زبانه‌های سرکش هژمونی خشونت در خاورمیانه، شرایط دشواری را برای منطقه فراهم آورده که هر روز ابعاد تازه‌ای پیدا می‌کند. در این میان با خبرهای دل‌آزاری که از رفتارهای قرون وسطایی منتشر می‌شود و برای آنها که دغدغه امنیت دارند، طبعا محیط‌زیست اولویتی دست چندم به حساب می‌آید.در این که ناامنی و جنگ، محیط زیست را قربانی خود می کند و بر زیست بوم طبیعی و انسانی تاثیری هولناک و ماندگار می گذارد، تردیدی نیست.
جنگ ها چه هنگام شعله ور شدن آتش خانمان براندازشان و چه پس از خاموشی برای محیط زیست مصیبت بارند.
به دلیل همین اثرات است که سازمان ملل علاوه بر روز جهانی محیط زیست (۱۵ خرداد) روزهای دیگری را هم برای پیشگیری از سوء استفاده از محیط زیست در جنگ و مقابله با آثار جنگ بر محیط زیست نامگذاری کرده است، اما برای آنها که برای رونق اقتصاد جنگ محورشان، تشنه آتش انداختن به جان مردم و دمیدن بر طبل تفرقه و ناامنی در جهان هستند، چنین هشدارها و نامگذاری ها اصولا محلی از اعراب ندارد.
طبیعت ویتنام هنوز از جنگ با آمریکا زخم هایی به تن دارد که با هیچ دارویی درمان نمی شود، در جنگ های قاره سیاه، مافیای عاج و شاخ با کشتن فیل ها و کرگدن ها درآمدزایی می کنند، تبعات لکه نفتی بزرگی که توسط ماشین جنگی صدام روانه خلیج فارس شد هنوز قابل مشاهده است، هموطنان استان های غربی ما هنوز هم رد تازیانه های جنگ تحمیلی را در آینه زندگی روزمره خود می بینند و اضطراب ناشی از وجود اورانیوم در ریزگردهای عراق که یادگار شوم جولان یانکی ها در بیابان های عراق است، هنوز قاطعانه انکار نشده اند.
در اذهان عمومی، محیط زیست با حیات وحش خرامان در علفزارها، جنگل های سبز، صدای خوش پرندگان و موسیقی عبور آب در رودخانه ها تصویر می شود، اما جنگ ها می توانند همین نشانه های دلنواز را به کابوس های ترسناک تبدیل کنند.
کافی است رودخانه ها به مواد سمی آلوده شوند، بر دوش ریزگردها ذرات شیمیایی خطرناک سوار شوند، آتش به جان جنگل ها بیفتد و … آن وقت نه تنها اثرات این اقدامات، بلکه هراس ناشی از شایعات آغشته به چاشنی داستانسرایی اطرافش بیش از اثراتش می تواند تخریب کننده باشد.
لازم است کشورهایی مثل ایران که نقش کلیدی در منطقه دارند، تمهیدات پیشگیرانه ای را لحاظ کنند و آنچه از آن به عنوان پدافند غیرعامل یاد می شود، در بخش محیط زیست نیز فعال شود.
کلید موفقیت در این راه، آگاه سازی عمومی و جلب مشارکت نهادهای مردمی است تا در زمانی که گره در کار دستگاه های اجرایی افتاده، از ظرفیت های مشتاق ملی برای تثبیت آرامش در محیط زیست و کاهش اثرات منفی ناشی از حوادث غیرقابل اجتناب، استفاده کرد.
اصغر محمدی فاضل/ عضو هیات علمی دانشگاه محیط زیست
