قنات‌ها را قربانی موتور پمپ‌ها و سدها کردیم

مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست در ادامه گفت: خوزستان قطب کشاورزی ایران است. بختگان، میناب، کامفیروز، ورزنه فامینین و دشت جاجرود، همه مدیون آن چیزی است که سیل نام دارد یا همان آب‌های شکلاتی مشهور که باعث می‌شود مواد غذایی داخل این سیلاب‌ها در طول میلیون‌ها سال به دشت‌های مسطح ما وارد شود و آن‌ها را مملو از مواد مغذی کند که همین مواد زمینه را برای تولید پایدار کشاورزی فراهم می‌کند. به همین دلیل هم بود که کشاورزان ما در شرق کشور کرمان، ماهان و بلوچستان و شمال ریگ جن از کشت‌گیر ماسه استفاده و سعی می‌کردند در بالادست آب را آلوده کنند تا این آب آلوده وارد مزرعه‌شان شود. این کار هم باعث کاهش تبخیر می‌شد و هم باعث می‌شد مواد غذایی وارد کشتزارشان شود و به این ترتیب محصول باکیفیت‌تری داشته باشند.

مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست در ادامه می‌گوید: ما ۷۰۰ میلیارد تومان هزینه کردیم و صدها سد ساختیم و ده‌ها طرح بین‌حوضه‌ای به راه انداختیم تا بخش کشاورزی را تقویت کنیم، در حالی که سازمان جهاد کشاورزی اعلام کرده افت حاصلخیزی خاک داریم و اگر قیمت جابه‌جایی خاک و افت حاصلخیزی خاک را حساب کنیم، هیچ کشاورزی‌ای در کشور اقتصادی نیست و در نتیجه به این موضوع می‌رسیم که این نحوه برداشت ناپایدار است و ما را در دشت‌ها و جاهای مختلف با مشکل روبه‌رو می‌کند.

وی با اشاره به این‌که مشکل دیگری که در این حوزه با آن روبه‌رو هستیم حذف قنات‌ها از فرهنگ مردم بومی است، می‌گوید: قنات‌ها ۲۰ میلیارد مترمکعب آب به ما می‌دادند. بهترین مقداری که ما می‌توانیم از آب در حال حاضر استفاده کنیم، همین مقدار است. در حال حاضر اگر بخواهیم همین مقدار آب را خارج کنیم، به نیروگاه دو هزار مگاواتی نیاز داریم و این در حالی است که این قنات‌ها نه نیازی به موتور پمپ دارند و نه نیروگاه. نتیجه از بین بردن قنات‌ها این شد که زمین و سرزمینمان را نابود کردیم و بابتش تالاب‌ها را از دست دادیم و گرد و غبار را اضافه کردیم و به جایی رسیدیم که هزار و هفتصد میلیارد تومان نیاز است تا بتوانیم در خوزستان ۳۵۰ هزار هکتار منابع تولید گرد و غبار را تثبیت کنیم. قنات‌ها را قربانی موتورپمپ‌ها و سدها کردیم. این آموزه فرهنگ کهن ایرانی است که ما آن را در نیم قرن نابود کردیم.

این کارشناس محیط زیست در ادامه می‌گوید: تولید کشاورزی ما ۱۱۷ میلیون تن است که ارزش مالی آن به همراه تولیدات دامی و شیلاتی حدوداً به ۵۰ میلیون دلار می‌رسد.

وی در دامه می‌گوید: سالانه ۲ میلیون تن نرخ فرسایش خاک در کشور است که با توجه به این‌که هر تن کانی خاک ۲۸ دلار می‌ارزد، یک حساب ساده نشان می‌دهد که ۵۶ میلیون دلار در سال از دست می‌دهیم تا ۵۰ میلیون دلار به دست بیاوریم؛ یعنی هر سال به اندازه سه جزیره ایرانی تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی خاک از دست می‌دهیم و هیچ کس نیست که به آن توجه داشته باشد. خیلی‌ها به محیط زیست اعتراض می‌کنند که مخالف کشاورزی است. ما مخالف کشاورزی نیستیم، زیرا سند گویایی از هوشمندی اجداد ما به حساب می‌آید. هدف این است که کشاورزی پایدار را هم‌زمان با توجه به واقعیت‌های اکولوژیکی ادامه بدهیم.

وی در ادامه می‌گوید: در جایی که میزان بارش در کشور ما یک‌سوم میانگین جهانی است و تبخیر ما ۵۰ برابر دنیا، اشتباه است که نگاهمان به آسمان یا زمین باشد. در کشوری که انحراف معیار بارندگی تا ۷۰ درصد تغییر می‌کند، خطایی راهبردی است اگر به سمت افزایش وابستگی به سمت معیشت آب و خاک برای تأمین امنیت غذایی برویم.

درویش با اشاره به این‌که ما اصول توپوگرافی را مد نظر قرار ندادیم و در بستر آبرفتی رودخانه ساخت‌و‌ساز کردیم و وقتی خواستیم آن‌ها خراب نشوند در بالا دست سد ‌زدیم و وقتی سد می‌زنیم جلگه پایین‌دست را از آب مغذی سیل محروم می‌کنیم، نتیجه آن اتفاقی می‌شود که در خوزستان افتاد و یک میلیون نخل را نابود کردیم. ما روی طرح‌های انتقال آب حساب کردیم؛ ولی آبادان را هم ویران ساختیم.

وی با اشاره به موقعیت خوزستان می‌گوید: خوزستان تولیدکننده محصولات کشاورزی، نفت و گاز کشور است و اوضاعی که امروز در آن حاکم است، مصداق بارز توسعه ناپایدار است.

درویش در ادامه می‌گوید: در این میان همه ما مقصریم، چراکه واقعیت‌ها را به هر دلیلی بیان نکردیم و مصلحت ملی را قربانی مصلحت فردی کردیم. فکر کنیم که سرنوشت کل ایران بشود مانند خوزستان.

خدیجه رضوی نیز در این نشست با اشاره به سنت‌های بومی ایران که می‌توانست آب را تا میزان زیادی حفظ کند، به جایگاه قنات‌ها در فرهنگ بومی مردم پرداخت و اشاره کرد: با همین قنات‌ها مردم به بهترین نحو زندگی می‌کردند و به مشکلات کنونی نیز دچار نمی‌شدند.

فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر آب و توسعه پایدار، هم با اشاره به سدهایی که در حوضه‌های آبریز احداث شده‌اند، سدها را عامل نابودی آن‌ها عنوان کرد و گفت: به اشتباه می‌گویند کشاورزی عامل از بین رفتن آب‌ است. روش‌های غلط مدیریت آب ما را به سوی این شرایط سوق داده و بهتر است این را بپذیریم و به دنبال راهکاری باشیم تا نگذاریم بیش‌تر از این آب از دست برود.