خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)؛ نویسنده: ملیحه محمودخواه/ کافی است در گوشی همراهتان چند کانال خبری داشته باشید که خبرها را لحظه به لحظه به شما اطلاع دهد. آن‌وقت است که به این ماجرا پی می‌برید که این روزها چند استان کشور دچار سیل شده‌اند. رودخانه‌ها در شیراز طغیان کرده‌اند و چندین شهر در بوشهر دچار سیل شده‌اند، به‌طوری که مأموران امدادی اهالی روستاهای پایین‌دست را به ارتفاعات منتقل کرده‌اند. بارندگی‌های شدید درخوزستان که این روزها در صدر اخبار کشور قرار دارد نیز باعث شده سیل هم در کنار مشکلات دیگر برای مردم دردسر‌ساز شود. در این بین ستاد بحران تشکیل شده تا بتواند مسائل ایجاد شده در این استان‌ها را بررسی و شرایط را برای مردم تا حدود زیادی تعدیل کند.وی درباره خبر سد جهرم می‌گوید: بارندگی در این محدوده زیاد بوده است؛ اما با این وجود این سد هنوز پا برجاست و آسیبی ندیده؛ اما با این وجود اخباری ضد و نقیض از شکستن این سد به گوش می‌رسد که مردم را نگران می‌کند.
این مقام مسئول در پاسخ به این سوال که یکی از کارکرد سدها کنترل سیل است، پس چرا با وجود این همه سد در کشور باز هم شاهد وقوع سیل هستیم، می‌گوید: سدها بر اساس یک دور برگشت سیل ساخته می‌شوند. اگر قرار باشد سدها آن‌قدر بزرگ ساخته شوند که همه بارش‌ها را کنترل کنند که عملی نیست و از نظر اقتصادی نیز هزینه زیادی را به دولت‌ها تحمیل می‌کند؛ اما مهم‌ترین کارکرد سدها این است که آب را به تدریج رها می‌کند و در واقع کارکرد اصلی آن کنترل سیل است؛ مضاف بر این‌که بارندگی‌ها در محدوده وسیعی رخ می‌دهد و مناطق پایین‌دستی نیز که در مسیر سیل قرار دارند از این قاعده مستثنی نیستند و در معرض خطر قرار می‌گیرند. در واقع ستادی نیز که تشکیل شده وظیفه‌اش کنترل خروجی آب از درون سدهایی است که در مناطق سیل‌خیز قرار دارند.
فهمی در ادامه می‌گوید: در همین راستا وزارت نیرو از چندین روز قبل به ساکنان استان‌ها از جمله بوشهر، خوزستان، فارس، گیلان و مازندران در مورد بارندگی‌های سیل‌آسا هشدار داده بود.
بالارفتن خسارت‌های ناشی از سیل و رسانه‌ای شدن آن در چند سال اخیر، این تصور را ایجاد می‌کند که این پدیده طبیعی از قبل بیش‌تر رخ می‌دهد؛ چیزی که کارشناسان آن را درست نمی‌دانند و می‌گویند این پدیده طبیعی همیشه اتفاق می‌افتاده؛ اما میزان خسارت‌های سیل بالا رفته است.
سیل یکی از نشانه‌های زنده و دینامیک بودن زمین است
علی‌اصغر ناطقی، هیدرولوژیست و کارشناس منابع آب، درباره این‌که چرا با وجود خشک‌سالی باز دچار سیل می‌شویم می‌گوید: سیل پدیده‌ای طبیعی و اتفاق افتادن آن اجتناب‌ناپذیر است. در واقع یکی از نشانه‌هایی که می‌گوید زمین زنده و دینامیک است، همین سیل و جاری‌شدن آب روی زمین است.
وی معتقد است نه سیل زیاد شده و نه مخرب‌تر؛ چیزی که باعث می‌شود ما از سیل بترسیم، بلاهایی است که خودمان بر سر خودمان آورده‌ایم. وی در ادامه می‌گوید: سیل در هنگام بارش شدید در یک منطقه باعث تغییر بستر رودخانه و البته شکسته شدن بندها و سدها می‌شود و با این که ایران در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک واقع شده؛ اما بارش‌ها در برخی نقاط کشور رواناب ایجاد می‌کند و همین شدت بارش موجب می‌شود که سیلاب به وجود بیاید.
این هیدرولوژیست در ادامه می‌گوید: در این بین از عوامل انسانی هم نمی‌شود غافل شد. انسان بوته‌ها را برای تأمین سوخت می‌کند، درختان را قطع می‌کند، بی‌رویه دام‌ها را به چرا می‌برد، زمین را بی‌رویه شخم می‌زند، در مسیل‌ها دستکاری می‌کند و در انتهای همه این‌ها، به قوانین و مقررات و البته هشدارها توجهی نشان نمی‌دهد و همه این‌ها خسارت سیل را بیش‌تر و بیش‌تر می‌کند. وی در ادامه می‌گوید: مشکل دیگری که فراروی ما قرار می‌گیرد، این است که ساخت و سازهایمان را بی‌حساب و کتاب انجام می‌دهیم و بدون مهندسی و برنامه خانه‌ها و مزارع را در سر راه آب می‌سازیم که این موضوع تلفات سیلاب را در کشور ما افزایش می‌دهد. متأسفانه در کشور ما بیش‌ترین درصد اعتبارات سالانه طرح کاهش آثار بلایای طبیعی صرف جبران خسارات ناشی از سیل می‌شود.
این کارشناس منابع آب در ادامه می‌گوید: ساخت سدها و سازه‌ها می‌تواند در مواقعی ما را از برخی از خطرها مصون نگه دارد؛ اما ساخت همین سازه‌ها که باعث می‌شوند محیط زیست و منابع طبیعی دچار دستکاری شود، خطر بیش‌تری ایجاد می‌کند و این را می‌شود با یک حساب سرانگشتی از خساراتی که در دهه اخیر سیل ایجاد کرده، فهمید.
وی می‌گوید: ما خودمان از یک سو طبیعت را تخریب می‌کنیم و از سوی دیگر مدام ندا سر می‌دهیم که چرا سیل کنترل نمی‌شود. این در حالی است پوشش گیاهی باعث می‌شود که حرکت رواناب‌ها با مانع روبه‌رو شود و سرعت آن‌ها تا حدود زیادی کاهش پیدا کند.
ناطقی در ادامه می‌گوید: در بحث حق و حقوق طبیعت نمی‌توان از قوه قهریه استفاده کرد؛ بلکه تنها راهش این است که با طبیعت آشتی کنیم. وقت آن رسیده که بفهمیم کارمان اشتباه بوده و یک بازنگری در شهرسازیمان داشته باشیم. به‌طور کلی حفظ و گسترش پوشش گیاهی، ساخت آب بندها و سدها، ایجاد شیار بر روی زمین‌های شیب‌دار و همچنین رعایت اصول و ضوابط مهندسی رودخانه در احداث سازه‌ها می‌تواند به شکل موثری در جلوگیری از وقوع سیل و البته کم‌کردن خسارات و تلفات کمک کند.
منبع: سبزینه
