پایگاه خبری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN) / کامل جمشیدزاده / دریای مازندران -خزر- با وسعت و حجم زیاد دلتاها، مرداب‌ها و تالاب‌های متعدد حاشیه و حوزه آبی گسترده و با رودهای پرآب و طویل، اکوسیستم آبی بی‌نظیری را با گونه‌های آبزی متنوع فراهم آورده است. ولی متاسفانه این اکوسیستم بی‌همتا، در طول سالیان متمادی با برخی اقدامات غیراصولی و سهل‌انگاری‌ها به مرز نابودی رسیده و حیات آبی آن در خطر قرار گرفته است. دریای مازندران دارای انواع متنوعی از جانداران آبزی است. این دریا و حوزه آبریزش، حدود۷۶ گونه و ۴۷ زیرگونه ماهی از ۱۷ خانواده دارد که بعضی در دریا و رود، تعدادی فقط در دریا و گروهی تنها در رودخانه زندگی می‌کنند. برخی از ماهیان (خاویاری‌ها، ماهی آزاد و سفید) به منظور تولیدمثل و تخم‌ریزی از دریا به رودخانه ها مهاجرت می‌کنند.رودخانه‌ها، تالاب‌ها، آبگیرها و آب‌بندان‌های حوزه آبریز دریای مازندران نیز از ارزش بالا و منحصر به فردی برخوردار هستند. عوامل تهدیدکننده گوناگونی را می‌توان در تخریب این اکوسیستم و کاهش جمعیت آبزیان آن دخیل دانست:
آلودگی آب‌ها
ورود فاضلاب‌های خام یا نیمه تصفیه شهری و صنعتی به دریا یا رودها موجب آلودگی آنها به مواد سمی و مضر (نظیر فلزات سنگین) می‌شود که علاوه بر خطرات بهداشتی، زندگی ماهیان را نیز به مخاطره می‌اندازد.ورود فاضلاب اغلب شهرهای شمالی کشور و نیز کارخانجات منطقه به رودها، مرداب‌ها و دریا، نگران‌کننده و در مواردی فاجعه‌بار بوده است.
احداث پل، آب بند و سد بر رودهای حوزه دریای مازندران
احداث سد یا آب‌بند بر رودهای این حوزه (مثل سد منجیل در سفیدرود یا ولگاگراد در ولگای روسیه)، مسیر ماهیان مهاجری را که برای تخم‌ریزی باید به بالادست بروند، مسدود کرده و مانع از تولیدمثل طبیعی می‌شود. احداث پل‌های متعدد، به ویژه پل‌هایی با سکوهای بلند، در مسیر رودهای شمال (مثل پل آستانه سفیدرود و اغلب پل‌های جاده کناره شمال)، تأثیر مشابهی دارد.سد با ایجاد تغییرات شدید حرارتی، محیط طبیعی زندگی ماهیان را تغییر می‌دهد. با توجه به ارتفاع زیاد اغلب سدها، اختلاف دمای آب در سطح و عمق دریاچه پشت سد، گاهی به ۱۰ درجه می‌رسد. باز کردن دریچه‌های زیر سد، مثلا برای آبیاری، در فصول گرم که با مهاجرت ماهیان برای تخم‌ریزی همراه است سبب افت دمای آب و عدم تخم‌ریزی ماهیان می‌شود.
صید بی‌رویه
صید بی‌رویه و غیراصولی ماهیان در سال‌های گذشته، عامل عمده‌ای در نابودی نسل ماهیان بوده است. اجاره رودهای شمال و ایجاد شیل یا کلهام در عرض رود برای صید ماهی، سبب نابودی گونه‌هایی شد که برای تولیدمثل به این رودها می‌آمدند.
شانه‌دار مهاجم
از عوامل عمده کاهش و نابودی آبزیان بومی دریای مازندران در سالیان اخیر، ورود یک گونه جدید غیربومی به نام شانه‌دار (MnemiopsisLeidyi) به اکوسیستم دریای مازندران است. در واقع، خود ما با ایجاد تغییرات در این اکوسیستم، آن را برای ورود این گونه مهاجم، مناسب و مستعد کرده‌ایم.شانه‌دار (MnemiopsisLeidyi) از گروه شانه‌داران (Ctenophora) (جانوران آبزی با بدنی شفاف و ژلاتینی که در سراسر اقیانوس‌های جهان پراکنده‌اند) بوده و بومی مناطق مصبی سواحل غربی شمال و جنوب آمریکاست. گونه مزبور پس از ورود به دریای سیاه، از طریق کانال ولگا- دن به دریای مازندران راه یافت.
تخریب و ساخت و ساز در ساحل دریا، بستر و حاشیه رودخانه‌ها
حفاری در بستر و حاشیه رودها با انگیزه‌های مختلف نظیر استخراج شن و ماسه، ساخت و ساز و ایجاد تأسیسات صنعتی یا مسکونی (نظیر احداث ویلا یا اقامتگاه) در سواحل دریا و حریم رودخانه‌ها، تخریب و دستکاری محیط طبیعی آبزیان را به دنبال خواهد داشت.
* مدرس دانشگاه و کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی
منبع: روزنامه آرمان
