یادداشت/شبکه تلویزیونی کشاورزی، از رویا تا واقعیت!

خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)/ احسان سمیع زاده: کشاورزی به عنوان یکی از بخش های مهم اقتصاد کشور است. برای گذر از کشاورزی سنتی به نوین و افزایش دانش فنی و بروز کردن اطلاعات کشاورزان باید به روشهای اطلاع رسانی فراگیر و قابل دسترس برای کشاورز، روی آورد.

برنامه های بخش کشاورزی باید هدفمند تولید شوند و با استفاده از سیستم اطلاع رسانی و همکاری کارشناسان فنی و دست اندرکاران این حوزه، دانش و اطلاعات بخش کشاورزی را به زبان ساده به کشاورزان انتقال دهند. اطلاعاتی که منجر به افزایش آگاهی های علمی و اقتصادی کشاورزان و همچنین تولید محصولات سالم شود و در عین حال منابع آب و خاک، و به طور کلی محیط زیست نیز با حداقل تخریب و بحران روبرو شود.

شاید تولد شبکه ای با نام کشاورزی را ، بتوان “گروه تلویزیونی جهاد” دانست، گروه تلویزیونی جهاد که پس از تشکیل جهاد سازندگی به فرمان امام خمینی(ره) در سیمای جمهوری اسلامی ایران اجازه فعالیت پیدا کرد، علاوه بر تولید برنامه های ارزشی، به ویژه حماسه هشت سال دفاع مقدس و مقاومت رزمندگان اسلام و سنگرسازان بی سنگرِ جهاد سازندگی، در زمینه تولید و پخش برنامه های کشاورزی، عملکرد قابل قبولی در کارنامه خود دارد و رمز و راز بقای آن نیز در نگاه غیر دولتی و جهادی به بخش کشاورزی بوده است.

این گروه طی سال های گذشته به دلیل کم توجهی و عدم پرداخت حق الزحمه برنامه سازان و عوامل تولید و پخش آن، آسیب فراوانی دیده است، با توجه به این که سنگینی بار تولید برنامه های تلویزیونی کشاورزی شبکه بازار نیز به طور عمده بر دوش این گروه بود، ضرورت حمایت و پشتیبانی از گروه رادیویی و تلویزیونی جهاد ضرورتی انکارناپذیر است.

هدف عمده ساخت و تولید برنامه های حوزه کشاورزی در شبکه های تلویزیونی باید انتقال دانش فنی به کشاورزان باشد. اما سهم برنامه های کشاورزی در صدا و سیما همچنان ناچیز و غیرقابل دفاع است.

مصطفی آقایی معاون آموزش و ترویج سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج وزارت جهادکشاورزی در آبان ماه سال ۹۳ از پخش روزانه حدود پنج ساعت برنامه در موضوعات مختلف فنی، آموزشی، گزارش و مستند در حوزه کشاورزی از شبکه بازار، خبر داد و زمان تحقق آنرا به آینده ای نزدیک موکول کرد، اما نه تنها این وعده هیچگاه به صورت منظم و به طور قطع عملی نشد، بلکه خود این شبکه بعداَ به کلی حذف شد.

آقایی هدف از تولید برنامه های تلویزیونی در حوزه کشاورزی را توجه هر چه بیشتر به این بخش می دانست و حتی وی اعلام کرد تولید و تهیه برنامه های کشاورزی در قالب پویانمایی، فیلم و گزارش مورد توجه جدی صدا و سیما نیز قرار دارد. اما این توجه جدی هیچگاه جدی گرفته نشد.

اما پس از تحقق نیافتن بخش عمده این وعده ها، آبان ماه سال ۹۴، یعنی یکسال بعد بود که اینبار وزیر جهادکشاورزی دست بقلم شد و در نامه ای به رئیس سازمان صدا و سیما، بر لزوم ایجاد شبکه مستقل کشاورزی و پخش مجدد برنامه‌های کشاورزی از شبکه های صدا و سیما تاکید کرد.

محمود حجتی وزیر جهادکشاورزی در این نامه‌ خطاب به محمد سرافراز رئیس وقت سازمان صدا و سیما خاطرنشان کرد: به استناد قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و توافق دو دستگاه برای پخش برنامه‌های کشاورزی از صدا و سیما، و در راستای تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در حوزه امنیت غذایی و همچنین با نظر مساعد رهبر انقلاب و طی توافق قبلی معاونان دو دستگاه (وزارت جهاد کشاورزی و سازمان صدا و سیما) از تیرماه ۹۳، صدا و سیما اقدام به راه اندازی برنامه کشاورزی (به مدت دو ساعت) در قالب برنامه‌های شبکه تلویزیونی بازار کند.

وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به مفاد توافق مذکور، تصریح کرد: در این توافق مقرر شده بود با افزایش تدریجی زمان و تنوع ساختارهای برنامه ای و فراهم آوردن زیرساخت‌ها، برنامه مذکور در مقطعی از زمان به شبکه مستقل و تخصصی کشاورزی تبدیل شود که در همین راستا، مراتب در قانون بودجه‌های سنواتی ملحوظ و مبلغ ۱۴۰ میلیارد ریال در سال ۹۳ در اختیار آن سازمان قرار گرفت، ضمن اینکه در سال ۹۴ نیز ۱۵۰ میلیارد ریال تحت عنوان شبکه ملی کشاورزی پیش بینی شده بود.

اما جواب نامه وزیر جهاد کشاورزی به رییس سازمان صداوسیما داده نشده و یا دستکم رسانه‌ای نشده است. تصمیم بسیار ضروری فوق، مبنی ‌بر برقراری یک ‌شبکه تلویزیونی کشاورزی در فضای غبارگرفته این بخش، موجب قدرشناسی می‌شود و بارقه امیدی را زنده خواهد کرد.

براساس ماده ۱۸ قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی، مصوب سال ۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی، به منظور ارتقای منزلت اجتماعی، دانش و توانمندی های فعالان بخش کشاورزی و منابع طبیعی و عشایری و پوشش مناسب برنامه‌های ترویجی و گسترش برنامه‌های توسعه انتقال تجارب و یافته‌های تحقیقاتی، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران موظف است علاوه بر برنامه‌های رادیو و تلویزیونی گروه جهاد در کلیه شبکه‌های سراسری داخلی رادیویی و تلویزیونی و همچنین شبکه‌های استانی متناسب با موضوعات خاص استانی و کشوری با ایجاد گروه «دانش ترویج و توسعه بخش کشاورزی و منابع طبیعی» نسبت به تهیه و پخش برنامه‌های ویژه بخش کشاورزی اقدام کند.

اما برخی شنیده ها نیز حاکی از آن است که به رغم این که در قانون بهره‌وری به وظیفه صداوسیما برای تبلیغ دستاوردها و اقدامات وزارت جهاد کشاورزی اشاره شده است، اما صداوسیما برای برنامه‌سازی خواهان واریز مبالغی شده که بر خلاف قانون است.

پخش برنامه “مجله کشاورزی” از شبکه بازار، حدود ۱۰ ماه طول کشید و بنا به دلایلی، پخش آن از این شبکه متوقف شد و قرار بود این برنامه در شبکه “شما” دنبال شود، اما این شبکه نیز در روزهای انتهایی سال ۹۴ و در راستای چابک‌سازی سازمان صداوسیما با شبکه‌های دیگر ادغام شد و سهم بخش کشاورزی در رسانه ملی، مسکوت ماند.

محمد سرافزار رئیس سابق رسانه ملی با توجه به حاشیه های به وجود آمده درباره حذف و یا ادغام برخی شبکه ها این مسئله را از دید خود و سازمان متبوعش، به طور کلی اینگونه ارزیابی می کند: بپذیریم که کیفیت بر کمیت ارجحیت دارد، بنابراین باید تمام تلاش خود را برکیفی سازی متمرکز می کردیم. اعتقادم بر این است که شبکه هایی که مخاطبان کمی دارند و یا به نوعی موازی محسوب می شوند، یا باید در هم ادغام شوند و یا از گردونه پخش حذف شوند.

وی گفت: این سیاست چندین مزیت دارد؛ اولاً اینکه فقط به فکر پر کردن آنتن برای شبکه ها نخواهیم بود و لذا می توانیم بر کیفی سازی متمرکز شویم، ثانیا هزینه های تولید و پخش برنامه هایی که از پایین ترین کیفیت برخوردارند، صرفه جویی می شود، چرا وقتی که می توانیم بر تولیدات حرفه ای متمرکز شویم، نباید به فکر تولید سطح پایین باشیم.

اقبال واحدی مجری و تهیه‌کننده برنامه «مستقیم آبادی» نیز با بیان اینکه کشاورزی باید علمی شود، راهکار آن را ایجاد شبکه مستقل کشاورزی دانست.

وی دلیل خود برای راه اندازی یک شبکه مستقل کشاورزی را اینطور بیان کرد: در حال حاضر در شبکه‌های مختلف و در برنامه‌های ۳۰ دقیقه‌ای، تنها می‌توانیم یک روش علمی را معرفی کنیم، در حالی که با تشکیل یک شبکه مستقل کشاورزی می‌توان به صورت دقیق‌تر و مرحله به مرحله این فنون را آموزش داد و در واقع کلاس‌های آموزشی را از طریق تلویزیون به خانه‌های مردم برد. ما شاهد این روش در کشورهای پیشرفته هستیم.

واحدی خاطرنشان کرد: سوژه‌یابی برنامه مستقیم آبادی در واقع به نمایش گذاشتن وجه تمایز بین افراد موفق و ناموفق در حوزه کشاورزی است و این وجه تمایز در واقع انگیزه و پشتکار است که همچون کیمیایی مس (خاک) را به زر (آبادی و آبادانی) تبدیل می‌کند.

وی از استقبال بی‌نظیر مردم از برنامه‌سازی در حوزه کشاورزی یاد کرد و گفت: پرداختن به حوزه کشاورزی باعث شناخت بیشتر مردم نسبت به این حوزه و ایجاد علاقه در میان نوجوانان و جوانان شده است تا جایی که یکی از اساتید دانشگاه به اثر مستقیم برنامه‌سازی بر این حوزه و بالا رفتن درصد متقاضیان رشته‌های کشاورزی اشاره کرد چون با نشان دادن انسان‌های موفق، در جوانان ایجاد انگیزه می‌شود.

وی درباره سوژه‌یابی در برنامه‌سازی های کشاورزی گفت: سوژه تنها نباید صرفا به مسئله کشاورزی بپردازد، بلکه تمام زیرمجموعه‌های حوزه کشاورزی مثل شیلات، دامداری و… کاملا قابل اهمیت است.

عبدالحسین طوطیایی عضو بازنشسته هیات‌علمی سازمان تحقیقات کشاورزی، نیز ضرورت ایجاد شبکه کشاورزی را اینچنین برشمرد: از آنجا که منابع تولید کشاورزی و عرصه‌های طبیعی با بستر حیات کشور همبستگی بسیار نزدیکی دارند، بهتر است چنین شبکه‌ای با هماهنگی و استفاده از تمام توانایی‌های وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط‌زیست، تشکل‌های مردمی مربوطه، دانشکده‌های کشاورزی و… بهره گرفته، ساماندهی شود و تنها به ظرفیت‌های موجود صداوسیما بسنده نشود، قطعا برآیند ظرفیت‌های هر دو مولفه به‌هم‌ پیوسته به افزایش کیفی برنامه ها و مخاطبان آن می‌افزاید.

دیگر آنکه انتظار این خواهد بود که چنین شبکه‌ای وظایف و اهداف سازمان ترویج کشاورزی را با بازدهی بیشتری ایفا کند. این سازمان در شرایط و الزامات ۶٠ سال ‌پیش که تنها حدود ١٠ درصد کشاورزان توانایی خواندن و نوشتن را داشتند، تاسیس شد. گرچه سازمان ترویج کشاورزی آغازگر تاثیرگذاری بر شیوه‌های تولید کشاورزی سنتی در آن زمان بود، اما در خلال این‌مدت و به ‌موازات دگرگونی‌های رخ‌داده در جامعه تولیدکنندگان کشاورزی، به همان تناسب خود را تغییر و تطبیق نداده است. بنابراین تشکیل چنین شبکه تخصصی‌ای می‌تواند موجب جذب ظرفیت‌های پویای آن، در این شبکه و انحلال بقایای ساختار غیرلازم سازمان ترویج کشاورزی شود.

اما از سویی دیگر سیاست کلی حاکم بر آن به‌گونه‌ای باشد که نتوان آن را به یک بیلبورد تبلیغاتی برای وزارت جهاد کشاورزی و دیگر سازمان‌های رسمی تبدیل کرد. سیاست حاکم بر مدیریت این شبکه بایستی با حفظ رسالت رسانه‌ای خود از نظر اطلاع‌رسانی از واقعیت‌های موجود، برای جهش به آینده‌ای بهتر از تمامی قابلیت‌های مردمی بهره بگیرد. ضمنا پیش‌بینی می‌شود که، با وجود منابع درآمدی درون‌بخشی، زمینه مساعدی برای تامین هزینه‌های این شبکه وجود داشته باشد. برای افزایش انگیزه بیشتر در تدارک شبکه زیست‌ محیطی و تخصصی کشاورزی بایستی باور کنیم که این اقدام در هر چه مردمی‌ترکردن مدیریت‌های دولتی و در نتیجه واگذاری رویارویی با چالش‌های بخش کشاورزی و بستر حیات به نیروی لایزال مردم موثر خواهد بود.

در مرداد ۹۴ عباس پاپی‌زاده نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون کشاورزی، نیز عدم موفقیت در بخش‌های آب و مدیریت کشاورزی را نبود یک رسانه جدی و مستقل در بخش کشاورزی دانست. وی نه تنها بر لزوم تاسیس شبکه تلویزیونی کشاورزی تاکید کرد بلکه اعلام کرد تاسیس شبکه تلویزیونی کشاورزی یکی از مواردی بود که در کمیسیون کشاورزی مطرح شد و در دولت نیز مصوب شد که این شبکه راه‌اندازی شود.

آذرماه۹۴ نیز محمدرضا شاه‌پسند قائم‌ مقام معاون آموزش و ترویج سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی یکی از دلایل ناموفق بودن شبکه کشاورزی را کم بودن مخاطب شبکه بازار عنوان کرد و امیدوار بود که با انتقال شبکه کشاورزی به شبکه شما و با در دسترس بودن این شبکه، تعداد مخاطبان این شبکه کشاورزی افزایش یابد، وی کارهای صورت‌گرفته برای بهبود فعالیت‌های شبکه و جذب مخاطب را علاوه بر انتقال به شبکه پرمخاطب “شما” (نسبت به شبکه بازار) ساخت برنامه‌های پرمخاطب عنوان کرد و از شروع فعالیت شبکه کشاورزی طی دو ماه آینده، یعنی بهمن ۹۴ خبر داد!

این درحالیست که ۲۵ مرداد سال گذشته، آخرین برنامه مجله کشاورزی از شبکه بازار پخش شد و ادامه آن از صداوسیما در هاله‌ای از ابهام فرو رفت؛ حال به گفته یکی از مسئولان، طبق هماهنگی‌هایی که با سازمان صداوسیما صورت گرفته، قرار است این برنامه‌ها از تابستان امسال (سال ۹۵) از شبکه آموزش سیما در سراسر کشور پخش شود.

مهران ابوالحسنی سرپرست دفتر شبکه ملی کشاورزی و رسانه‌های ترویجی در اردیبهشت امسال اعلام کرد: دلیل آنکه این موضوع اجرایی نشده است این است که سازمان صدا و سیما عقیده دارد که طبق قانون، مستقل بوده و دستگاه‌های دیگر باید همکار آن باشند.

ابوالحسنی پخش مجله کشاورزی از شبکه بازار را، با بازتاب مثبت بین کشاورزان همراه دانست که متاسفانه توقف پخش آن، نارضایتی کشاورزان را در پی داشته است.

ابوالحسنی با اشاره به نقاط ضعف برنامه مجله کشاورزی، یادآور شد: مجله کشاورزی، تازه قدم‌های اولیه را می‌پیمود و قرار بود بخش انیمیشن، کلیپ، مسابقه و مستندهای داستانی به آن اضافه شود که توقف پخش، اجازه چنین کاری را نداد.

این نشان از عدم تعامل و برنامه ریزی صحیح بین دو دستگاه متولی برای راه اندازی شبکه کشاورزی است که به نظر می رسد هنوز به نقطه مشترکی درباره اهمیت موضوع، و یا نوع برنامه ریزی و برنامه سازی نرسیده اند.

حبیب الله افزونی کارشناس ارشد ترویج و توسعه روستایی نیز می گوید: دفتر برنامه ریزی رسانه های ترویجی معاونت ترویج و نظام های بهره برداری سابق به منظور انتقال یافته های تحقیقاتی و علمی به کشاورزان، متناسب با ویژگی های مخاطبان خود و با زبانی سلیس و روان و قابل فهمِ روستاییان، با استفاده از رسانه تاثیرگذار اقدام به تولید برنامه هایی با موضوع کشاورزی می کرد.

از میان آن ها رسانه های دیداری و شنیداری و نشریه های ترویجی کم و بیش فعالیت هایی انجام می دهند، جشنواره و نمایشگاه های ترویجی در سطح بسیار محدود در استان ها برپا می شود، اما از رسانه های ترویجی مکتوب دیگر خبری نیست؛ رسانه هایی که هر یک به نوبه خود در زمان حیات خود بسیار تاثیرگذار بودند. در این شرایط راه اندازی یک شبکه تلویزیونی با موضوعات کشاورزی، دامپروری، شیلات، منابع طبیعی و محیط زیست برای تمامی اقشار جامعه بویژه روستاییان و عشایر ضروری به نظر می رسد و از فرصت به دست آمده در پخش برنامه های تلویزیونی در شبکه بازار، هر چند دو ساعت در طول شبانه روز، استفاده لازم صورت نگرفت، به گفته وزیر کشاورزی حتی اگر برنامه های کشاورزی از شبکه «نسیم» سیما هم پخش شود باید از آن استقبال کرد!

آقای انیسی گوینده، مجری، تهیه‌کننده و کارگردان فیلم‌های مستند و برنامه‌های ترکیبی با موضوع کشاورزی، کشاورزی را کاری ارزشمند و مقدس میداند که ارتباط زیادی با زندگی و غذای مردم دارد، او میگوید اگر در زندگی و محیط اطرافمان دقت کنیم متوجه می‌شویم همه چیز ریشه در کشاورزی دارد، از طرفی کشور ما ایران استعداد و پتانسیل‌های بسیار خوبی در زمینه کشاورزی دارد و در سطح جهان حرف های زیادی برای گفتن داریم، اما واقعیت این است که به‌رغم اهمیت این بخش و دارا بودن قشر عظیم بهره‌برداران کشاورزی، به موضوع کشاورزی در تلویزیون خیلی کم توجه می‌شود، در دهه ۶۰ و نیمه ۷۰، برنامه‌های بیشتری در زمینه کشاورزی در تلویزیون داشتیم، ولی هم‌اینک تعداد برنامه‌های کشاورزی بسیار اندک است و همین برنامه های کم، بصورت پراکنده در بین حجم زیاد برنامه‌هایی که در شبکه‌های مختلف تلویزیونی تهیه و تولید می شود پخش میگردد و بهتر است بگوییم اصلاً دیده نمی‌شود، شاید به‌ نظر برسد برنامه‌های کشاورزی فقط برای قشر خاصی از جامعه است و چون بیننده ندارد؛ لذا نیازی به تولید بیشتر در این زمینه نیست، در صورتی که همه مردم فضاهای کشاورزی و طبیعت روستا را دوست دارند و از طرفی ضروری است با کار و نحوه تولید محصولات کشاورزی و مواد غذایی آشنایی بیشتری داشته باشند. هم ‌اکنون در خیلی از کشورها یک شبکه اختصاصی در زمینه کشاورزی دایر است که فقط مسائل کشاورزی در آن منعکس می‌شود و بیننده‌های پر و پا قرص و زیادی هم دارد.

صحبت از ایجاد یک شبکه تلویزیونی در زمینه کشاورزی و روستایی از سالها قبل به میان آمده بود، اما هیچ وقت عملی نشد، شاید طرح شبکه روستا در دهه ۶۰ در واقع مقدمات تولید یک شبکه روستایی و کشاورزی بود، ولی فقط در حد یک برنامه تلویزیونی طی چند سال دوام یافت و به فراموشی سپرده شد خوشبختانه طی نیمه دوم سال ۹۳ با همکاری وزارت جهاد کشاورزی در شبکه بازار، بخشی از وقت این شبکه با عنوان “مجله کشاورزی” اختصاص یافت که درصورت تبدیل شدن آن به یک شبکه مستقل کشاورزی، یقینا در توسعه بخش کشاورزی و در نهایت توسعه اقتصادی کشور و جلب توجه جوانان به فعالیت‌های کشاورزی تأثیر بسزایی می داشت.

در صورت داشتن یک شبکه اختصاصی کشاورزی و روستایی، می‌توان با تولید برنامه‌ در قالب های مختلف مانند مستند، آموزشی، مسابقه و… نه تنها دانش‌آموختگان رشته کشاورزی بلکه سایر جوانان را به سمت فعالیت در عرصه کشاورزی هدایت کرد. چون کشاورزی، دیگر یک کار سنتی و ساده نیست و امروزه در جهان، کشاورزی یک علم و تکنولوژی شده است. لذا ضرورت دارد جامعه، به‌ویژه قشر جوان، هر چه بیشتر با اهمیت کار کشاورزی آشنا شود. همچنین اگر یک شبکه کشاورزی کارآمد و کیفی وجود داشته باشد، می‌توان خیلی از سریال‌ها و داستان‌ها و تله ‌فیلم‌ها را با محوریت کشاورزی و با موضوع‌های جذاب روستایی و فضاهای کار کشاورزی و زیبایی‌ فعالیت‌های کشاورزی در طبیعت بکر روستا تهیه و تولید کرد.

در حالی که هم‌اکنون قصه‌ها و داستان‌ها در محدوده آپارتمان‌ها و زندگی خسته‌کننده شهری و دعواهای خانوادگی، به صورت یکنواخت روایت می شود؛ میتوان با بهره گیری از فضای روستا و نشاط حاصل از کسب و کار در کشاورزی، فیلم ها و سریالهای داستانی را در چنین شرایطی تولید کرد و از فضاهای کار و فعالیت کشاورزی، طراوت و نشاط، روحیه کار و فعالیت سالم را نیز به ارمغان ‌آورد.