خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)/ نویسنده: فاطمه رمضانیان/ صنعت کشت‌بافت بیش از دو دهه است که در کشور فعالیت می‌کند؛ اما صدای آن تازه به‌گوش جامعه کشاورزی و مردم رسیده است. تکنولوژی کشت‌بافت که به گفته کارشناسان این حوزه شامل هرگونه کشت قطعات گیاهی در شرایط آزمایشگاهی است، از دهه ۶۰ وارد ایران شد و در دهه ۷۰ و ۸۰ قوت گرفت و در یک سال اخیر به تأسیس انجمن صنفی کشت‌بافت ایران و فعالیت بیش از ۵۵ شرکت تولید این نوع محصول در کشور انجامید. کارشناسان این حوزه از صنعت کشت‌بافت به‌عنوان عامل تکثیر سریع نام می‌برند و معتقدند این محصولات در شرایط کنترل شده آزمایشگاهی رشد می‌کنند و بیماری‌های گیاهی، باکتریایی و قارچی طبیعت را که حاصل تکثیر از طریق بذر و قلمه است، ندارند. متولیان این صنعت از کشت‌بافت به‌عنوان عامل کاهش واردات، بهینه‌سازی فرآیند تولید و تنظیم بازار گل و گیاه و پویایی باغبانی نام می‌برند و معتقدند با وجود بالا بودن ریسک تولید این محصول به‌دلیل حجم بالای تولید در فضای کوچک، می‌توان ریسک حاصل از آن را از طریق اختصاص بیمه به این محصولات کنترل کرد و از مزایای آن بهره‌مند شد. با این حال کارشناسان کشت‌بافت کشور از ورود به‌عرصه تولید کشت‌بافت به‌عنوان تیغ دو دم نام می‌برند و معتقدند این به همان اندازه که سودمند است در صورت نبود آگاهی و تقلید کورکورانه می‌تواند به زیان منتهی شود.شهریار حسامی، نایب‌رئیس انجمن صنفی کشت‌بافت ایران، با اشاره به این‌که کشت‌بافت به‌طور کلی به کشت درون شیشه‌ای هر قطعه از اندام‌های گیاهی در شرایط استریل و در درون آزمایشگاه اطلاق می‌شود، گفت: کارهای تحقیقاتی بر روی کشت‌بافت از ابتدای دهه ۶۰ در مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی شهرهای تهران و شیراز آغاز و از پی آن با تولید تجاری نخل خرمای کشت‌بافتی از سال ۷۲ به بازار معرفی شد.
حسامی افزود: از سال ۷۴ با تمرکز متخصصان و شرکت‌های مرتبط با کشت‌بافت بر سایر گیاهان گرمسیری نظیر موز و همچنین گیاهان گلخانه‌ای نظیر توت‌فرنگی، این روش کار به بازار معرفی و جایگاه خود را نزد کشاورزان پیشرو پیدا کرد. این مهم موجب روی آوردن تدریجی فعالان و علاقه‌مندان حوزه کشاورزی آزمایشگاهی به این صنعت شد تا جایی‌که امروزه شاهد فعالیت بیش از ۵۵ واحد تولیدی با استفاده از این روش در کشوریم.
نایب‌رئیس انجمن صنفی کشت‌بافت ایران با اشاره به این‌که این انجمن حدود یک‌سال است که به‌طور رسمی آغاز به فعالیت کرده، درباره مزایای تولید کشت‌بافت در مقایسه با کشت‌های سنتی اظهار داشت: محصولات کشت‌بافتی در شرایط کنترل شده آزمایشگاهی رشد می‌کنند؛ بنابراین فاقد بیماری‌های گیاهی باکتریایی و قارچی که در طبیعت و در گیاهان حاصله از بذر و قلمه وجود دارند، هستند.
این مقام مسئول با تاکید بر یکسانی خصوصیات ژنتیکی در محصولات به وجود آمده از روش کشت‌بافت افزود: در تکثیر بذر به‌دلیل وجود والد نر و ماده امکان تولید گیاهان با ژن‌های همسان وجود ندارد؛ اما در تولیدات کشت‌بافتی خصوصیات یک محصول به تمامی در تمام گیاهان تکثیر شده وجود خواهد داشت؛ برای مثال از یک گیاه با خاصیت مقاومت در مقابل شوری، گیاهانی عیناً با همین خصوصیت به دست خواهد آمد. وی همچنین از سرعت تکثیر در روش کشت‌بافت به‌عنوان یکی دیگر از مزایای این روش نام برد و خاطرنشان ساخت: در ایران و طی دو دهه بیش از ۵ میلیون نهال موز با فناوری کشت‌بافت ازدیاد یافته؛ در حالی‌که چنانچه این روش وجود نداشت در همان مدت زمانی امکان تکثیر این گیاهان به روش سنتی کم‌تر از ۵۰ هزار اصله بود.
کاهش واردات با افزایش تولید کشت‌بافت
نایب‌رئیس انجمن صنفی کشت‌بافت ایران با اشاره به کاهش آمار واردات با افزایش تولیدات کشت‌بافتی گفت: در حال حاضر کشور با ارقام بالای ارزی برای واردات برخی از تولیدات پایه کشاورزی، نظیر گل و گیاهان زینتی یا نهال‌‌های میوه روبه‌روست.
حسامی تصریح کرد: برای واردات پایه‌های اولیه گل‌های زینتی مانند ارکیده یا رز، ارز بری زیادی از کشور صورت می‌گیرد و سرعت تکثیر روش سنتی برای ازدیاد انبوه بسیار کم و گاهی ممکن است تکثیر بعضی از انواع آن‌ها تا ۱۰ سال به طول انجامد. این در حالی است که به‌سبب ماهیت ذاتی گیاهان زینتی در مدتی کوتاه انواع جدیدی از آن‌ها روانه بازار شده و عملا گیاهی که با روش سنتی بعد از گذشت یک دهه به تولید انبوه رسیده، جذابیت خود را در بازار از دست خواهد داد؛ در حالی‌که با روش تکثیر کشت‌بافتی گیاهان، این زمان می‌تواند به کم‌تر از یک‌سال کاهش یافته و در زمانی که هنوز تقاضا برای آن گیاه در بازار وجود دارد، عرضه شود.
وی افزود: در حال حاضر مسئولیت همکاری در صدور و تمدید مجوز تولید و تکثیر نهال‌ها و گیاهان زینتی کشت‌بافتی به این انجمن سپرده شده تا این مجموعه با بررسی دقیق‌تر راه را برای فعالیت هرچه بهتر واحدهای تولیدی موجود و واحدهایی که در شرف تاسیس هستند، باز کند.
ضرورت بیمه محصولات کشت‌بافتی
این مقام مسئول درباره ضرورت بیمه محصولات کشت‌بافتی اظهار داشت: انجمن کشت‌بافت ایران در حال رایزنی با سیستم بیمه کشاورزی است؛ چراکه محصولات کشت‌بافتی گرچه دارای مزیت در کیفیت و سرعت تکثیر هستند؛ اما به همان نسبت در تولید با ریسک‌های بالایی نیز مواجهند.
حسامی با تاکید بر این‌که این گیاهان در سایز کوچک و به تعداد بالا کشت می‌شوند، ادامه داد: در یک گلخانه یک‌هزار متری بیش از ۲۰۰ هزار اصله گیاه در هر دوره کشت تولید می‌شود که تولید بالا در این فضای محدود سیستم‌های کشت‌بافتی را بسیار آسیب‌پذیر کرده؛ چنانچه با حوادثی نظیر آتش‌سوزی، زلزله یا هر مشکل غیرقابل پیش‌بینی دیگری روبه‌رو شوند، تولید‌کننده با خسارت بسیار جدی مواجه خواهد شد. نایب‌رئیس انجمن صنفی کشت‌بافت ایران خواستار افزایش آموزش کشاورزان و افزایش مشوق‌های دولتی برای جلب نظر کشاورزان برای خرید نهال‌ها و سایر تولیدات کشت‌بافتی شد و گفت: در گذشته این مهم اجرا می‌شد؛ اما در حال حاضر به‌دلیل کمبود بودجه‌های دولتی مدتی است که کم‌رنگ شده است.
وی افزود: این موضوع بسیار حائز اهمیت است؛ چراکه چنانچه تولید به‌سان یک زنجیر دیده شود و هر یک از مراحل حلقه‌ای از آن، حلقه پس از تولید گیاهان کشت‌بافتی، کشاورزان هستند و عدم برنامه‌ریزی برای آشنایی آنان با این محصولات، شرکت‌های تولیدی گیاهان کشت‌بافتی را با مازاد تولید مواجه خواهد ساخت و در این حالت کشت‌بافت را می‌توان به‌سان تیغ دو دمی دید که از یک طرف سودمندی این روش را نمایان می‌سازد و از طرف دیگر در برگیرنده زیانی است که ناشی از تولید مازاد و بدون برنامه است؛ لذا توصیه می‌شود افرادی که قصد ورود به این عرصه را دارند، این مهم را در نظر داشته و تنها با تقلیدی کورکورانه وارد عمل نشوند؛ چراکه با زیان‌های غیرقابل جبرانی مواجه خواهند شد.
حمایت از کاهش نرخ تسهیلات کم‌بهره برای مراکز کشت‌بافت
در این‌خصوص همچنین رئیس انجمن صنفی کشت‌بافت نیز با بیان این‌که توسعه کشت‌بافت در کشور به کاهش واردات و بهینه‌سازی فرآیند تولید منجر می‌شود، گفت: این امر همچنین عامل بسیار مهم و به‌سزایی در بیان توانمندی‌های تولیدی مراکز و در عین حال تعامل مطلوب‌تر بین مسئولان، مراکز و مصرف‌کنندگان است.
وی افزود: سیاست‌گذاری معاونت‌های تخصصی وزارت جهاد کشاورزی چون زراعت و باغبانی را در راستای استفاده بیش‌تر و مطلوب‌تر از تولیدات مراکز کشت‌بافت برای کاهش واردات و بهینه‌سازی فرآیند تولید را عامل تقویت توانمندی‌های مراکز است.
رستگار گفت: حمایت از تامین هسته‌های اولیه و در اختیار قراردادن هسته‌های اولیه برای تکثیر تجاری توسط واحدهای کشت‌بافتی از دیگر عواملی است که به توانمند‌سازی مراکز می‌انجامد.
رستگار خاطرنشان کرد: ارائه اطلاعات نیاز‌های کشور از استان‌های مختلف و محصولات متفاوت برای برنامه‌ریزی تولید مراکز کشت‌بافت و ایجاد شبکه ارتباطی ـ اطلاعاتی چند سویه کشاورزی استان‌ها و مراکز با همکاری انجمن کشت‌بافت نقش بسیار موثری در تولیدات سالم‌سازی شده دارد.
رئیس انجمن صنفی کشت‌بافت گیاهی ایران افزود: حمایت از کاهش نرخ تسهیلات کم‌بهره یا بدون بهره به مراکز کشت‌بافت و بخشودگی بدهی مراکز کشت‌بافت با توجه به نقش بسیار حایز اهمیت این مراکز در خود کفایی، کاهش وابستگی و تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی است.
منبع: سبزینه
منبع: سبزینه
