پایگاه خبری کشاورزی و منابع طبیعی (IANN)/ این روزها قاچاق چوب به یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها در سطح کشور تبدیل شده است که اگر روند فزاینده به خود گیرد، باید شاهد خواندن غزل‌های خداحافظی برای جنگل‌ها باشیم.
چوب، این ماده باارزش، از بدو خلقت بشر تاکنون در زندگی روزمره انسان‌ها دخالت داشته و وقتی که بشر زندگی خود را در جنگل آغاز کرد، با چوب آشنا شد و از آن برای ساخت خانه و کاشانه، وسایل دفاعی، حمل و نقل و کشاورزی استفاده کرد. چوب در تکامل انسان مهم بوده و کاربرد آن در وسایل حمل و نقل از جمله قایق و کشتی، خطوط ریل، در اشاعه تمدن‌ها، بقای انسان و کشف نواحی ناشناخته نقش مهمی داشته است.
گذشت زمان نه تنها رنگ فراموشی بر چوب نزده است، بلکه امروزه صنعت چوب و مبلمان در دنیا به عنوان یک صنعت مهم و ارزآور تبدیل شده و ۷۵ درصد این تجارت مربوط به هفت کشور دنیا شامل آمریکا، چین، ایتالیا، فرانسه، آلمان، ژاپن و کانادا است.
در سالیان اخیر بروز مشکلات ناشی از تخریب جنگل‌های کشور نظیر وقوع سیلاب و فرسایش خاک از یک سو و تلاش‌های صورت گرفته توسط کارشناسان و حامیان محیط زیست در جهت تبیین جایگاه جنگل‌های کشور از سوی دیگر، موجب توجه مسئولان به حفظ جنگل‌های کشور با وضع قوانینی در این حوزه شده است. همچنین تأکیدات مکرر مقام معظم رهبری در رابطه با حفاظت محیطزیست و منابع‌طبیعی به خصوص در مورد جنگل‌های شمال کشور نیز منجر به اتخاذ تصمیماتی در حمایت از جنگل‌ها شد.
این روزها اما صدای قطع کردن در جنگل‌های کشور شنیده می‌شود. «شب‌ها گریه می‌کردم. من، مرد گنده، باورتان می‌شود؟ شبی نبود که صدا نیاید. نمی‌شد تشخیص داد دقیقاً کجاست، اما فرقی هم نمی‌کرد، هرشب یک جا بودند. می‌افتادند به جان درخت‌ها و تا نفسشان را نمی‌بریدند، رهایشان نمی‌کردند. من اشک می‌ریختم، دلش را نداشتم بروم ببینم تنه بریده‌شان را.»
یونس این را می‌گوید و ساکت می‌شود. پیرمرد خمیده، اهل «آب‌بر» است؛ آب‌بر، مرکز طارم. تابستان‌ها زیاد توی جنگل می‌ماند، حوالی «چینی‌لر»؛ چینی لر رودخانه‌ای است که به دره «هازار» می‌ریزد و جنگلی به همین نام در کنار آن قرار دارد.
یونس به ایران می‌گوید: آن وقت‌ها کسی اصلاً آن حوالی پیدایش نمی‌شد. محلی‌ها هم به‌زور می‌آمدند. انگار جنگل مال خودت است. من سکوت جنگل را دوست دارم، خوف هم داشت، اما هرچه بود، بهتر از آن هنوز هم سراغ ندارم.
یونس که باغداری شغل آبا و اجدادی‌اش است، شعر هم می‌گوید، به‌زبان آذری. چند خطی می‌خواند و بعد خودش ترجمه می‌کند: ای چشم سیاه بی‌وفا، ای دختر روسری گلدار که اسمت را نگفتی.
برای باغدار پیر حالا اما جنگل یعنی قتلگاه درختان. چند سالی است که دیگر دلش ریش می‌شود از ماندن در کلبه جنگلی. طاقت شنیدن صدای ناله درخت‌ها را ندارد. او می‌گوید: قبلاً شب‌ها درخت‌ها را می‌زدند، الان دیگر روز و شب ندارد برایشان.
حرف‌های یونس را محمد بیاتی، کشاورز و اهل روستای شیت طارم هم تأیید می‌کند. او خودش به چشم دیده نیسان‌هایی را که بارشان چوب بوده.
بیاتی می‌گوید: ما بلوط و راش را که دیگر می‌شناسیم. یکی بهشان گیر داده بود، گفته بودند صنوبر است. صنوبر هم که حساب و کتاب ندارد و مال خود مزرعه‌دار است، اما دروغ می‌گفتند. آشنایم خودش دیده بود راش است. منابع طبیعی هم جلویشان را می‌گیرد و برخورد می‌کند، اما از راه‌های مالرو می‌روند سمت گیلان. چوب طارم را می‌برند آن‌جا می‌فروشند.
قاچاق چوب در طارم مسأله‌ای است که نگرانی‌هایی برای مردم و مسئولان منابع طبیعی به‌وجود آورده است. ضیاء‌الدین حسنلو، رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان طارم، قاچاق چوب را ازمهم‌ترین تهدیدهای مناطق جنگلی عنوان می‌کند.
کشف بیش از ۵۰ تن چوب غیرمجاز در شهرستان طارم
او می‌گوید: امسال بیش از ۵۰ تن چوب غیرمجاز در شهرستان طارم کشف و ضبط شده که تأسف‌بار است. قاچاقچیان چوب از این کار سودهای کلانی می‌برند، اما در نهایت ضرر و زیان آن دامن همه را می‌گیرد و به‌خصوص نسل آینده را متضرر می‌کند. گران‌‌شدن قیمت چوب و همچنین کم شدن واردات در ماه‌های اخیر، عاملی برای افزایش قاچاق است.
موسی شعبانی، چوب‌فروش جاده زنجان به طارم، دراین‌باره می‌گوید: الان چوب روسی خیلی گران شده، منظورم همان نراد است که چون از روسیه وارد می‌شود و به آن چوب روسی می‌گویند. همین باعث شده قاچاق چوب هم بیش‌تر شود. ما جز صنوبر چیزی نمی‌خریم، اما به‌هرحال فروش چوب قاچاق سود زیادی دارد. طرف یک شب کار می‌کند و اندازه یک ماه درمی‌آورد. درآمدش آن‌قدر بالاست که برایشان به ریسکش می‌ارزد.
آن طور که می‌گویند، قاچاقچیان بیش‌تر چنارستان‌ها و درختان «پَدِه» در کنار رودخانه‌های شهرستان طارم را هدف قرار می‌دهند. خرم‌دره هم البته ازجمله شهرهایی است که فعالیت چوب‌بری‌های غیرمجاز به تهدیدی جدی برای درختانش تبدیل شده. براساس اعلام اداره محیطزیست خرم‌دره، درختان حاشیه رودخانه کبیر این شهرستان درمعرض خطر نابودی به‌دلیل قاچاق چوب قرار گرفته‌اند و چوب‌های بریده‌شده از خرم‌دره به‌سمت شهرهای شمالی صادر می‌شود.
زنگ خطر قاچاق چوب در زنجان به صدا درآمده است
زنگ خطر قاچاق چوب در زنجان در حالی نواخته شده که این استان جزو استان‌های پیشرو در زراعت چوب به‌شمار می‌رود. این را مجید معانی، رئیس اداره جنگل‌داری و جنگل‌کاری منابع طبیعی استان زنجان، می‌گوید. به‌گفته او، با این‌که صنوبر در سال‌های اخیر به‌دلیل کمبود آبی که در کشور وجود دارد، دچار تنش شده، اما هنوز بهترین گزینه برای زراعت چوب است.
او می‌گوید: صنوبر گونه‌ای است که به خاک قوی و آب فراوان نیاز دارد. در استان از صنوبر برای ایجاد بادشکن و حصار و مرز استفاده می‌شود. روی صنوبر کنترلی نیست و مردم آزادند صنوبر را ببرند و حمل کنند و به هرجا خواستند انتقال دهند؛ بنابراین آماری هم از انتقال آن نیست. به‌هرحال صنوبر رشد چوب خوبی دارد و برداشتش آزاد است و قاچاق محسوب نمی‌شود، هرچند که کمبود آب، زراعت چوب را هم دچار مشکل کرده است. این‌که نظارت خاصی روی انتقال صنوبر صورت نمی‌گیرد، به دلیل این است که خواسته‌اند نظارت را روی صنوبر کم کنند و سختگیری نکنند تا فشار از جنگل‌های شمال برداشته شود.
اما زنجان برای بقای جنگل‌های خود نیاز به گونه‌هایی دارد که بومی منطقه است که «اُرس» یکی از مهم‌ترین آن‌هاست. زنجان نتوانسته در تولید نهال این گونه موفق عمل کند و منحصربه‌فردترین نهالستان کشور، اُرس کشور را تولید کند.
وجود ۷۳ هزار هکتار جنگل‌های طبیعی در استان زنجان
معانی درحالی‌که به نهال‌های تازه‌پرورش‌یافته اشاره می‌کند، می‌گوید: حدود ۷۰ تا ۷۳ هزار هکتار جنگل‌های طبیعی در استان زنجان داریم. گونه غالب جنگل‌های استان اُرس، بنه، زالزالک و سیاه‌تله است. یکی از مهم‌ترین گونه‌های جنگلی استان زنجان،گونه اُرس است که ۲۰ تا ۲۱ هزار هکتار از جنگل‌های استان را تشکیل می‌دهد. اُرس گونه بسیار مقاومی است و در شرایط سخت اکولوژیکی از لحاظ فقر خاکی و آبی می‌تواند دوام بیاورد و رشد کند. از لحاظ ژنتیکی گونه فوق‌العاده مقاومی است و از لحاظ ارزش اکولوژیکی گونه ارزشمندی محسوب می‌شود. به‌دلیل شرایط اقلیمی کشور، زادآوری گونه‌های اُرس مختل شده و ما جزو معدود استان‌هایی هستیم که نهال اُرس تولید می‌کنیم.
او درباره دلیل این امر توضیح می‌دهد: علت این‌که تولید نهال اُرس در استان‌های دیگر که جنگل اُرس دارند، انجام نمی‌شود، مشکلی است که در بذر این گونه وجود دارد. مهم‌ترین اصل در تولید نهال اُرس، تهیه بذر مناسب است. ما بذر مناسب را تهیه می‌کنیم و این مهم‌ترین مسأله است و از هر درختی بذر جمع نمی‌کنیم. بذر را همان‌جا می‌شکافیم تا ببینیم داخل خود میوه اُرس بذری وجود دارد یا نه. به اطراف آن‌جا نگاه می‌کنیم تا ببینیم زادآوری دارند یا نه. تاج درخت و تنه صاف و شادابی بسیار مهم است. دوره بذردهی درختان ارس دو تا هشت سال است. مرحله بعد، فرآوری و آهک‌زدایی و کوبیدن بذر است. از خود منطقه جمع‌آوری بذر، خاک جمع می‌کنیم و خاک را با خاک منطقه‌ای که می‌خواهیم نهال بکاریم، مخلوط می‌کنیم. بعد از آن مراقبت و نگهداری یکی از اصول مهم است. آبیاری اهمیت زیادی دارد و این‌که نگذاریم نهال خشک شود؛ به‌هرحال گونه‌ای است که بومی مناطق خشک و نیمه‌خشک است.
تولید ۱۰ هزار نهال اُرس در زنجان
رئیس اداره جنگل‌داری و جنگل‌کاری منابع طبیعی استان زنجان گفت: تاکنون موفق شده‌ایم ۱۰ هزار نهال اُرس تولید کنیم. یکی از اهدافی که داریم این است که بتوانیم جنگل‌های اُرسمان را گسترش دهیم. در استان‌هایی مثل خراسان شمالی و سمنان که جنگل‌هایی مشابه ما دارند، امکان کشت اُرس وجود دارد، ولی از معدود استان‌هایی هستیم که بذر را تولید و کشت می‌کنیم. اگر بتوانیم اُرس را یک سال در طبیعت حفظ کنیم، دیگر از سال‌های بعد خودش می‌ماند و ماندگار می‌شود./ سبزینه
