حتما در طول روز افرادی را دیده اید که در قامت کارگران شهرداری مشغول آبیاری فضای سبز شهر تهران هستند؛ این افراد به گونه ای شیلنگ آب را به سوی گیاهان که اغلب گونه های غیربومی هستند می گیرند که گویی هیچگاه کلمه ‘ کم آبی’ به گوششان هم نخورده است.
به گزارش پایگاه خبری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN) به نقل از ایرنا؛ در کشوری خشک و کم آب زندگی می کنیم اما جای تاسف دارد که بدون توجه به این موضوع مهم، برای زندگی خود برنامه ریزی می کنیم حتی فضای سبز خود را از گونه های گیاهی غیر بومی و آب بر انتخاب می کنیم این در حالی است که ایران با دارا بودن بیش از هشت هزار گونه گیاهی به تنهایی حدود دو برابر گونه های گیاهی موجود در قاره اروپا را دارا است. جالب تر اینکه از این میان هزار و ۷۸۸ گونه اندمیک و بومی ایران است.
کارشناسان معتقدند باید با توجه به اقلیم هر شهر و منطقه گیاهان فضای شهری انتخاب شود؛ به عنوان مثال در برخی از مناطق شهر تهران به حدی از گیاهان آب بر برای فضای سبز شهری استفاده شده که علاوه بر هدر رفت منابع آبی، هوای منطقه را تغییر داده است.
بر اساس مطالعات و بررسی های صورت گرفته سرانه متعارف و قابل قبول فضای سبز شهری در شهرهای ایران بین ۷ تا ۱۲ متر مربع برای هر نفر است که در مقایسه با شاخص تعیین شده از سوی سازمان ملل که ۲۰ تا ۲۵ متر مربع برای هر نفر است، رقم کمی است.
البته این رقم در شهرهای مختلف با توجه به ویژگی های متفاوت جغرافیایی و اقلیمی آنها متفاوت است.سرانه فضای سبز تهران حدود ۱۵ متر مربع است که بنا به اعتقاد برخی مسولان باید این سرانه تا متوسط ۵۰ متر مربع افزایش یابد که با توجه به آلودگی هوا این افزایش الزامی به نظر می رسد، حال در این میان نکته مهم این است که از چه گیاهانی استفاده شود تا منابع آبی کمتری صرف نگهداری آنها شود زیرا دیو کم آبی بر کشور سایه افکنده که به اعتقاد کارشناسان امر ، برای دور کردن آن باید تمام کارها با برنامه ریزی و کاملا علمی، اصولی و بر مدار پژوهش انجام شود در غیر اینصورت نه تنها این سایه هیچ وقت از سر کشور دور نخواهد شد بلکه بزرگ و بزرگتر می شود.
چندی پیش شهرداری تهران کاشت چمن را به علت آب بر بودن ممنوع اعلام کرد، چه خوب است این روند برای تمام گیاهان غیر بومی و آب بر اعمال شود اما می دانیم که توسعه شهرنشینی موجب دوری انسان از طبیعت و تا حدود زیادی قطع رابطه با محیط زیست شده است، اینجا است که اهمیت فضای سبز به عنوان بخشی از سیمای شهری جلوه می کند، در واقع اهمیت فضاهای سبز در محیط شهری تا آن حد است که به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع مطرح می شود که در این میان انتخاب گونه های متناسب با شرایط آب و هوایی آن منطقه بسیار مهم است.
محمد درویش عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها مراتع و آبخیزداری کشور در این باره گفت: تهران در منطقه البرز جنوبی قرار گرفته و یکی از مناطقی است که از نظر پوشش های گیاهی بومی ظرفیت نسبتا خوبی دارد.
وی افزود: ما در کشوری زندگی می کنیم که تا ۱۰ سال پیش فکر می کردیم هزار و ۷۲۸ گونه اندمیک گیاهی در آن وجود دارد یعنی گونه های گیاهی که در هیچ جای کره زمین وجود ندارد این تعداد تقریبا برابر با کل گونه های گیاهی در قاره اروپا است اما پژوهش هایی که اخیرا به وسیله بخش تحقیقات گیاه شناسی موسسه تحقیقات جنگل ها مراتع و آبخیزداری انجام شده نشان می دهد که به تعداد گونه های اندمیک ایران حدود ۶۰ گونه دیگر هم اضافه شده یعنی اکنون تعداد گونه های اندمیک در ایران بیشتر از کل قاره اروپا است.
درویش ادامه داد: حال پرسش اصلی این است که چرا ما در انتخاب گونه های مناسب برای فضای سبز شهری نه فقط در تهران بلکه در دیگر شهرها درست عمل نمی کنیم؟ وقتی وارد شهر کرمان می شوید همان چمنی را می بینید که در تهران می بینید و همان را در رشت هم مشاهده می کنید، چرا ما از گونه های بومی خود که میلیون ها سال طول کشیده و با شرایط زیست بوم کشور سازگار شده اند، استفاده نمی کنیم.
وی اظهار داشت: به نظر می رسد دلیل آن وجود افرادی در معاونت فضای سبز شهرداری ها است که به جای علمی و فنی بودن بیشتر دنبال به نمایش گذاشتن جلوه رویشی در کمترین زمان هستند، یعنی این افراد همه چیز را فدای زیبایی می کنند، در حالی که در شهرها نیاز به یک فضای سبز پایدار داریم که با کمترین میزان آب، مراقبت ها و سم پاشی ها بتواند در این شرایط به بقای خود ادامه دهند.
وی تاکید کرد: به نظر می رسد اگر بخواهیم اتفاق دقیق و درستی در شهر تهران رخ دهد اولین گام این است که این مدیریت پوسیده و فرسوده فضای سبز شهر تهران را که بیش از ۳۰ سال است تغییر نکرده ، تغییر دهیم.
وی اظهار داشت: برای فضای سبز شهر تهران و بسیاری از شهرهای دیگر نیاز به نیروهای جوان و خوش فکر داریم تا آنها با استفاده از دانش روز و شناختی که از پوشش های گیاهی ارزشمند بومی کشور دارند اقدام به کاشت گونه هایی کنند که با کمترین میزان آبیاری بتواند بهترین فضای سبز را فراهم کند.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها مراتع و آبخیزداری کشور گفت: پیشنهاد من این است که در تهران و دیگر شهرهای بیابانی و نیمه بیابانی به جای استفاده از چمن و گل های زینتی درخت بکاریم و از درخت هایی استفاده کنیم که سازگاری بیشتری داشته باشد و به اصطلاح خواهش های اکولوژیک آنها پایین تر باشد و نیاز به دوره های آبیاری طولانی مدت تری داشته باشد.
*** کاشت درختان میوه در فضای شهری توصیه نمی شود
وی درباره کاشت گیاهان میوه در فضای شهری گفت: کاشت درختان میوه در فضای شهری با توجه به اینکه این درختان به شدت آب بر هستند و نیاز به مراقبت های شدید دارند و درگیر آفت های مختلف می شوند به هیچ عنوان توصیه نمی شود و این جریانی که راه افتاده مبنی بر اینکه درختان غیر مثمر درختان خوبی نیستند و نباید در سطح شهرها کاشته شوند، کاملا غلط است.
درویش افزود: بنابراین برای حفاظت از منابع آبی که برای ما مانده باید چمن و گل های زینتی را باید حذف کنیم، درختان غیر مثمر جایگزین درختان مثمر شوند و از درختان غیر مثمری استفاده کنیم که بومی ایران باشند.
*** انجام مطالعات و پژوهش ضروری است
همچنین حسین آخانی استاد گیاه شناسی دانشگاه تهران دراین باره گفت: برای اینکه فضای سبز کشور را از شرایط فعلی نجات دهیم و یک فضای سبز بومی با نیاز آبی کم داشته باشیم به انجام مطالعات و تحقیقات نیاز داریم.
وی تاکید کرد: یکی از بزرگترین ضعف هایی که در دستگاه های دولتی ما وجود دارد این است که به پژوهش اعتقاد ندارند یعنی اینکه سالانه ۳۰۰ میلیارد تومان در شهرداری تهران برای نگهداری و توسعه فضای سبز شهری هزینه می شود اما حاضر نیستند مثلا دو درصد از این پول را به انجام مطالعات علمی اختصاص دهند.
آخانی تاکید کرد: بارها این موضوع را به مسوولان شهری تاکید کردم که اگر می خواهید فضای سبز سازگار با شرایط فعلی ( کم آبی ) داشته باشید باید به پژوهشگران این حوزه اعتماد و از آنها حمایت کنید.
وی گفت: اما متاسفانه هیچ کدام از سازمان های مرتبط حاضر نیستند با متخصصانی که در این زمینه کار می کنند همکاری کنند، بنابراین وقتی در کشوری که حاضر نیستند برای پژوهش آنهم موضوع مهمی مانند آب هزینه کنند ؛ چه انتظاری می توان داشت.
آخانی در پاسخ به اینکه چه گیاهانی را پیشنهاد می کنید افزود: من به عنوان یک گیاه شناس که بیش از ۳۰ سال است در این زمینه کار می کنم می توانم بسیاری از گیاهان را معرفی کنم که در فضای سبز مورد استفاده قرار گیرند اما تعداد قابل توجهی از آنها باید مورد آزمایش قرار گیرند تا بهترین روش کشت با کمترین مصرف آب مشخص شود و بعد به سازمان های مربوطه معرفی شوند.
وی ادامه داد: اما تا زمانی که به بخش پژوهش در ایران نگاه درستی نشود متاسفانه همچنان به این روش معیوب کشت گیاهان غیربومی که هم هزینه و هم مصرف آب بالایی دارند، وابسته خواهیم بود.
این استاد دانشگاه گفت: متاسفانه در فضای سبز شهری عمدتا گیاهان خارجی کشت می شوند، یعنی گیاهانی هستند که در کشورهای دیگر درباره آنها تحقیق و پژوهش صورت گرفته و ما هم از آنها استفاده می کنیم در واقع حاضر خوری می کنیم.
وی اظهار داشت: با توجه به اینکه امسال سال حمایت از کالای ایرانی است این انتظار می رفت که دستگاه های دولتی به خصوص سازمان پارک ها و فضای سبز پیشقدم شوند و از متخصصان بخواهند تا گیاهان بومی ایران را برای آنها مطالعه و پژوهش کنند اما نه تنها این کار را نمی کنند بلکه در جاهای مختلف هزینه های میلیاردی می کنند اما برای پژوهش هیچ هزینه ای نمی کنند.
آخانی گفت: در محدوده تهران و اطراف آن هزار و ۶۰۰ گونه گیاهی شناخته شده با وجود اینکه تعداد زیادی از گونه های گیاهی در این سالها در اثر تخریب و شهرسازی از بین رفته اما همچنان گونه های بسیار زیاد و زیبایی داریم که می توانیم آنها را جایگزین گیاهان غیربومی در فضای شهری کنیم.
