پایگاه خبری کشاورزی و منابع طبیعی (IANN)؛ وزیر جهاد کشاورزی اعلام کرد به‌دلیل کاهش خرید گندم دولت تصمیم دارد گندم مورد نیاز را وارد کند. طبق اعلام وزارت جهادکشاورزی به‌رغم تولید ۱۴ میلیونی گندم در کشور حدود سه‌میلیون تن از این محصول به دولت تحویل داده نشده‌است. کارشناسان دلایل متعددی را برای این موضوع مطرح می‌کنند، اما مهم‌ترین آن‌ها تعیین قیمت نامناسب از سوی دولت برای خرید تضمینی گندم از کشاورزان است.
محمود حجتی در جلسه هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران زمانی که گفت: متأسفانه باوجود این‌که امسال تولید ما در گندم افزایش یافته بود؛ اما نتوانستیم همه گندم را از کشاورزان بخریم و برخی از کشاورزان گندم را به ما نفروختند. در حقیقت تیر خلاصی به خودکفایی گندم زد که با امیدواری می‌خواستیم امسال نیز برای چهارمین‌بار آن را جشن بگیریم.
خودکفایی گندم برای کشور به‌ویژه در شرایط تحریم که خود حجتی در همین جلسه هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران اقرار کرد برخلاف ادعای آمریکا، غذا و دارو را هم تحریم کرده‌اند، بسیار حیاتی است. وزیر جهاد کشاورزی گفت: اگرچه می‌گویند غذا و دارو مشمول تحریم نیست، اما به‌دلیل محدودیت‌های نقل و انتقال پول و عملیات بانکی این دو قسمت حساس به‌نوعی دچار تحریم است.
همه کشورها برای خودکفایی محصولات کشاورزی به‌ویژه محصولات اساسی و راهبردی، مانند گندم تلاش وافری دارند و با پرداخت یارانه‌های کلان می‌کوشند تا حد امکان این‌گونه محصولات را در داخل تولید کنند و به واردات نیازی نداشته باشند. وابستگی در محصولات اساسی یعنی دست دراز کردن به بیگانگان. اگر این بیگانه دشمن دیرین تو باشد که سال‌ها درپی تحریم و سنگ‌اندازی بوده‌اند، شرایط پیچیده‌تر می‌شود. شاید به‌همین دلیل بوده که امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری بارها و بارها به خودکفایی محصولات کشاورزی به‌ویژه گندم تأکید داشته‌اند. اما چرا درحالی‌که انتظار جشن خودکفایی برای چهارمین سال متوالی را داشتیم به یک‌باره ورق برگشت و به وابستگی تبدیل شد؟
واقعیت این است که زنگ هشدار برای تولید گندم از سال گذشته به‌صدا درآمده بود. زمانی‌که دولت نرخ خرید تضمینی گندم را بسیار پایین‌تر از انتظار کشاورزان تعیین کرد که پس از رفت‌وبرگشت‌های چندباره و بحث‌وبررسی در شورای اقتصاد از کیلویی یک‌هزار و ۷۰۰ تومان فراتر نرفت. این رقم آن‌قدر پایین بود که بارها کشاورزان به آن اعتراض کردند و کارشناسان نیز بر این کاهش نرخ صحه گذاشتند. اما از بخت بلند دولت، زمانی که نرخ‌های تضمینی اعلام شد کشاورزان گندم را کاشته بودند، وگرنه انتظار بر این بود که سطح زیرکشت گندم کاهش بیش‌تری داشته باشد.
کشاورزان گندم را به دولت نفروختند
در همین اثنای خرید دولتی گندم به قیمت یک‌هزار و ۷۰۰ تومان، نمایندگان مجلس به کشاورزان قول می‌دادند که قیمت گندم بالاتر خواهد رفت. حال بماند که واقعاً آن‌ها اطلاعی از پشت‌پرده داشتند یا برای جذب رأی مردم در آستانه انتخابات این کار را می‌کردند؛ اما نتیجه این شد که بخشی از کشاورزان به‌ویژه دلالان با این هدف که بعداً گندم را به قیمت بیش‌تری بفروشند این محصول را در انبارها ذخیره کردند، اما هیچ‌وقت این قیمت‌ها افزایش نیافت.
کارخانه‌های آرد با هدف سودجویی گندم کشاورزان را خریداری کردند
در این میان کارخانه‌های آرد و بخش صنعتی هم که نگران افزایش قیمت بودند، گندم را از کشاورزان پیش‌خرید کردند تا مبادا در آینده افزایش قیمتی صورت بگیرد و مجبور شوند با قیمت بیش‌تری گندم را خریداری کنند. البته در پشت این ماجرا نگاهشان به سودآوری هم بود که برخی از آن‌ها با چندین برابر ظرفیت نیاز گندم را خریداری کردند تا اگر افزایشی باشد، از این مسیر هم سود کنند. بنابراین نبودن سامانه مناسب برای خرید گندم از سوی کارخانه‌ها و صنف صنعتی و عدم نظارت بر آن‌ها سبب شد که برخی اصناف خود در نقش دلال و محتکر ظاهر شوند.
مدیرعامل یک کارخانه آرد در منطقه سراب به فارس گفت: چندین هزار تن گندم را به قیمت یک‌هزار و ۶۵۰ تومان از کشاورزان خریداری کرده‌است. وی درباره این‌که چگونه کشاورز حاضر شده به قیمت پایین‌تر از نرخ تضمینی گندم را بفروشد، این‌گونه توضیح داد: پرداخت ما نقدی است؛ اما دولت با تأخیرهای چندماهه پول گندم‌کاران را می‌پردازد. ضمن این‌که دولت شاخص‌های مختلفی مانند ضریب افت، شکستگی و غیره لحاظ می‌کند که قیمت را پایین می‌آورد و اصولاً این عبارات برای کشاورز معمولی پذیر قابل‌پذیرش نیست.
قاچاق گندم
تفاوت قیمت گندم در داخل و در کشورهای همسایه که حداقل ۸۰۰ تومان بود، انگیزه قاچاق را بیش‌تر می‌کرد همان زمان‌که کشاورزان گندم خود را قیمت یک‌هزار و۷۰۰ تومان می‌فروختند و قیمت گندم در کشورهای همسایه که فاصله زیادی هم با کشور ما ندارند، دوهزار و ۵۰۰ تومان و حتی بیش‌تر بود. این مسأله انگیزه برای قاچاق را بیش‌تر می‌کرد. دولت برای جلوگیری از هرگونه قاچاق انتقال گندم را از استان به استان ممنوع کرد.
آیا دولت توانست به این روش از قاچاق گندم به خارج از کشور جلوگیری کند؟ هیچ مسئولی اطلاعات بیش‌تری در این زمینه نداد، اما نگاه به سابقه کنترل قاچاق کشور باور آن را سخت می‌کند.
گندم خوراک دام شد
افزایش‌های بی‌رویه خوراک دام به‌سبب وابستگی ۷۰ درصدی به واردات باعث شد، قیمت خوراک دام بیش از گندم شود و دامداران ترجیحاً از گندم برای تغذیه دام‌هایشان استفاده کردند تا پول کم‌تری برای خوراک بپردازند. قیمت کنجاله سویا به کیلویی دوهزار و ۵۰۰ تومان رسیده بود و برای دامدار بهترین گزینه گندم یک‌هزار و۷۰۰ تومانی بود. چنین شد که بخش زیادی از گندم تولیدی کشور به خوراک دام رسید.
آقای وزیر بسیار تلاش کرد تا با طرح این موضوع که کشاورزان گندم را به دولت تحویل ندادند، به خودکفایی گندم خللی وارد نشود؛ اما پس از آن‌که گفت قرار است شرکت بازرگانی دولتی درباره میزان گندم وارداتی تصمیم‌گیری کند، کاخ آرزوهایی که یک‌سال برای خودکفایی گندم پرورش داده بودیم به یک‌باره فرو ریخت. حجتی چنین وانمود کرد که تولید به اندازه کافی انجام شده؛ اما کشاورزان محصول را به دولت تحویل نداده‌اند تا شاید باور خودکفایی همچنان باقی بماند. اما واقعیت این است بی‌تدبیری‌هایی از همان تعیین قیمت خرید تضمینی گرفته تا عدم نظارت بر فرآیند خرید و گندم وجود داشته که سه‌میلیون تن کسری گندم را برای این کشور رقم زد.
اما این قصه هنوز تمام نشده است و امسال و سال‌های دیگر هم ادامه دارد، دولت باید از امروز درس بگیرد و برای سال‌های آینده مراقب باشد. یادمان باشد که تعیین نرخ پایین خرید تضمینی، بازار افسار گسیخته خوراک دام، عدم نظارت بر دلالی و قاچاق و نیز وعده و وعیدهای بی‌مورد برخی نمایندگان از مهم‌ترین دلایل کسری امسال خریدتضمینی گندم بود./ سبزینه
