یک استاد جغرافیای سیاسی به مشکلاتی که کشور افغانستان در قبال منابع آبی مشترک ایجاد کرده است، اشاره کرد و گفت: این مشکلات برای این است که ایران امتیازاتی را به افغانستان دهد اما به نظر من ایران هیچ‌گاه نباید تن به این خواسته دهد.
به گزارش خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN) به نقل از ایسنا، دکتر مراد کاویانی در دومین نشست از رشته نشست‌های «ابعاد ژئوپلتیک مخاطرات محیطی در ایران» که توسط معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی استان البرز با موضوع بحران‌های هیدروپلتیک برگزار شد، گفت: آن چیزی که در بحث بحران‌های هیدروپلتیک مطرح می‌شود به آب شیرین و مناسبت‌های قدرت مربوط است.
کاویانی با بیان اینکه آب به ذات خود یک مقوله جغرافیایی است، خاطرنشان کرد: مناسبات قدرت متناظر به چگونگی تامین آب شرب است و زمانی که آب وارد سیاست می‌شود از آن تحت عنوان هیدروپلتیک یاد می‌شود.
وی به ارتباط میان بحران آب و تغییرات آب و هوایی و اقلیمی در دو دهه اخیر اشاره و عنوان کرد: سوخت‌های فسیلی، جنگل‌زدایی، سی‌اف‌سی‌ها و مباحث این چنینی تغییرات آب و هوایی در مقیاس جهانی را به وجود آورده است.
این عضو هیات علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه خوارزمی به تبعات این تغییرات آب و هوایی اشاره و اعلام کرد: در مناطقی که بارش کمی داشتند این بارش‌ها کمتر و در مناطقی که بارش زیادی داشته‌اند این بارش‌ها بیشتر شده است.
وی از تبعات این تغییرات در ایران گفت و تصریح کرد: به عنوان مثال ما هیچ‌گاه تصور نمی‌کردیم که در ایلام و خوزستان چنین سیل‌هایی که در سال گذشته به وقوع پیوست رخ دهد.
کاویانی ادامه داد: این وضعیت در حالی است که بیشتر مناطق کشور دچار کمبود بارش و تغییر الگوی آن از جامد به مایع شده و دچار بحران هیدروپلتیک شده‌اند.
این استاد دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه بارش در ایران یک سوم میانگین جهانی است، یادآور شد: در کنار این موضوع، تبخیر نیز در کشور ما سه برابر میانگین جهانی است.
کاویانی با تاکید بر اینکه آب‌های زیرزمینی کشور در یک بازه زمانی طولانی ذخیره شده است، یادآور شد: اما به دلیل تمرکز صنعت، افزایش شهرنشینی و جمعیت، نیاز ما به این آبها افزایش و عملاً بخش زیادی از آن مورد مصرف قرار گرفته است.
وی خاطرنشان کرد: این وضعیت برای آب‌های روزمینی نیز وجود داشته و بسیاری از رودخانه‌های ما خشک و به رودخانه‌هایی فصلی تبدیل شده است.
کاویانی ادامه داد: خشک شدن رودخانه‌ها و فصلی شدن آن باعث از بین رفتن اکوسیستم چند هزار ساله اطراف آن رودخانه‌ها شده و کشور را به سمت بحران پیش می‌برد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه این وضعیت باعث به خطر افتادن امنیت غذایی کشور شده که در آینده تشدید نیز خواهد شد، گفت: یکی دیگر از تبعات این موضوع خشک شدن پهناب‌هایی چون گاوخونی و دریاچه ارومیه است که استان‌های زیادی تحت تاثیر ریزگردهای ناشی از آن قرار گرفته‌اند.
وی با تاکید بر لزوم چاره‌اندیشی برای این وضعیت افزود: تالاب گاوخونی با ۴۶ هزار هکتار مساحت، پس از خشک شدن به یک کانون ریزگرد تبدیل شده که استان‌های اصفهان، یزد، تهران و کرمان را تهدید می‌کند.
کاویانی در ادامه به فرونشست زمین به عنوان یکی دیگر از تبعات بحران هیدروپلتیک در ایران یاد کرد و گفت: امروز دو سوم از کشور ایران تحت تاثیر فرونشست قرار گرفته؛ زیرا ۸۵ درصد از منابع آب زیرزمینی کشور به اتمام رسیده است.
وی افزود: اتمام منابع آب‌های زیرزمینی در حوزه آبریز مرکزی کشور سرعت بیشتری دارد و در آینده با تخریب بیشتری مواجه خواهد بود.
این استاد دانشگاه خوارزمی اعلام کرد: میانگین عمق چاه‌های آب کشور به ۲۲۰ متر رسیده است؛ این در حالی است که عمق برخی از چاه‌های آب در استان فارس به ۳۵۰ تا ۵۰۰ متر رسیده است.
کاویانی به فرونشست زمین در دشت‌های کرمان، زرند و رفسنجان اشاره و خاطرنشان کرد: در این دشت‌ها سالانه ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر زمین نشست می‌کند و این وضعیت با وجود ۱۸ گسل لرزه‌خیز در این مناطق وضعیت خطرناکی را به وجود آورده است.
وی ادامه داد: البته در سال‌های اخیر فرونشست زمین در برخی مناطق جای خود را به فروچاله‌ها داده که با توجه به روند کاهش منابع آب در آینده تشدید خواهد شد.
کاویانی یکی دیگر از تبعات بحران آب در ایران را بیابان‌زایی عنوان کرد و گفت: پیش از این در برخی از استان‌های کشور بیابان و بیابان‌زایی معنایی نداشت؛ اما امروز بسیاری از استان‌های کشور با این پدیده مواجه شده‌اند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود از عدم بهبود وضعیت دریاچه ارومیه انتقاد کرد و گفت: در حالی که این دریاچه به سمت تبدیل شدن به یکی از کانون‌های ریزگردها پیش می‌رود اما اقدامات مدیریتی برای احیای آن جوابگو نبوده و اگر افزایشی هم در سطح آب آن رخ داده است به دلیل افزایش بارندگی‌های سال گذشته بوده نه اقدامات مدیریتی.
کاویانی به تشدید تنش‌های آب پایه در استان‌های کشور اشاره و اعلام کرد: تا پیش از این کارگزاران استان‌ها سعی در ممانعت از شکلگیری تجمعات استانی داشتند؛ اما اخیراً مسئولان نیز با این تجمعات همراه شده‌اند.
وی افزود: به عنوان مثال در سال جاری فقط سه تجمع در خصوص آب در استان چهار محال و بختیاری انجام شد، در اصفهان نیز این تنش‌ها در آینده تشدید خواهد شد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه تنش آب میان دو استان اصفهان و چهار محال و بختیاری به دلیل برنامه‌های دولت برای انتقال آب از دیگر مناطق کشور شاخص‌تر است، تصریح کرد: اما در هر حال این تنش‌ها به دیگر استان‌های کشور نیز اشاعه پیدا خواهد کرد. لرستان، خوزستان، فارس، کرمان و یزد از دیگر استان‌هایی هستند که تنش آبی در آنها پیش‌بینی می شود.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: همه این‌ها در حالی است که متاسفانه عمده تلاش ما فقط در جهت تامین آب بوده و به مصرف بهینه آب و تغییر الگوی کشت و مسائل این چنینی توجهی نداشته‌ایم.
وی چاه‌های غیر مجاز را یکی از عوامل کاهش آب‌های زیرزمینی دانست و اعلام کرد: حدود ۹۱ درصد از منابع آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که از این میزان ۶۰ درصد هدر می‌رود.
وی با بیان اینکه این حجم هدررفت آب ضد توسعه بوده و با امنیت کشور در تضاد است، گفت: با توجه به اینکه بخش زیادی از اشتغال کشور در حوزه کشاورزی است، با این روند کشاورزی کشور تعطیل خواهد شد.
کاویانی به طرح های کلان تامین و انتقال آب کشور اشاره و خاطرنشان کرد: طرح انتقال آب از دریای عمان هزینه بسیار زیادی دارد و همچنین طرح تامین آب از تاجیکستان نیز به علت افزایش گروه‌های تروریستی در منطقه و بالا بودن هزینه آن نمی‌تواند امن و پایدار باشد.
این استاد دانشگاه خوارزمی به مشکلاتی که کشور افغانستان در قبال منابع آبی مشترک ایجاد کرده است، اشاره و اعلام کرد: این مشکلات برای این است که ایران امتیازاتی را به افغانستان دهد اما به نظر من ایران هیچ‌گاه نباید تن به این خواسته افغان‌ها دهد.
کاویانی تصریح کرد: نهایت امتیازی که ایران می‌تواند در اختیار افغانستان قرار دهد، تسهیل دسترسی این کشور به آب‌های آزاد از طریق خاک کشور است.
وی در ادامه بر لزوم تغییر الگوی مصرف آب در کشور اشاره کرد و گفت: دولت باید یارانه‌های کلانی را در این زمینه پرداخت کند تا ابزارها و سازه‌های متناسب با وضعیت کنونی در اختیار مردم قرار گیرد.
کاویانی در پایان افزود: علاوه بر این بخشی از بارش‌ها نیز باید به عنوان حق‌آبه دشت‌ها و با روش‌های آبخیزداری صرف تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی شود.
