کاه باید حدود ۱۲۰۰ تومان پرداخت شود، ادامه داد: در پنج هزار متر مربع زمین بیش از ۴۰۰بسته کاه تولید می شود که به ۵۰۰هزار تومان نقدینگی نیاز است.
وی در عین حال گفت: هر چند مشتری برای خرید علوفه وجود دارد ، اما از آنجایی که بخشی از زمین شالیزاری باتلاقی است نمی توان از دستگاه بسته بندی کاه استفاده کرد.
بابایی تصریح کرد: اگر پس از برداشت ،کاه و کلش را به موقع از زمین خارج و یا آتش نزنیم ، با بارندگی و خیس شدن کاه ،کار مشکل می شود.
یکی از شالیکاران در محور اصلی بابل به قائمشهر که با آتش زدن کاه زمین حدود یک هکتاری دود غلیظی را به راه انداخت و حتی دید رانندگان را نیز تا حدودی کم کرده بود، گفت: دو پسر دارم که تن به کار نمی دهند و به محض گرفتن محصول زمین را ترک و به محل سکونت خود که در شهر است، می روند.
سیف الله صمدی کشاورز ۶۵ساله دلیل اصلی آتش زدن کاه را مبارزه با کرم ساقه خوار عنوان کرد و اظهار داشت: برای جمع آوری و انبار داری نیاز به نقدینگی است ،که من ندارم.
به گفته وی ، در چند سال اخیر با افزایش دستگاههای مخصوص بسته بندی کاه ،آتش زدن کاه و کلش کم شده است و بسیاری از شالیکاران این منطقه کاه را جمع آوری ، بسته بندی و به فروش می رسانند.
وی دلیل به آتش کشیدن کاه را از بین بردن آفات از جمله کرم ساقه خوار عنوان کرد و بیان داشت: اگر کاه به موقع در زمین شالیزاری جمع آوری و یا به آتش کشیده نشود ، مامنی برای کرم ساقه خوار و دیگر آفات می شود.
وی یکی دیگر از دلایل جمع آوری نکردن کاه را گرفتن رتون (پرورش دوباره ساقه برنج) عنوان کرد و ادامه داد: شمار زیادی از کشاورزان برای گرفتن برنج رتون به رغم اینکه مانعی برای رشد مجدد ساقه شالی نیز است، کاه را جمع آوری نکرده ،ولی آتش هم نمی زنند.
در زمان حاضر عمده کاه و کلش شالی در مازندران یا به آتش کشیده می شود که خود علاوه بر تخریب و آسیب رساندن به ساختار خاک ، مشکلات زیست محیطی در هوا و زمین ایجاد می کند ، بخش دیگری از کاه و کلش نیز در زمین جمع آوری نشده رها می شود و در شخم شیار آینده به زمین بر می گردد و عده ای نیز برای خوراک دام سنتی و یا با هدف فروش آن را جمع آوری می کنند.
به نظر می رسد اگر فرهنگ کار در بین شالیکاران مازندران به درستی نهادینه شود، می توان با برنامه ریزی صحیح از بخش های مختلف شالی از جمله کاه و کلش برای درآمد زایی استفاده کرد.
بیش از هشت میلیون واحد دامی در استان مازندران وجود دارد که سالانه نیاز به حدود یک میلیون و ۳۰۰هزار تن علوفه است که کمتر از ۸۰۰هزار تن در استان تولید و مابقی واردات صورت می گیرد.
عباس پور نصرالله کارشناس برنج معاونت زراعی سازمان جهاد کشاورزی مازندران با بیان اینکه بطور متوسط ۶۰ درصد کاه و کلش شالی پس از برداشت قابل دسترس است، گفت: سالانه یک میلیون و ۸۰۰هزار تن کاه و کلش در اراضی شالیزاری وجود دارد.
وی با بیان اینکه از این مقدار یک میلیون و ۸۰هزار تن قابل استفاده برای تعلیف دام هاست، ادامه داد: ارزش اقتصادی این کاه بیش از ۷۲۰ میلیارد ریال است.
پور نصرالله با بیان اینکه در سال های اخیر با توسعه کشت مجدد و عدم برنامه ریزی برای غنی سازی کاه و کلش تولیدی آتش زده می شود، بیان داشت: با این عمل میکرواورگانیزم و مواد آلی خاک از بین رفته و آلودگی محیط زیست را به همراه دارد.
عزیزالله شهیدی فر معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران در گفت و گو با خبرنگاران از کشاورزان برنجکار استان خواست تا برای حفظ مواد آلی خاک ، از آتش زدن بقایای ساقه ، کاه و کلش شالی برنج در شالیزارها خودداری کنند.
وی افزود: برغم این که در باره آتش نزدن کاه و بقایای ساقه شالی هر سال به اندازه کافی اطلاع رسانی می شود ، اما باز هم شاهد آتش سوزی در شالیزارها پس از برداشت برنج هستیم.
وی با تاکید بر این نکته که سوزاندن بقایای ساقه و کاه در شالیزارها سبب از بین رفتن مواد آلی خاک می شود ، از کشاورزان خواست تا کاه و کلش باقی مانده در شالیزارها را بسته بندی و برای استفاده بعدی از آنجا خارج کنند.
هر چند در چند سال اخیر بسته بندی کاه شالی به صورت مکانیزه تا حدودی جا افتاده است ،اما هنوز بسیاری از شالیکاران کاه خود را به آتش می کشند.
البته بر اساس نظر کارشناسان خارج کردن کاه شالی از اراضی شالیزاری برای اینکه مامنی برای آفت برنج از جمله کرم ساقه خوار نشود ،ضروری است اما سورزاندن ،سبب از بین بردن خاک می شود.
موارد استفاده از کاه و کلش شالی فقط به عنوان علوفه دامداری ها استفاده نمی شود بلکه بخشی از این علوفه خشک شده برای انبار داری و حمل و نقل خربزه ها نیز مصرف می شود.
یکی از دلایل آتش زدن بقایای ساقه شالی برنج در مازندران اعتقاد شالیکاران به از بین بردن آفات برنج به ویژه کرم ساقه خوار است ، در حالیکه کارشناسان شخم زمستانه و آب تخت کردن زودهنگام را از مهمترین راهکارهای از بین رفتن آفات در مزارع برنج توصیه می کنند.
کارشناس امور دام از شهرستان ساری یکی از مواد علوفه ای که برای تغذیه انواع دام ها به مقدار زیاد مصرف می شود، کاه نام برد و گفت: به دلیل ارزان تر بودن از سایر علوفه ها می توان در جیره های غذایی دام حداکثر استفاده را به عمل آورد.
وی اضافه کرد: کاه به تنهایی دارای ارزش غذایی ناچیزی است ودام هایی که از آن استفاده می کنند مجبورند برای عمل هضم مدت نگه داری کاه را در شکمبه خود افزایش دهند، درنتیجه این عمل، مقدار غذای مصرفی دام کم و از تولید آنها کاسته می شود.
وی ادامه داد: در واقع دام های آبستن، شیرده ویا پرواری نباید از کاه بیش از حد استفاده کنند و فقط دام های داشتی آن هم درحالت نگهداری می توانند مقدار بیشتری کاه دریافت کنند.
صادقی تصریح کرد: برای استفاده بهینه وبهتر از کاه در تغذیه دام بایستی آن را غنی سازی کرد، با عمل غنی سازی کاه، قابلیت هضم، خوش خوراکی و ارزش غذایی آن به نحو چشمگیری افزایش می یابد.
وی به اهمیت غنی سازی کاه شالی با کود شیمیایی اوره اشاره کرد و گفت: کاه غنی شده سبب کیفیت مناسب غذایی ،خوشخوراکی خوب،افزایش وزن در حیوان و افزایش تولید شیر حیوان می شود.
کارشناس امور دام ساری اولین مراحل غنی سازی کاه با کود شیمیایی اوره را ساخت سیلو عنوان کرد و ادامه داد: کندن گودال در زمین،ساختن یک چهار دیواری بر روی زمین و یا پوشاندن کامل کاه با استفاده از پلاستیک از روش های ساخت سیلو است.
صادقی افزود: ابتدا کاه را وزن کرده و به قطعه های در حدود ۵-۱۰سانتیمتر خرد می کنیم سپس به ازای هر ۱۰۰ کیلوگرم کاه پنج کیلوگرم کود اوره (کود سفید) را در۵۰ کیلو گرم آب به خوبی حل کرده و برای خوش خوراکی سیلو می توان حدود ۲ الی ۵ کیلوگرم ملاس به محلول اضافه کرد.
از حدود یک دهه قبل تاکنون با ورود کمباین های دروگر گندم به اراضی شالیزاری و در سه سال اخیر با ورود کمباین های ویژه درو شالی ، بسته بندی کاه و انبار داری تا حدودی بین کشاورزان ترویج شده است ، در حالی که پیش از این دامداری های سنتی یک تا چهار راسی در تمامی خانواده های روستایی وجود داشته است و بسته بندی و یک جا جمع کردن کاه بین تمامی شالیکاران مرسوم بوده است.
در آن دوره تمام شالیکاران از ارزش اقتصادی کاه به عنوان علوفه مهم و با صرفه دام در فصل زمستان آگاه بودند و از آنجاییکه نحوه بسته بندی و جمع آوری سنتی مانع از نفوذ آب باران روی کاه می شد، نیاز به ایجاد و ساخت انبار نبود و هر کشاورزی در کنار شالیزار و یا در گوشه حیاط منزلش ،علوفه را در اصطلاح محلی (کوفا) می کرد.
در بسته بندی با دستگاه ،کاه شالی یا (کمل) پس از خرد شدن به صورت پرس در وزن های ۲۰ کیلویی تولید می شود که بر خلاف بسته بندی سنتی که کاه خرد نمی شود ،باید در انبار های سربسته و به دور از باران نگهداری شود که مستلزم ساخت انبار و تامین نقدینگی برای بسته بندی است.
سخن پایانی اینکه به گفته کارشناسان کشاورزی نیاز است تا با اطلاع رسانی به موقع در فصل تابستان از سوی سازمان جهاد کشاورزی در مورد ارزش اقتصادی کاه و نتایج منفی سوزاندن ان بر محیط زیست و زمین شالیزاری اقدام اساسی برای تغییر روش فعلی صورت گیرد.
در زمان حاضر حدود ۹۰ درصد شالی در مزارع استان مازندران برداشت شده است.
مازندران با تولید حدود ۹۰۰هزار تن برنج سفید ، ۴۴درصد برنج مورد نیاز کشور را تامین می کند.