درحالی که کارشناسان علت اصلی آلودگی هوای کلانشهر تهران را منابع متحرک بویژه خودروهای گازوئیلی و کاربراتوری و نیز موتورسیکلت های دودزا عنوان می کنند، چرا شاخص کیفیت هوای تهران در روز چهارشنبه ۱۹ آبان ماه با افزایش ۳۰واحدی به یکباره در شرایط ناسالم برای گروه های حساس قرار گرفت و این روند در هفته گذشته تشدید شد؟علت را باید در سکون هوا و پایداری جوی جست و جو کرد.
به گزارش خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN) به نقل از ایرنا؛ آلودگی هوا و تنفس انواع آلاینده های معلق، حالا دیگر به عادتی برای شهروندان کلانشهرها بویژه تهران در فصول سرد سال تبدیل شده است.
درواقع ویژگی قالب زمستان های این سال ها به جای برف و سرما و یخ زدگی معابر، آلودگی هوا بوده و دیرزمانی است که دیدن آسمان آبی و تنفس اکسیژن کافی، آرزوی زمستانی پایتخت نشینان شده است.
این در حالی است که براساس آمارهای رسمی سازمان محیط زیست، این وضعیت در سال های اخیر بهبود یافته و مردم تهران در روزهای بیشتری از نعمت هوای پاک و سالم و آسمان آبی برخوردار بوده اند.
براساس آمار رسمی موجود در تارنمای شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، در سال ۹۲، شمار روزهای پاک و سالم پایتخت در مجموع ۲۰۵ روز بوده است که این آمار در سال های ۹۳ و ۹۴ به ترتیب به ۲۴۹ و ۲۵۴ روز افزایش نشان می دهد.
نکته مهم اینکه عمده سهم این افزایش با رشد روزهای پاک مرتبط بوده به طوری که از داشتن سه روز هوای پاک در سال ۹۲ به ۲۱ روز در سال ۹۴ رسیده ایم.
از زاویه دیگر با توجه به ثابت بودن روزهای سال، افزایش آمار روزهای پاک و سالم در تهران، نشان دهنده کاهش روزهای ناسالم(برای گروه های حساس و همه افراد) و مهر تاییدی بر اقدمات انجام شده از سوی دستگاه های مرتبط بویژه دولت در این حوزه است.
اما سئوال اصلی اینجاست چه عاملی سبب تشدید آلودگی هوای تهران و قرار گرفتن آن در وضعیت ناسالم و هشدار می شود؟ آغاز تشدید آلودگی هوای تهران برای نخستین بار از دو هفته گذشته (چهارشنبه ۱۹ آبان) چه دلایلی داشته و دارد؟ آیا با وجود روند گرم شدن هوای پایتخت در دو هفته گذشته باید وارونگی دما را علت اصلی تشدید آلودگی تهران محسوب کرد؟
* وارونگی دما؛ پدیده ای طبیعی اما دردسر ساز برای کلانشهرها
بر اساس گزارش منشترشده در تارنمای شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، در شرایط عادی در لایه تروپوسفر یعنی اولین لایه مجاور زمین، هر چه از سطح زمین فاصله بگیریم و به طرف بالا پیش برویم هوا سردتر می‌شود اما اگر وضعیت توزیع عمودی دما در این لایه برعکس شود به آن وارونگی دما می‌گویند.
به عبارت ساده تر در لایه تروپوسفر، همیشه و همه جا و در شرایط عادی، هوای مجاور زمین گرم‌تر و هوای لایه‌های بالاتر سردتر است اما وارونگی دما زمانی است که این شرایط وارونه یا برعکس شود یعنی هوای مجاور زمین سردتر از هوای لایه‌های بالاتر باشد.
براساس این گزارش، «وجود هوای سرد و خشک که باعث جذب تشعشع جزئی حرارت زمین می‌گردد»
، «آسمان صاف و بدون ابر که عمل تشعشع را سرعت می بخشد» و «هوای آرام و بدون باد که باعث عدم تداخل هوای سرد و گرم شود» از دیگر عوامل آلودگی هوا محسوب می شوند.
با ارزیابی این تعریف و با درنظر گرفتن منابع ثابت آلاینده کننده هوای شهر تهران، در حالت معمول احتمال وقوع وارونگی دما و در پی آن آلودگی هوا در روزهای سرد سال به مراتب بیشتر از روزهای دیگر است. اما چرا با وجود روند افزایش دمای هوا در اواخر دو هفته گذشته (۱۹ آبان)، شاهد افزایش آلایندگی هوای پایتخت بودیم؟ چرا با وجود ثبات نسبی دمای هوای تهران در هفته گذشته، وضعیت آلودگی هوای تهران به طور تقریبی در شرایط ناسالم برای همه افراد یا ناسالم برای گروه های حساس باقی ماند؟
* سکون هوا و پایداری جوی؛ علت اصلی تشدید آلودگی هوا
وجه مشترک گزارش های اداره کل هواشناسی استان تهران در روزهای گذشته را باید در پیش بینی پایداری جوی و سکون هوا جست و جو کرد.
در واقع پایداری جوی و سکون، صاف و غبارآلود بودن هوای تهران و نوزیدن باد طی این روزها را باید عامل اصلی تشدید آلودگی هوای پایتخت به حساب آورد. نکته ای که حسین شهیدزاده قائم مقام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نیز با آن موافق است.
وی ضمن تایید این موضوع یادآور شد که قرار گرفتن هوای تهران در محدوده دمایی ۲۰ تا ۲۲ درجه در روز(کمی بیشتر یا کمتر)، لزوما مانعی برای وقوع پدیده وارونگی دما نیست اما به طور طبیعی احتمال و شدت وقوع این پدیده در روزهای سرد به مراتب بیش از سایر اوقات است.
شهید زاده تصریح کرد که در دمای کمتر، فشردگی هوا و لایه مرزی که آن را حبس می کند، کمتر می شود اما هر اندازه که دما بیشتر شده، ارتفاع این لایه افزایش یافته و از محبوس شدن هوا جلوگیری شده و هوا راحت تر در حالت عمودی جریان می یابد.
قائم مقام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران خاطرنشان کرد که باید عامل اصلی تشدید آلودگی هوای تهران در روزهای اخیر را سکون هوا و پایدای جوی دانست.
* فرجام سخن
هدف از نگارش این مطلب، رفع تکلیف از دستگاه های مرتبط با کاهش آلودگی هوای تهران از جمله سازمان محیط زیست، شهرداری، پلیس و … یا انداختن تقصیرها بر گردن قضای الهی و نیامدن باد و باران نبوده و نیست. نگارنده بر لزوم گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی، ارتقای کیفیت سیستم احتراق خودروها و سوخت مصرفی و نیز تعطیلی معادن شن و ماسه آلوده کننده در مجاورت پایتخت به عنوان بخشی از راهکارهای حل این معضل، تردیدی ندارد اما نکته اینجاست که براساس آمارهایی که در مقدمه ذکر شد، کیفیت هوای تهران در سه سال و اندی گذشته از عمر دولت تدبیر و امید، همواره روند بهبود را طی کرده است هرچند که این اقدامات به هیچ وجه شایسته شهروندان کلانشهرها بویژه پایتخت نشینان نیست.
