پایگاه خبری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)/ یک زمین‌شناس با اظهار نگرانی از خطر ایجاد لحظه‌ای فروچاله‌ها در سراسر کشور از نبود دستورالعمل برای کنترل این پدیده در کشور خبرداد. مشاهده یک فروچاله به عمق ۶۰ متر در دشت کبودرآهنگ همدان چند روزی است خبرساز شده. محمدجواد بلورچی، زمین‌شناس و سخنگوی سابق سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، در این باره اظهار داشت: هنوز هیچ‌کدام از دشت‌های کشور را به خوبی نمی‌شناسیم و به همین دلیل ممکن است هر لحظه یک فروچاله جدید با عمق زیاد در جای‌جای دشت‌های مستعد کشور رخ دهد. بلورچی تنها راهکار را تولید داده و پایش مستمر و مدیریت برداشت منابع آب زیرزمینی در دشت‌های کشور دانست. این زمین‌شناس ابراز داشت: بیش از ۲۰ سال است مباحثی مثل فرونشست زمین، رخداد فروچاله و فروریزش زمین مورد بحث و گفت‌وگو قرار می‌گیرد و حداقل من شخصاً از سال ۸۰ مطالعاتی روی فروچاله‌های دشت‌های همدان آغاز کردم.
۴۱ فروچاله تنها در دشت همدان ایجاد شده است
وی ادامه داد: در آخرین مطالعه انجام گرفته که مربوط به پنج تا شش سال گذشته است، مشخص شد که حداقل ۴۱ فروچاله در دشت همدان ایجاد شده است. این کارشناس ارشد زمین‌شناسی با بیان این‌که وجود فروچاله در دشت کبودرآهنگ و دشت فامنین در سال‌های گذشته پدیده رایج و خطرناکی بوده و خواهد بود، گفت: هر جایی‌که سنگی انحلال‌پذیر همانند گچ، نمک و آهک وجود داشته باشد، طی فرآیند انحلال در مقیاس زمان زمین‌شناسی (ممکن است صدها یا هزارها سال طول بکشد) غارهایی شکل می‌گیرند که ریزش سقف و توسعه این فضاهای خالی زیرزمینی می‌تواند باعث ایجاد فروچاله شود. بلورچی خاطرنشان کرد: تا وقتی که حفره یا غار زیرزمینی با آب پر باشد، توسعه پیدا نمیکند و پایدار است و هیچ اثری از حفره در سطح زمین ایجاد نمیشود و ما به راحتی بر روی زمین زندگی می‌کنیم، هرچند ابعاد این فضاهای زیرزمینی می‌تواند مثل غار علی‌صدر وسعت داشته باشد، اما تا وقتی که سطح آب زیرزمینی پایین نیاید، مشکل جدی ایجاد نمیشود.
برداشت بیش از تغذیه آبخوان باعث پایین‌رفتن سفره آبرفتی دشت‌ها شده است
این زمین‌شناس با بیان این‌که دلایل متعددی برای تشکیل فروچاله‌ها وجود دارد که عمدتاً در کشور ما مسأله برداشت از آب‌های زیرزمینی است، گفت: به ویژه در دشت همدان که با هدف کشاورزی، شرب و استفاده در نیروگاه حرارتی برداشت انجام شده است. برداشت بیش از تغذیه آبخوان باعث پایین رفتن سفره آبرفتی بالای این سنگ‌های انحلال‌پذیر می‌شود که درنهایت منجر به تهی شدن غارها از آب و سرعت گرفتن فرسایش و در نهایت ریزش سقف این فضاهای خالی و توسعه به سمت سطح و سرانجام موجب ایجاد فروچاله می‌شود. وی درباره استفاده بیش از حد از توان تغذیه آبخوان‌های آبرفتی کشور توسط چاه‌های مجاز و غیرمجاز اظهار نگرانی کرد و گفت: این روش بهرهبرداری نمی‌تواند بیش از این استمرار داشته باشد و توان و تحمل رسوبات آبرفتی دشت‌ها و سنگ‌های انحلال‌پذیر زیر آن‌ها تمام خواهد شد و شروع به متراکم شدن، شکستن، ترک خوردن و در نهایت از بین رفتن بدون بازگشت تعادل آب و خاک یا به زبان ساده‌تر ساده‌تر زندگی خواهد شد. سخنگوی سابق سازمان زمین‌شناسی با اشاره به این‌که فروچاله در همدان در دو هفته رخ نداده است، اظهار داشت: ایجاد چنین فروچاله‌ای شاید نتیجه یک روند چند ده ساله باشد. وی خاطرنشان کرد: اگر نقشه خطر فرونشست و فروچاله‌ها در دشت همدان را تهیه می‌کردیم، می‌توانستیم این فروچاله را شناسایی کرده و در صورت امکان با مواد مناسب پر کنیم و دیگر این فروچاله خود را تا سطح زمین نمی‌رساند یا در صورت خطر با جابه‌جایی تأسیسات روی آن کاهش خطرپذیری اتفاق می‌افتاد. بلورچی تأکید کرد: این دستورالعمل باید در هر دشتی که پتانسیل ایجاد فروچاله دارد، دنبال شود.
ایران رکورددار فرونشست زمین در جهان است
این کارشناس زمین‌شناسی در ادامه به پدیده‌ای با نام فرونشست زمین اشاره کرد و گفت: فرونشست زمین، حرکتی آرام و غیرقابل تشخیص برای مردم است. وی با اظهار تأسف از این‌که حرکت خاموش و پیش‌رونده فرونشست زمین باعث شده مدیران ارشد کشور در زمان مناسب رسیدگی به آن را رها کرده و هیچ واکنشی به آن نشان ندهند، ابراز داشت: شرایط به حدی وخیم شده است که بسیاری از آبخوان‌های ما رو به تخریب کامل هستند و امروز ایران رکورددار فرونشست زمین در جهان است.
فرونشست زمین باعث‌شده با یک زلزله کوچک خانه‌ها خرد شوند
بلورچی بیان داشت: با توجه به قرارگیری اغلب شهرهای کشور روی دشت‌های آبرفتی در حال فرونشست زمین، با رخ‌دادن هر زمین‌لرزه هرچند کوچک شاهد آسیب جدی به زیرساخت‌ها به علت خرد شدن آن‌ها در اثر فرونشست تدریجی خواهیم بود. وی ادامه داد: حرکت فرونشست یک حرکت تدریجی است، اما فروچاله‌ها در لحظه اتفاق می‌افتند یا در روی زمین قابل تشخیص می‌شوند و خسارات جبران‌ناپذیری ایجاد می‌کنند؛ به‌طور مثال می‌توان به همین دشت همدان اشاره کرد که در صورت رخداد یک فروچاله در نزدیکی یک اتوبان، نیروگاه و فضای عمومی یا یک روستا خسارات جبران‌ناپذیری وارد خواهد ساخت. این کارشناس زمین‌شناسی اضافه کرد: تصور کنید وسط اتوبان تهران-همدان در نیمه شب یک فروچاله با قطر ۳۰متر و چند ده متر عمق ایجاد شود؛ چند ماشین در این فروچاله می‌افتند؟ بلورچی با بیان این‌که این مسأله نیازمند یک مطالعه کلان و پایش هزینه‌بر است، تأکید کرد: چنین مخاطراتی به دلیل عدم توجه به آمایش سرزمینی بوده است. البته مبالغی که صرف این‌چنین کارهای زیربنایی در کشور شود نه تنها هزینه تلقی نمیشود، بلکه سرمایه‌گذاری برای زیست ایمن در سرزمین ایران خواهد بود. وی با تأکید بر این‌که متأسفانه آمایش سرزمین هیچ‌گاه مبنای کار مدیران نبوده و هر کسی بنا به سلیقه شخصی خود عمل کرده است، گفت: به همین دلیل، سرزمین ما روز به روز آسیب‌پذیرتر می‌شود و از جنوب کشور در دشت میناب تا شمال در استان گلستان، از غرب در کرمانشاه و ایلام تا شرق در سیستان و بلوچستان و تا خراسان‌ها، در معرض خطر فرونشست زمین و رخداد فروچاله هستند. به گفته این کارشناس، به‌طور تقریبی نقاط خطر ایجاد فروچاله در کشور مشخص است و چیزی حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد دشت‌های کشور پتانسیل شکل‌گیری فروچاله را دارند. سخنگوی سابق سازمان زمین‌شناسی اظهار داشت: ابعاد فروچاله‌ها نهایتاً ۱۰۰ متر است و منطقه وسیعی را به‌طور آنی تخریب نمیکند، اما مساله مهم پاسخ به سه سوال کلیدی در مدیریت بحران در هر خطر است: کی؟ کجا؟ با چه وسعتی؟ حتی یک مترمربع فروچاله در یک محل حائز اهمیت مثل بیمارستان، مدرسه و دیگر بناهای عمومی غیر قابل جبران و به‌نظر من با توجه به امکان شناخت و پیشگیری این مخاطرات غیر قابل بخشش خواهد بود. به گفته وی زمین‌لرزه قابل پیش‌بینی نیست، ولی می‌توان با مقاوم‌سازی و دور شدن از گسله‌ها از خطر آن اجتناب کرد، ولی دیگر مخاطرات از قبیل سیلاب، زمین لغزش، فرونشست و فروچاله‌ها و بسیاری دیگر از مخاطرات قابل شناسایی، پیش‌بینی و حتی پیشگیری است، ولی کشور ما به‌دلیل عدم سرمایه‌گذاری در تهیه نقشه‌های خطر و ایجاد زنجیره ایمن‌سازی با توسعه و پی‌سازی بیمه واقعی روز به روز مخاطره آمیز‌تر می‌شود. وی با اشاره به ایجاد عمیق‌ترین فروچاله کشور در منطقه «ایج» در نزدیکی داراب فارس با ۹۴ متر عمق که در سال ۹۴ ایجاد شده است، گفت: متأسفانه هنوز هیچ‌کدام از دشت‌های کشور را به خوبی نمی‌شناسیم و به همین دلیل ممکن است هر لحظه یک فروچاله جدید با عمق زیاد در جای‌جای دشت‌های مستعد کشور ایجاد شود.
منبع: سبزینه
امکان تعیین میزان فرونشست سالانه با کمک تصاویر ماهواره ای به خوبی عملی است. ولی معلوم نیست چرا مسؤولین، به‌خصوص در شهرهای بزرگ که در معرض این فاجعه هستند، هیچ اقدامی در این زمینه انجام نمی دهند.