ما ساکنان کره زمین در بهره‌برداری سالانه از آن تناسب بین ذخایر و تولیدات را رعایت نمی‌کنیم. آخرین آمارها حاکی ازآن است که ۱/۷ میلیارد نفر از ساکنان زمین در ماه نهم سال تقریبا تمامی داشته‌های یک ساله کره زمین را مصرف می‌کنند تا جایی که در چهار ماه پایانی سال مجبور هستیم از ذخایر استفاده کنیم. این استفاده نادرست که در اصطلاح به آن بدهکاری اکولوژیکی گفته می‌شود، مهم‌ترین عاملی است که کیفیت حیات را در کره زمین تحت تاثیر قرار می‌دهد.کشور ما به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک جغرافیایی که در اصطلاح از آن با عنوان کمربند خشکی یاد می‌شود، در مقایسه با میانگین جهانی در وضعیت نگران‌کننده‌تری قرار دارد و نرخ بدهکاری اکولوژیکی در کشور ما از مقیاس جهانی بالاتر است. یکی از مهم‌ترین نشانه‌های بدهکاری اکولوژیکی در یک سرزمین میزان اندوخته‌های آبی آن است. ما به جای اینکه سالانه ۲۰ تا ۴۰ درصد از منابع آبی خود را مصرف کنیم، این رقم را به ۸۵درصد افزایش داده‌ایم که این مساله نشان می‌دهد نرخ شتاب گرفتن بدهکاری اکولوژیکی در کشور ما دو برابر میانگین جهانی است. علاوه بر این، چشمه‌های تولید گرد و خاک و عوامل فرسایش‌دهنده بادی کشور ما را متاثر کرده‌اند و حداقل ۲۵ استان کشور ما با بحرانی با عنوان فرسایش بادی و ریزگردها و به دنبال آن گرد وغبار روبه رو است.
وضعیت نگران‌کننده تنوع زیستی در کشور یکی دیگر از علائمی است که نشان می‌دهد وضعیت کره زمین در جایی که فلات ایران در آن قرار گرفته نگران‌کننده است. اگر ما به این علائم موضوعات دیگری مانند آلودگی هوا، خشکسالی زاگرس، نابودی و مخروبه شدن برخی از کشتزارهای حیاتی در سواحل شمالی و جنوبی کشور و ۳۲ میلیارد متر مکعب پساب به سفره‌های آب زیرزمینی اضافه کنیم متوجه خواهیم شد که حال زمین اصلا خوب نیست و این حال در کشور ما در اثر عواملی نظیر بحران شیرابه، شکار بی‌رویه، بحران برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، بحران آلودگی هوا، بحران افزایش ذرات کوچک‌تر از دو میکرون وضعیت نگران‌کننده‌تری دارد. در جلگه خوزستان، تالاب هورالعظیم، طی سال‌های گذشته برای استخراج نفت خشکانده شد و به منبع اصلی ایجاد گرد و خاک در منطقه و شهرهای اطراف تبدیل شد. به هر روی این اتفاق افتاده است و باید قبل از انجام شدن برای آن فکری می‌کردند با این وجود در حال حاضر سازمان حفاظت محیط زیست با تفاهم نامه‌ای که با وزارت نفت امضا کرده است، به موجب آن قرار شد وزارت نفت حقابه تالاب هورالعظیم را به آن منطقه بازگرداند اما جایی که این اتفاق افتاده و فاجعه بزرگ اکولوژیکی در آن رخ داده منطقه هورالعظیم است که در زیر آن چاه‌های استخراج نفت قرار داشته است.
در حالی که در جای دیگری برای استخراج نفت تالاب‌ها خشکانده نشده‌اند با وجود این، اکثر تالاب‌ها در معرض خشکسالی قرار دارند و وضعیت آنها نامناسب است و باید گفت حدود ۷۰ درصد از تالاب‌های سطح کشور در شرایط بحرانی قرار دارند. وضعیت و شرایط نامناسب تالاب‌های کشور در واقع هشداری برای مسئولان امر محسوب می‌شود و نشان‌دهنده ضعف مدیریتی در حوضه آبریزهاست و از میان رفتن سفره‌های آب زیرزمینی در مناطق مختلف کشور یکی دیگر از پیامدهای مدیریت نامناسب در بخش حوضه‌های آبریز است. این مشکلات زیست محیطی در نتیجه اجرای طرح‌های توسعه ناپایدار در سطح کشور است و تا زمانی که این توسعه ناپایدار به توسعه پایدار تبدیل نشود، شرایط موجود تداوم خواهد داشت.
بحران دریاچه ارومیه یکی از پیامدهای توسعه ناپایدار در کشور است و این وضعیت بحرانی در کمین دیگر تالاب‌های کشور نیز قرار دارد. وضعیت کنونی دریاچه ارومیه، نامناسب است، خشکسالی امسال روند بحرانی این پهنه آبی را تشدید کرده و مساحت آن را به کمتر از یک هزار کیلومتر مربع کاهش داده است. بر اساس اعلام مسئولان حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی تاکنون بیش از ۹۰ درصد دریاچه ارومیه خشک شده و این پهنه آبی تبدیل به شوره زار و نمکزار شده که کارشناسان میزان نمک موجود در این دریاچه را میلیون‌ها تن تخمین می‌زنند. مناسبت‌هایی مانند روز جهانی زمین که در کشور ما با عنوان روز زمین پاک نام‌گذاری شده است باید باعث شود تا ما بتوانیم با ظرفیت‌سازی‌های اطلاعاتی و ایجاد حساسیت در مردم جنبش اجتماعی راه بیندازیم تا نه فقط شهروندان ساکن در فلات ایران بلکه رهبران و مدیران در سایر کشورها را نیز متاثر سازد و بتوانیم با استفاده از ظرفیت‌های جدید در راستای بهبود آلام سیاره زمین تلاش کنیم.
محمد درویش/ مدیرکل آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست
