خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)؛ احسان سمیع زاده/ از محمد حسین محبی می توان بعنوان یکی کارشناسان دلسوز و از مدیران شایسته منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس نام برد. نگاه فنی و مدیریتی وی به حوزه های آبخیز می تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت منابع طبیعی استان داشته باشد. در اینجا، به بازشناسی یک موضوع نو در استفاده از ظرفیت منابع طبیعی که همزمان پایداری حوزه های آبخیز را در کنار کاهش فقر روستایی دنبال میکند، میپردازیم.
- ابتدا یک تصویر کلی از وضعیت طرح های آبخیزداری را تشریح کنید.
استان فارس مساحتی حدود ۱۲٫۲ میلیون هکتار دارد. مساحت جنگل ها و مراتع استان برابر با ۱۰٫۵ میلیون هکتار می باشد که مستعد اجرای طرح های آبخیزداری می باشند. طرح های آبخیزداری در چهار گروه کلی بیولوژیک، بیو مکانیک، سازه ای و مدیریتی می باشند. پروژه های زیستی شامل کپه کاری، بذرکاری و جنگل کاری میباشد. عملیات بیومکانیک تلفیقی از پروژه های بیولوژیک و مکانیکی است مثل بانکت ها، سکوبندی و تراس ها. پروژه های سازهای شامل احداث چکدم ها و بندهای با ارتفاع کمتر از ۶ متر در خارج از حوزه سدها می باشد. سازههایی همانند بندهای خاکی، گوراب، بندهای گابیونی، خشکه چین و چکدم های سنگی ملاتی را می توان نام برد. به طور معمول برای کنترل رسوبات و کنترل سیلاب و تقویت پوشش گیاهی مراتع، تلفیقی از راهکارها با کمک فن آوری سیستم اطلاعات جغرافیایی (G.I.S.) تدوین و اجرایی می شود.
- چه تصویری از فقر روستایی دارید؟
بیش از آنکه به کاستی ها توجه کنیم لازم است بر شناخت توانمندی ها متمرکز باشیم که از مهمترین این ویژگی ها میتوان از ظرفیت نیروی کار آبخیزنشینان در اجرای طرح های آبخیزداری نام برد. با انجام مطالعات توسط مهندسین مشاور و اجرای اصولی این طرحها، ضمن اینکه به پایدارسازی حوزههای آبخیز توجه میشود، میتوان به کاهش فقر روستانشینان کمک کرد. برای اینکه این هدف دستیافتنی شود، لازم است نکات ظریفی را در مطالعات اقتصادی و اجتماعی پیشبینی کرد، از جمله اینکه نحوه ی جلب مشارکت و تامین منافع افراد تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی در اولویت این طرحها باشند.
- در پیوند با حوزه فعالیت آبخیزداری، این طرح ها چگونه می‌توانند موثر باشند؟
در پهنه های حوزه های آبخیز، لازم است سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی به عنوان نهادهای متولی قشرهای کم درآمد و آسیب پذیر، ضمن تشکیل کمیته ای مشترک با اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، مناطق هدف شناسایی و معرفی شوند و پس از تعیین مناطق هدف، فهرستی از افراد تحت پوشش به اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان معرفی شوند تا بین اهداف این پروژهها و بهبود درآمد آبخیزنشینان ارتباط برقرار شود. اهمیت کار آنجا برجسته تر می شود که مستمندان در این حوزه ها عمدتا در جایگاه تامین کنندگان نیروی کار ارزان می باشند و به سایر توانمندی های آنها کمتر توجه شده است و با این رویکرد لزوما باید سایر ظرفیت ها و توانایی های افراد احصاء گردد.
- روش اجرایی این راه نو چیست؟
راه این است که منافع ناشی از طرحهای آبخیزداری به سوی طبقات فقیر اجتماعی سوق داده شود تا هدفهای بازتوزیعی اعتبارات عمرانی دولت بهتر محقق شود. یکی از اهداف عالیه کمیته امداد امام خمینی (ره)، افزون بر کمک به مستمندان و طبقات بی بضاعت جامعه، اجرای سیاست های حمایتی برای کاهش شکاف طبقاتی و بهبود درآمد افراد تحت پوشش این کمیته می باشد. در همین راستا، با توجه به اینکه یکی از دستاوردهای پروژه های کنترل سیلاب و تغذیه مصنوعی، کمک به حاصلخیزی و بهبود تولیدات کشاورزی و بعضا افزایش سطح زیرکشت اراضی کشاورزی و یا تامین آب برای سایر مصارف می باشد، بهتر است اداره کل کمیته امداد در قالب یک تفاهم نامه همکاری، در اجرای چنین طرح هایی که دارای آثار مشخص بر بهبود سطح زیرکشت اراضی زیر دست و بهبود درآمد آبخیزنشینان تحت پوشش این اداره کل می باشند، همکاری، مشارکت و همراهی لازم را با اداره کل منابع طبیعی استان داشته باشد. از جمله محورهای پیشنهادی مناسب برای این همکاری می توان در صورت مُحرزشدن آثار درآمدی طرح های یادشده در مرحله مطالعه و اجرا و تعیین ساختار و جایگاه و نقش افراد تحت پوشش این اداره در مدیریت طرح های توسعه کشاورزی در زیردست این پروژهها و همچنین تعیین ساز و کار مناسب برای پایدارسازی و حمایتهای تکمیلی آبخیزنشینان یادشده به طوری که با کمترین آسیب اقتصادی بتوانند از مزایای این طرح ها برخوردار شوند، این اقدام را به سرانجام رساند.
بهتر است اقدامات آغازین برای برگزاری جلسات مشترک با کارشناسان هر دو اداره کل به منظور تعیین خطوط همکاری، تعیین جزییات و اهداف و وظایف طرفین در تفاهم نامه یادشده در دستور کار قرار گیرد. همچنین بهتر است در آغاز این اقدام نسبت به اجرای پروژه در حوزه پایلوت قدم اول برداشته شود.
- چه مناطقی مستعد اجرای این ایده نو هستند؟
این ظرفیت در تمام شهرستان های استان وجود دارد و مناطق بسیاری قابل ذکر است از جمله حوزه آبخیز بُن دشت زرین دشت را میتوان در اولویت انغوزهکاری قرار داد. حوزه آبخیز مِشکان نیریز نیز از چنین شرایطی برخوردار است و مستعد توسعه کشت داروهای گیاهی میباشد. اجرای طرح های آبخیزداری در حوزه بجدانه بوانات می تواند به تامین آب قنات ها کمک کند. به احتمال کاهش آبدهی قناتها مشکلاتی برای باغداران و زارعان بهره بردار پدید آورده است و به احتمال به دنبال این کم آبی، شماری از بهره برداران در بی بضاعتی و فقر مالی و تنگنای معیشتی قرار گرفته اند. اجرای پروژه های آبخیزداری در حوزه آبخیز بجدانه می تواند به کاهش فقر بهره برداران منابع آب کمک کند. در حوزه آبگرم جهرم نیز روستاهای مُوردک، تشک و گچ بُرو چهره فقیرانه ای دارند که اجرای طرح های آبخیزداری می تواند به کاهش فقر روستایی در این مناطق کمک شگرفی کند. در این میان یکی از حوزههای آبخیز که مستعد طرحهای سازهای میباشد، تنگ سوخته بهمنی جویم در محدوده جغرافیایی شهرستان لار میباشد. منطقه جویم دارای استعدادهای طبیعی فراوانی است و می توان از سیلاب های این منطقه به میزان قابل توجهی در راستای هدف پیشنهادی یادشده بهره برداری نمود.
