در سال‌های اخیر وضعیت جنگل‌های کشور چگونه بوده است؟ چه حجمی از پوشش‌های جنگلی ایران کاسته‌شده است و جنگل‌ها با چه تهدید‌هایی مواجه بوده‌اند؟
انواع و اقسام تهدیدها به جنگل‌های ایران صدمه وارد می‌کند که شاید مهم‌ترین آن‌ها جنگل‌تراشی است و همچنین تغییر کاربری جنگل‌ها و انواع و اقسام فعالیت‌ها؛ مثلاً فرض بفرمایید ساخت و ساز، ویلاسازی، یا حتی وجود دستگاه‌های دولتی که به این مناطق تجاوز می‌کنند و از همه مهم‌تر هم بحث قاچاق چوب است که متأسفانه می‌شود گفت در تمام جنگل‌های شمالی ما با این پدیده مواجه هستیم؛ اما در سال‌های اخیر ما با یک موج ناباورانه از شیوع آتش‌سوزی مواجه بوده‌ایم که اگرچه آمار درستی از میزان این آتش سوزی‌ها در دست نیست، ولی در ۱۰ سال اخیر صدها مورد آتش‌سوزی داشتیم که مساحت زیادی از جنگل‌ها را از بین برده است و متأسفانه طبیعی است که با این آتش‌سوزی‌ها نه تنها بسیاری از گونه‌های با ارزش جنگلی را از دست می‌دهیم، بلکه ازاین طریق راه تجاوز بیش‌تر به جنگل هم فراهم می‌شود که می‌تواند زمین‌خواری را به همراه داشته باشد. طبیعتاً بعد از این‌که جنگل‌ها تضعیف می‌شوند، شیوع حمله‌های آفت‌ها و گونه‌های مهاجم به این مناطق اتفاق می‌افتد و در نتیجه متأسفانه با ارزش‌ترین ذخیر‌گاه‌های جنگلی خود را نه تنها در شمال بلکه در زاگرس و غرب کشور هم از دست می‌دهیم. من حتی در جنوب هم در سفرهایی که داشتم، شاهد آتش‌سوزی‌های متعدد بودم و در نتیجه خیلی از گونه‌های گیاهی ما بر اثر این آتش سوزی‌ها از بین می‌روند.
در تعطیلات نوروزی شاهد آتش‌سوزی در جنگل‌ها بودیم که منجر به تخریب چندین هکتار جنگل در شمال شد. به نظر شما چه عواملی در این آتش‌سوزی‌ها نقش دارند؟
آتش‌سوزی‌های طبیعی تا آن‌جا که می‌دانیم اصلاً در ایران رخ نمی‌دهد و تقریباً امکان آن صفر است؛ مثلاً این‌که در اثر رعد و برق این اتفاق بیفتد در ایران سابقه ندارد، در بسیاری از مناطق دنیا مثل مدیترانه آتش‌سوزی‌های طبیعی داریم که انسان هیچ نقشی در به وجود آمدن آن ندارد؛ بنابراین بر اساس دانش ما در ایران آتش‌سوزی‌ها نمی‌تواند منشأ طبیعی داشته باشد و تقریباً می‌شود گفت ۱۰۰ در صد منشأ انسانی دارد.
در آتش‌سوزی‌های اخیر تغییرات آب و هوایی بیش‌تر نقش داشت یا خطای انسانی؟
چیزی که باعث تشدید آتش‌سوزی‌ها می‌شود، تغییر اقلیم است؛ مثلاً همین پدیده خشک‌سالی که در چند ماه اخیر داشتیم و گرم شدن بیش از حد هوا که به‌ویژه در شمال کشور اتفاق افتاد. طبیعی است که این امر شرایط را برای گسترش آتش‌سوزی مستعد می‌کند. منتها خود آتش‌سوزی‌ها منشأ انسانی دارد و دلیلش هم کاملاً مشخص است. ببینید ما در سال‌های اخیر به دلیل توسعه بیش از حدی که در جاده‌های کشور داشتیم، از یک طرف و از طرف دیگر رشد بیش از حد تعداد خودروهای شخصی در کشور این امکان را فراهم کرد که در تمام طول سال به‌طور اعم و در تعطیلات عید و تابستان به‌طور اخص حجم بسیار بالایی از گردشگران وارد مناطقی بشوند که در گذشته امکان دسترسی به این مناطق نبود و از طرفی هم ما با دو مشکل اساسی مواجه هستیم. نخستین مشکل این است که از نظر فرهنگی آموزش‌های لازم به مردم داده نمی‌شود. بسیار مهم است که اگر مردم برای استراحت و تفریح به این مناطق می‌روند، ارزش منابع طبیعی و جنگل را بدانند.
چه رفتارهای غلطی از سوی مردم می‌تواند منجر به آتش‌سوزی در جنگل‌ها شود؟
متأسفانه بر اساس بسیاری از عادت‌های غلطی که خانواده‌های ایرانی دارند، به محض این‌که وارد این مناطق می‌شوند، شاخه‌های درختان را شکسته و شروع به آتش درست کردن برای پخت و پز و غیره می‌کنند. در بسیاری از موارد این آتش‌ها را خاموش نمی‌کنند که نتیجه‌اش این آتش‌سوزی‌ها می‌شود. برخی از آتش‌سوزی‌ها که اثباتشان به تحقیقات زیادی نیاز دارد، به‌طورعمد رخ می‌دهد؛ مثلا درگیری‌های محلی که وجود دارند یا این‌که عده‌ای زمین‌خوار به دنبال این هستند که زمینی را از بین ببرند که بعداً بتوانند بهانه‌ای برای تصاحب آن داشته باشند یا مورد دیگری که در مناطق حفاظت شده ما سابقه داشته است به‌ویژه در پارک ملی گلستان، این است که شکارچی‌های غیرقانونی وارد مناطق می‌شوند و اقدام به آتش‌سوزی می‌کنند؛ اما مسأله بسیار مهمی که من بارها در نوشته‌ها و مصاحبه‌های خود یادآوری کرده‌ام و متأسفانه تا به حال هم به آن توجه نشده این است که ما یک قانون مناسب برای مبارزه با آتش‌سوزی در جنگل‌ها و طبیعت نداریم. مسأله آتش‌سوزی یک جرم و جنایت بزرگ است و من شخصاً اعتقادم بر این است که آتش‌سوزی در جنگل‌ها با عملیات تروریستی هیچ فرقی ندارد. برای این‌که شما وقتی جنگل را آتش می‌زنید، نه تنها به منابع طبیعی صدمه وارد می‌کنید، بلکه جان انسان‌ها را هم به خطر می‌اندازید.
قانونی در زمینه مقابله با این سهل‌انگاری‌ها وجود دارد؟
خیلی از این آتش‌سوزی‌ها باعث می‌شود که بسیاری از انسان‌ها مثلاً جنگل‌بان‌ها، محیط‌بان‌ها یا کسانی که در آتش‌نشانی هستند، در حین اطفای حریق جانشان به خطر بیفتد؛ بنابراین خسارت‌های بسیار سنگینی وارد می‌شود و با توجه به این خسارت‌ها در همه این سال‌ها ما هنوز هیچ قانونی نداریم. بنده در سفری که به آمریکا داشتم شاهد این بودم که در مناطق مدیترانه و خیلی از مکان‌های دیگر روشن کردن آتش جرم است و هزار دلار جریمه دارد. در صورتی که ما در کشور خودمان چنین قانونی نداریم و هر کسی هر جایی دلش می‌خواهد آتش روشن می‌کند و طبیعی است که منجر به این بی‌نظمی می‌شود که الان شاهد آن هستیم.
چه راهکارهایی برای احیای جنگل‌ها وجود داد و چه میزان شاهد این اتفاق هستیم؟
این یک بحث بسیار تخصصی است. به‌هر حال جنگل وقتی آتش می‌گیرد، بسته به این‌که میزان آتش‌سوزی چقدر است، نوع مدیریتی که برای بازگشت جنگل اعمال می‌شود متفاوت است. ممکن است در مواردی آتش‌سوزی مختصر باشد که با یک مدیریت مناسب بعد از چند سال جنگل برگردد یا ممکن است حجم آتش‌سوزی زیاد و لازم باشد با کارهای اکولوژیکی فرآیند تداوم جنگل تسریع شود، ولی واقعیت امر این است که من در کل خیلی خوش‌بین نیستم؛ به دلیل این‌که سازمان مسئول حفظ منابع طبیعی کشور که همان سازمان جنگل‌ها و مراتع است، سازمانی است که متأسفانه سابقه خوبی در حفظ و حراست از جنگل‌های ما ندارد. خیلی جاها همین سازمان باعث شده که گونه‌های خارجی را وارد طبیعت ایران کند. معمولاً این سازمان از جنگل‌های مصنوعی که در خیلی از موارد هم از گونه‌های خارجی و مضر تشکیل شده، حفاظت می‌کند، ولی به جنگل‌های خدادادی که واقعاً غنای بسیار زیادی دارد و جزو میراث طبیعی کشور است، توجهی نمی‌کند.
منبع: سبزینه
