عیسی کلانتری وزیر پیشین کشاورزی و مشاور معاون اول رئیس‌جمهوری در امور آب، کشاورزی و محیط زیست که اکنون دبیری ستاد احیای دریاچه ارومیه را به عهده دارد جزو کسانی است که همواره از سوء مدیریت منابع آبی انتقاد می کند و در مورد بحران آبی که در آینده گریبانگیر ایران خواهد شد، هشدار می دهد. با اینکه او یکی از مدیران دولت‌سازندگی بوده، ولی در نقد سیاست های مربوط به حوزه آّب در دولت های مختلف ملاحظه کاری نمی کند.
به گزارش پایگاه خبری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN) در گفتگویی مشروح با کلانتری سعی بر آن شده که اهمیت مساله آب را در آستانه تدوین برنامه ششم توسعه به بحث بگذارد. او معتقد است تمام برنامه های توسعه بدون توجه به مساله آب نوشته شده و باید در نوشتن برنامه ششم تغییر رویه صورت گیرد.
مشاور معاون اول رئیس‌جمهوری در امور آب، کشاورزی و محیط زیست در این گفتگو، با ارائه آماری خبر از برداشت بی رویه آب های تجدید پذیر می دهد و معتقد است این میزان باید در کمترین زمان ممکن حداقل به نصف کاهش یابد. او با انتقاد از سوء مدیریت در بخش آب، اظهار می کند: مهمترین عامل خشکسالی ها و کمبود آب مربوط به سوء مدیریت و برداشت بی رویه ما از آب است و تغییرات اقلیمی سهم کمی در به وجود آمدن وضعیت فعلی داشته است.
کلانتری با بیان اینکه مساله آب باید در راس اولویت های برنامه ششم توسعه قرار گیرد، تصریح می کند: بدون آب تمدن این سرزمین در معرض خطر است.
دبیرکل خانه کشاورز درباره لزوم توجه به موضوع آب در برنامه ششم توسعه، اظهار کرد: بزرگترین اشتباهی که در همه برنامه های توسعه و همه دوره ها در مورد مساله آب رخ داده است این است که مسئولان، برنامه ریزان و قانونگذاران اهمیت مساله آب را در این کشور تشخیص نداده اند. تمام برنامه های توسعه بدون توجه به مساله آب نوشته و سپری شد. برداشت اشتباه از توسعه این بود که باید حداکثر استفاده را از آب های موجود کرد که این ناشی از عدم آگاهی از مساله آب و سکوت متخصصان آب کشور و تسلیم شدن آنها در مقابل سیاست گذاران در طول این دوره ها بود.
حق نداریم بیش از ۴۰ درصد از منابع آب سطحی را برداشت کنیم
وی با بیان این که برداشت از آبهای کشور از ۶۰ درصد در برنامه اول توسعه تا ۹۰ درصد در امروز رسیده است، افزود: برآورد وزارت نیرو از آبهای تجدید پذیر۱۱۸ میلیارد متر مکعب است. (آخرین آمار نشانگر کاهش به زیر ۱۰۰ میلیارد متر مکعب در سال است) هیچ کجا در کشور درج نشده بود که ما تا چه حدی مجازیم از منابع آبی مان برداشت کنیم و اینکه حق نداریم بیش از ۴۰ درصد از منابع آب سطحی را برداشت کنیم. توجه به این نکته، اولین بار از برنامه ریزی برای دریاچه ارومیه شروع شد.
کلانتری با اشاره به علل به وجود آمدن بحران آب در کشور، گفت: خشکسالی های ممتد، فشار بر منابع آبی، کم شدن آب سفره های زیر زمینی و شور شدن آب ها همه به دلیل استفاده بیش از حد از منابع آبی بوده است. جز چند کشور همه کشورهای جهان سیاست برداشت بیشتر از ۴۰ درصد از منابع آبی سطحی را ندارند. البته ممکن است بعضی از این کشورها به علت نداشتن امکانات کمتر هم برداشت کنند.
وی ادامه داد: رشد تکنولوژی و پول نفت سبب شد که ما منابع آبی کشور را ویران کنیم، این خسارتی است که دیگر جبران پذیر نیست. نمی توانیم این خسارت را جبران کنیم، ولی می توانیم آن را کاهش دهیم و راه آن کاهش سریع برداشت آب از منابع است.
سقف برداشت منابع آب زیرزمینی در ایران بیش از ۲ برابر استاندارد جهانی
وزیر کشاورزی دولت سازندگی با اشاره به اینکه بزرگترین آسیب برنامه های توسعه در گذشته توجه نکردن به سقف برداشت از منابع آبی تجدیدپذیر در کشور بوده است، اضافه کرد: سقف برداشت بر خلاف استاندارهای جهانی که ۴۰ درصد است در کشور ما بین ۸۵ تا ۹۷ درصد است. آمار وزارت نیرو می گوید ۹۶ میلیارد متر مکعب میزان برداشت از منابع آبی در کشور است. که ۸۸ میلیارد متر مکعب آن در کشاورزی مصرف می شود. این آمار قابل تأمل است، این وضعیت کشور را با بن بست روبرو کرده است.
وی یادآوری کرد: درصد کمی از دلایل خشکسالی ها و کم آبی ها مربوط به تغییر اقلیم است و بیشتر از ۹۰ درصد از علل خشکسالی ها و بحران آب مربوط به نبود مدیریت در بخش آب است. فشار سیاسیون و برخی ذینفعان بر افزایش تولید محصولات کشاورزی از علل وضعیت پیش آمده در مساله آب است.
مساله آب باید در راس اولویت های برنامه ششم توسعه قرار گیرد
کلانتری با اشاره به ضرورت لحاظ کردن مساله آب در برنامه های توسعه، اضافه کرد: مساله آب باید در راس اولویت های برنامه ششم توسعه قرار گیرد. مساله آب در شرایط کنونی مهمتر از مسائل اقتصادی، امنیتی و برنامه های مرتبط با مسائل هسته ای است؛ چون مسأله کمبود آب هم مسأله ای اقتصادی و هم مسأله ای امنیتی است. مساله آب حتی یک مساله تمدنی است. بدون آب تمدن این سرزمین در معرض خطر است.
وی عنوان کرد: در برنامه ششم باید به فکر جبران و کم کردن خسارت های ناشی از ناآگاهی و بی برنامگی در برداشت از منابع آبی باشیم. این مساله ساده ای هم نیست و با مسائل اجتماعی، اقتصادی و امنیتی در ارتباط است. همه این ها در مساله آب نهفته است. اگر وزارت نیرو فردا به درستی اعلام کند که باید فقط ۵۰ درصد از منابع آبی را استفاده کنیم و در برنامه هفتم می توانیم این میزان برداشت را به ۴۰ درصد برسانیم. به نظر من همه کشور علیه این میزان کاهش برداشت آب از منابع زیرزمینی طغیان خواهند کرد، ولی هیچ اشکالی ندارد. کشاورزان، مردم، سیاستمداران و جامعه ناراضی خواهند شد و عده ای خواهند گفت که وابستگی در مواد غذایی افزایش می یابد؛ همه این دردسر ها می ارزد که آقای چیت چیان این مساله را مطرح کند. او باید درباره این کاهش میزان برداشت تاکید کند که هدفش حفظ تمدن سرزمینش است، ممکن است نماینده های مجلس، مسئولان کشور و کشاورزان موضع گیری هایی داشته باشند، ولی در کل می ارزد که وزیر نیرو نقش تاریخ ساز خود را ایفا کند.
باید سیاست ریاضت آبی را در پیش بگیریم
دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه با اشاره به تخریب سفره های آب زیرزمینی در کشور، گفت: بسیاری از سفره های زیر زمینی به خاطر برداشت آب اضافی از زیر زمین تخریب شده اند و قدرت نگهداری آب را ندارند، خیلی از دشت ها نشست کرده اند و حتی با وجود بارندگی هم توان نگه داری آب را ندارند، با وجود این وضعیت باید بدون هیچ گونه اغماضی به مسأله آب پرداخت. چنانکه در اروپا در مقاطعی سیاست ریاضت اقتصادی را در پیش می گیرند ما باید سیاست ریاضت آبی را در پیش بگیریم و خیلی سریع برداشت از منابع آبی و مصرف آب را کاهش دهیم. برداشتی که وزارت نیرو ۹۶ میلیارد متر مکعب در سال اعلام کرده است و باید به سرعت به زیر ۵۰ درصد کاهش یابد. باید سیاست های کشاورزی و اقتصادی و اجتماعی را بر مبنای ریاضت آبی تدوین کنیم. باید در پایان برنامه ششم برنامه ها بر مبنای استفاده از ۵۰ میلیارد متر مکعب آب بنا گذاشته شود.
وی با بیان اینکه همه باید در مساله مدیریت آب به وزارت نیرو کمک کنند، افزود: باید رهبر معظم انقلاب درخواست کنیم که این توصیه را به مسئولان اعم از دولت و مجلس و مردم بویژه کشاورزان و شهروندان داشته باشند تا همگی به وزارت نیرو کمک کنند، و گرنه تمدنی در این سرزمین باقی نخواهد ماند. استحصال آب را حداقل باید به نصف کاهش دهیم. در مورد مدیریت بهره برداری و استحصال آب همه باید به وزارت نیرو کمک کنند.
۱۲سال پیش درباره وضعیت دریاچه ارومیه هشدار دادم
کلانتری با اشاره به نامه ای که در مورد دریاچه ارومیه به رییس جمهور وقت نوشته بود، افزود: ۱۲ سال پیش وضعیت دریاچه ارومیه در نامه ای به رییس جمهور وقت توضیح داده شد، ولی کمتر مورد توجه قرار گرفت و بعد ها اصلا مورد توجه قرار نگرفت و دریاچه ارومیه به این وضعیت افتاد.
وزیر پیشین کشاورزی در پاسخ به سؤالی در مورد چگونگی تغییر سیاست های کشاورزی کشور در راستای مدیریت مساله آب، اظهار کرد: باید میزان آب استحصالی را کم کنیم. قطعا ممکن است مقداری از کشاورزی مان را هم تعطیل کنیم. خیلی از مسائل دیگر را هم باید اصلاح کنیم. میزان بهره برداری از منابع آبی را از ۹۶ میلیارد به ۵۰میلیارد کاهش دهیم. باید برداشت از آب را کاهش دهیم. الان آبهای تجدید پذیر زیرزمینی ما حداکثر ۳۷ میلیارد متر مکعب، ولی برداشت امسال ما ۵۵ میلیارد متر مکعب است؛ یعنی از زیر زمین ۱۸ میلیارد متر مکعب آب بیشتری پمپاژ می کنیم. این مقدار باید کم شود.
وی بیان کرد: بسیاری از منابع آبی ما خشک شده اند و دریاچه های ما در حال خشک شدن و آبهای ما در حال شور شدن هستند. وقتی آب شور می شود بهره وری تولید پایین می آید و وقتی آب نباشد، تولیدی نخواهد بود. ما باید بیشتر از کشاورزی آب را دوست داشته باشیم. به نظر من همه باید دست به دست هم دهیم و اول مصرف آب در کشور را کاهش دهیم.
روندفعلی اصلاح نشود کشاورزی نابود خواهد شد
مشاور معاون اول رئیس جمهور در امور آب ادامه داد: برای حفظ تمدن کشور در همه بخش‌ها بخصوص کشاورزی به سرعت بهره وری را بالا ببریم. ما ناچار هستیم بهره وری آب را افزایش دهیم و این کار خیلی خارق العاده ای هم نیست و با روند موجود حداقل ۲۰-۲۵ سال طول می کشد. باید روندی را شروع کنیم که لزوما نیازمند برخی تغییرات خواهد بود. باید تغییرات لازم در نظام بهره برداری صورت گرفته تا سرمایه گذاری صورت گیرد .
وی خاطر نشان کرد: باید ده‌ها میلیارد دلار سرمایه گذاری در بخش کشاورزی صورت گیرد. خیلی از بهره برداران لاجرم از بخش کشاورزی خارج خواهند شد. آنهایی که نمی توانند و تکنولوژی را نمی فهمند و آنهایی که توان به وجود آوردن تغییر را ندارند، باید از این سیستم خارج شوند. باید تغییرات گسترده ای در همه نظام های تولیدی از جمله از بعد آب در کشاورزی به وجود بیاید، وگرنه کشور ار بین می رود. روند فعلی قابل ادامه دادن نیست. حتی ۵۰ درصد بهتر از این روند را هم نمی شود ادامه داد.
حق آبه هایی که به مردم واگذار کردیم را پس بگیریم
وی با بیان راهکارهایی برای بهبود وضعیت آب کشور تصریح کرد: باید کاهش مصرف آب را سرلوحه کار خود قرار دهیم. حق آبه های اضافی را بخریم. بخشی از برداشت های آب غیرقانونی است که باید تجدید نظر و خیلی از برداشت های قانونی هم باید کم شود. برداشت های غیر قانونی از منابع آبی چیزی حدود ۲۰ میلیارد متر مکعب است. ۲۶ تا ۳۰ میلیارد متر مکعب حق آبه را باید از کشاورزان خریده شود و پول پرداخت شود. باید ۳۰-۴۰ هزار میلیارد تومان برای خرید حق آبه ها هزینه کنیم تا حق آبه هایی را که به مردم واگذار کردیم را پس بگیریم.
کلانتری افزود: ۲۰ میلیارد متر مکعب آب هم که غیر قانونی برداشت می شود که دولت می تواند یا کمک کند و یا ببندد و از نابودی سرزمین جلوگیری کنیم. در مرحله بعدی باید به افزایش بهره وری آب در کشاورزی بپردازیم. این دو را به هم مرتبط نکنیم. اول باید برداشت اضافی متوقف شود و دوم در آب مصرفی بهره وری را بالا ببریم که نیازمند سرمایه گذاری است که حداقل نیازمند ده‌ها میلیارد دلار در بخش کشاورزی است. امیدوارم که برنامه ششم توسعه به این مسائل توجه کند. باید محوریت برنامه ششم حفظ تمدن سرزمین با حفظ آب باشد.
نویسندگان برنامه ششم نباید تحت تاثیر سیاست‌های گذشته باشند
کلانتری با بیان اینکه نباید مفاد برنامه های گذشته در برنامه ششم توسعه تکرار شود، اظهار کرد: باید قسمت‌هایی را که بدون توجه به مساله آب تدوین شده است را کنار گذاشت و محوریت برنامه حفظ منابع آبی کشور و اصلاح منابع آبی کشور باشد. کسانی که برنامه ششم را می نویسند نباید تحت تاثیر سیاست های گذشته باشند، باید واقعیت های موجود را درک کنند و به مسائل غیر قابل دسترسی و غیر قابل اجرا نپردازند.
وی تاکید کرد: برای حفظ منافع ملی کشور لزوما جملات قشنگ کارساز نیست و ارزش چندانی ندارد. حفظ منافع ملی کشور امروز در گرو احیای منابع آبی کشور است.کارشناسان، رسانه ها و سازمان های غیردولتی مردم نهاد باید پیگیر این مسأله باشند و برنامه های گذشته را به چالش بکشند. مگر می شود هم منابع آبی کشور را حفظ کرد و هم به جملات بی معنی که بدون لحاظ کردن مساله آب نوشته شده است توجه کرد.
وضعیت فعلی محصول عدم اعتقاد به سیاست های توسعه پایدار
وی با بیان اینکه استفاده حداکثری از منابع مشترک آبی هم در وضعیت فعلی آب پاسخگوی کم آبی کشور نیست، ادامه داد: استفاده از این آب ها هم باید تحت استانداردهای پذیرفته شده جهانی و سیاست های کلی آب صورت پذیرد. حداکثر آب های مرزی که ما برنامه داریم از آنها استفاده کنیم یشتر از ۲ تا ۳ میلیارد متر مکعب نیست. این ۳ تا ۴ درصد از آب کشور را تشکیل می دهد. برداشت از آبهای مرزی مشترک نیز باید در چارچوب معیارهای توسعه پایدار صورت گیرد. اگر ما آب کشور را به وضعیت فعلی در آورده ایم به این خاطر است که به سیاست های توسعه پایدار اعتقاد نداشته ایم. برداشت حداکثری از آب را در چند دهه گذشته انجام داده ایم و کشور را به این روز انداخته ایم.
سدسازی‌های مازاد و بی رویه اشتباه بود
وزیر پیشین کشاورزی با اشاره به سوء مدیریت آب در دهه های گذشته، افزود: ما در بخش کشاورزی آبی را استفاده کردیم که حاکمیت در اختیار کشاورزان قرار داده بود. مدیریت آب کشور غفلت کرده است. حدود ۵۰۰ میلیارد متر مکعب آبهای فسیلی داریم که حدود ۶۵ تا ۷۰ درصد آن آبهای شورند و حداکثر ۳۵ درصد آن آب های شیرین را شامل می شوند. از این آبهای شیرین هم ۳۰-۴۰میلیارد متر مکعب بیشتر باقی نمانده است. از هر طرف که حساب کنیم باید تدبیری اندیشیده شود تا محور اصلی برنامه ششم به احیای منابع آبی کشور برگردد. با اینکه ترس این است که به خاطر عدم آگاهی سیاستمداران و برنامه نویسان نسبت به وضعیت موجود آب همان سیاست های ۵ دوره قبل تکرار شود. من حداقل ۲۰ سال است که به این نتیجه رسیده ام که این راه اشتباه بود. سد سازی های مازاد و بی رویه و برداشت های بی رویه از رودخانه ها اشتباه بود.
کشاورزی با ۴ درصد تولید حق ندارد ۹۰ درصد آب را مصرف کند
وی با بیان اینکه سهمی که کشاورزی از آب کشور برداشت می کند منطقی نیست، گفت: اگر بخواهیم تولید ناخالص داخلی را افزایش دهیم و در منطقه مقام اول را داشته باشیم و سال ۱۴۰۴ هم به عنوان افق مطرح باشد و سرانه ما با توجه به جمعیت به ۱۸ هزار دلار در سال برسد، تنها ۴ درصد آن از کشاورزی وصول خواهد شد؛ ۴ درصد حق ندارد ۹۰ درصد آب را مصرف کند. آب صنعت به شدت باید افزایش پیدا کند. آن هم در حالتی که ۹۶ درصد برداشت را به ۵۰ درصد برسانیم. سهم آب صنعت باید حداقل ۵-۶ برابر افزایش یابد. از سوی دیگر باید بهره وری آب شرب و بهداشتی را هم افزایش دهیم.
دبیرکل خانه کشاورز با انتقاد از برنامه ریزی برنامه های توسعه، اضافه کرد : متاسفانه جسارت تصمیم گیری در برنامه ریزان وجود ندارد. البته در وزارت نیرو شخص آقای چیت چیان این اراده را دارد. بعد از ۳۷ سال انقلاب این جسارت را پیدا کرده اند که اعلام کنند وضعیت آب چگونه است. وزیر نیرو اعلام کرده است که احتمال ظهور کانون های نا آرام آبی در ایران وجود دارد. این جسارت خوب است به شرطی که سازمان مدیریت و برنامه ریزی و مجلس به این حرفها توجه کنند. وگرنه ۱۰ سال دیگر کشوری ویران خواهیم داشت و غیر از چند استان شمالی و غربی بقیه معلوم نیست به چه سرنوشتی دچار شوند.
کلانتری با بیان اینکه توسعه زمانی مفید است که بر مبنای پایداری باشد، تاکید کرد: اگر توسعه پایدار نباشد توسعه ای ناقص محسوب خواهد شد و اگر ناقص باشد لطمات توسعه بدتر از عدم توسعه خواهد بود.
فهم ما از توسعه صحیح نبوده است
وی با بیان اینکه فهم ما از توسعه صحیح نبوده است، خاطر نشان کرد: به خاطر عدم درک صحیح از مبحث توسعه در بخش کشاورزی و صنعت و حتی بخش اجتماعی هم به جایی که می خواستیم نرسیده ایم، هنوز فرهنگ ما ناقص مانده است. برای پایین آوردن آنتن ماهواره به ساختمان ها لشکرکشی می کنیم، این نوع مدیریت صحیح نیست. به مسائل توسعه ما ناقص عمل شده است. با ادامه وضع موجود بخصوص در بعد آب کشور را ویران کرده ایم و نمی دانم چگونه پاسخگوی نسل بعد خواهیم بود. از نظر من نسل بعد نسلی سوخته است. نه آبی برایشان گذاشته ایم و نه خاکی و نه گیاهی. حتی ژن های حیوانی و گیاهی را هم از بین برده ایم.
منبع: جماران
