تقویم را که ورق می‌زنیم و از پاییز وارد ماه نخست زمستان می‌شویم، در اواخر این ماه روزی تحت عنوان «روز هوای پاک» نامگذاری شده است، روز ٢٩ دی… اما نه تنها در این روز که ایام پیش و پس از آن چیزی که یافت نمی‌شود، همین هوای پاک است و نکته قابل تامل این مناسبت آن است که در ایامی که معمولا از آلوده‌ترین روزهای سال محسوب می‌شود، روزی به نام روز هوای پاک نامگذاری شده است.
چند وقتی است که مسوولان مربوطه در اظهارات خود و دستگاه‌های مسوول در گزارشات‌شان با افتخار اعلام می‌کنند امسال وضعیت هوای تهران نسبت به سال گذشته بسیار بهتر شده و وجود ١٣ روز هوای پاک در تهران در سال جاری را به عنوان شاهد این مدعای خود مطرح می‌کنند اما حقیقت این است که اگر استانداردهای سختگیرانه سازمان بهداشت جهانی را برای اندازه‌گیری آلودگی هوای تهران مبنا و ملاک قرار دهیم، حتی همین ١٣ روز پاک که با افتخار از آن یاد می‌شود نیز جزو روزهای آلوده محسوب خواهد شد. سازمان بهداشت جهانی که اخیرا حساسیت بیشتری در وضع استانداردهای مربوط به آلودگی هوا از خود نشان داده و از میزان شش آلاینده عمده هوا، شاخص ذرات معلق کمتر از ١٠ میکرون و کمتر از ۵/٢ میکرون را به دلیل اثرات مرگ‌باری که به سلامت شهروندان به ویژه کودکان و سالمندان بر جای می‌گذارد، بیشتر مورد توجه قرار داده و حد مجاز استاندارد روزانه ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/٢ میکرون را به میزان ١٠ میکروگرم در هر مترمکعب هوای آزاد تعیین کرده، در صورتی که استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست ایران برای این ذرات، ۵/٣ برابر استاندارد جهانی یعنی ۵/٣ میکروگرم در هر مترمکعب است که البته در بسیاری از روزهای سال، میزان ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/٢ میکرون در تهران از همین استاندارد نازل نیز بسیار فراتر می‌رود. واقعیت این است که آنچه از آن به عنوان آلودگی هوا در جهان یاد می‌کنند با آنچه در ایران گفته می‌شود، بسیار متفاوت است و در صورت اعمال استانداردهای جهانی در ایران، نه تنها هوای تهران و تمام کلانشهرها و مراکز استان‌های کشور بلکه هوای اغلب شهرهای کوچک نیمه‌غربی و نیمه‌جنوبی کشورمان نیز در حد فاجعه است و این در شرایطی است که در بسیاری از شهرهای کشور، ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/٢ میکرون حتی اندازه‌گیری هم نمی‌شود، ذراتی که افزایش غلظت آنها، آثار مضری روی سلامت افراد و افزایش بیماری‌های تنفسی، قلبی و عروقی بر جای می‌گذارد.
نگاهی گذرا به تعداد سکته‌های قلبی و مغزی منجر به مرگ که هر سال توسط سازمان بهشت زهرای تهران منتشر می‌شود، نشان‌دهنده این است که آمار مرگ و میر ناشی از سکته و ایست تنفسی در نیمه دوم سال که هوای تهران آلوده است، نسبت به نیمه نخست سال به میزان معناداری افزایش پیدا می‌کند و در روزهایی که آلودگی هوا بسیار بالاست، حتی به چهار برابر روزهای عادی نیز می‌رسد. اخیرا سازمان بهداشت جهانی، وضعیت آلودگی هوا در ٣١ شهر بزرگ جهان را مورد بررسی قرار داده و در این میان تهران را به عنوان آلوده‌ترین کلانشهر دنیا به لحاظ ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/٢ میکرون اعلام کرده که در نوع خود جای تاسف دارد. برای اینکه در ارزیابی‌های آتی مجامع بین‌المللی در زمینه آلودگی هوا و دیگر مولفه‌های زیست محیطی رکوردار نباشیم، تمرکز بر توسعه محیط زیست پایدار شهری با تاکید بر مولفه‌هایی که می‌تواند در این پایایی موثر باشد، با محوریت توسعه حمل و نقل عمومی که در این میان حمل و نقل ریلی به عنوان حمل و نقل ایمن، پاک و سالم نقطه ثقلی است که اساس آن بر محور شهری بنا می‌شود که به معنای واقعی کلمه شهر انسان محور است، شهری که ستون‌های آن بزرگراه‌های طبقاتی و اتوبان‌های عریض و طویل نیست بلکه ساختار آن بر پایه انسان‌ها به عنوان شهروندانی که حق دارند در هوای پاک تنفس کنند و از زندگی در شهر خود لذت ببرند، بنیاد گذاشته شده است.
ناگفته پیداست در چنین شهری که انسان‌ها در آن کرامت و منزلت دارند، حفاظت و حراست از درختان نیز از جایگاه ویژه‌یی برخوردار است و مسوولان چنین شهری با هزار لطایف الحیل کمر به قطع درختانی که ریه‌های تنفسی شهر و شریان‌های حیاتی شهروندان هستند نمی‌بندند؛ شهری که در آن انسان‌ها و درختان حرمت دارند نه برج‌ها و خودروها…
زیست بوم/ محمدحقانی: رییس کمیته محیط‌زیست شورای اسلامی شهر تهران
