شهرستان استهبان، نخستین و مهم‌ترین منطقه انجیرخیز ایران و جهان با دارا بودن دو میلیون و ۲۰۰ هزار اصله درخت انجیر دیم در سطح ۲۴ هزار هکتار از نیمه خرداد تا هفته نخست تیرماه میزبان زیباترین و برجسته‌ترین پدیده هم‌زیستی دو گیاه و یک حشره به کمک انسان است که با فرا رسیدن زمان گرده‌افشانی می‌تواند منشاء تحولات گردشگری در این شهرستان شود.
به گزارش خبرنگار ایانا، امروزه گردشگری در دنیا به‌ویژه در کشورهای توسعه یافته به‌عنوان یک صنعت مهم و درآمدزا مطرح است. بر اساس آمارهای رسمی ارائه‌شده در سال ۲۰۰۴، درآمد ناشی از این صنعت در جهان، سالانه حدود یک‌هزار میلیارد دلار بوده است که همین مسئله آن را به جدی‌ترین رقیبی برای صنایعی مانند نفت و خودروسازی تبدیل کرده است. جنبه‌های مختلفی از توریسم در دنیا وجود دارد که مهم‌ترین آنها توریسم‌های طبیعی، فرهنگی و کشاورزی است. این جنبه‌ها با توجه به گسترده فعالیت خود به زیرشاخه‌های کوچک‌تر نیز تقسیم می‌شوند.
گردشگری کشاورزی شاخه‌ای از گردشگری روستایی است که در آن گردشگران با خانواده‌های روستایی زندگی کرده و درباره فعالیت‌های کشاورزی زندگی در کشتزارها و مناطق کشاورزی مطالبی را فرا می‌گیرند. در این شیوه گردشگران بدون ایجاد پیامدهای منفی برروی اکوسیستم مناطق میزبان با فعالیت‌های سنتی کشاورزی در تعامل بوده یا در آن مشارکت می‌کنند. تحقیقات نشان داده که اگروتوریسم می‌تواند باعث امنیت غذایی در برخی نقاط روستایی، بهبود بخشیدن به درآمد و کیفیت عمومی زندگی در مناطق روستایی، جلوگیری از روند تخریب منابع طبیعی مناطق روستایی و افزایش میزان مشارکت جمعیت روستایی درتعیین سرنوشت خود شود.
شهرستان استهبان با دارا بودن دو میلیون و ۲۰۰ هزار اصله درخت انجیر دیم در سطح ۲۴ هزار هکتار، نخستین و مهم‌ترین منطقه انجیرخیز ایران و جهان محسوب میشود. در حال حاضر تولید انجیر دیم در این منطقه ۲۰ هزار تن است که بدین ترتیب بالاترین رقم تولید این نوع انجیر در جهان به‌شمار می‌رود. از لحاظ نوع انجیر و کیفیت، انجیر استهبان در جهان بی‌نظیر است و به همین دلیل یکی از اقلام مهم صادرات در زمینه خشکبار انجیر استهبان است.
از نیمه خردادماه تا هفته نخست تیرماه زیباترین و برجسته‌ترین پدیده هم‌زیستی دو گیاه و یک حشره به کمک انسان در ۲۴ هزار هکتار از انجیرستان‌های دیم استهبان اتفاق می‌افتد.
یکی از برجسته‌ترین هم‌زیستی در جهت تکامل بین حشره و گیاه که هنوز در طبیعت ادامه دارد؛ بین زنبور، انجیر و درخت انجیربَر است.
عمل گرده‌افشانی جهت تشکیل میوه و تولید بذر و ماندن میوه روی درخت در ارقامی از انجیر خوراکی توسط زنبور ویژه‌ای از خانواده Agaonidae با نام علمی Blastophaga psenes صورت می‌گیرد.
بیشترین رقم انجیر خوراکی در میان ارقام انجیر منطقه استهبان رقم ازمیر است که در اصطلاح محلی انجیر سبز نامیده میشود. عمل گرده‌افشانی یا بَردادن جهت تشکیل میوه در این رقم ضروری است. از آنجایی که، میوه‌های ارقام انجیر خوراکی دارای گل‌های نر (پرچم) نیستند، بنابراین عمل انتقال گرده از میوه انجیر غیرخوراکی بر به میوه‌های انجیر خوراکی، به‌ویژه نوع ازمیر ضروری است. فرآیندی که به‌وسیله زنبور بلاستوفاگا منجر به انتقال دانه گرده از انجیر بر به سطح کلاله گل‌های ماده خامه بلند در انجیرهای خوراکی میشود را گرده‌افشانی انجیر یا به زبان محلی “بَردادن” مینامند. بَردادن برای میوه‌های انجیر نوع ازمیر و دومین محصول انجیر سان‌پدرو ضروری است، در صورتی که میوه‌های انجیر نوع معمولی و میوه‌های محصول نخست سان‌پدرو به طریق پارتنوکارپی تشکیل می‌شوند. گرده‌افشانی مستقیم (Auto-Pollination) در میوه انجیر بر به جهت پروتوژینی صورت نمی‌گیرد.
بوی مستی به مشام می‌رسد
به‌طورکلی قطر میوه انجیر خوراکی در زمان پذیرش بین ۹ تا ۱۳ میلی متر و مؤثرترین زمان گرده‌افشانی قطر میوه بین ۱۸ تا ۲۵ میلی‌متر است. بوی خاصی از درخت در زمان گرده‌افشانی متصاعد میشود که افراد محلی به آن بوی مستی می‌گویند. جلب زنبور بلاستوفاگا به طرف میوه احتمالاً توسط یک ماده شیمیایی است که از درخت متصاعد میشود، اما هنوز ماهیت این ماده مشخص نشده است.
در زمان گرده‌افشانی بافت میوه‌های انجیر خوراکی کمی نرم میشود. دهانه استیول کمی باز و نرم میشود که زنبور به‌راحتی بتواند در آن وارد شود. رنگ کلاله در زمان رشد یعنی قبل از مرحله پذیرش دانه گرده سفید یا سفید متمایل به سبز کمرنگ است، اما در زمان پذیرش دانه گرده زرد کمرنگ متمایل به خرمایی رنگ است، همچنین فعالیت آنزیم استراز هم زیاد میشود.
در زمان گرده‌افشانی میوه‌های انجیر خوراکی نوع ازمیر و دومین محصول نوع سان‌پدرو، باغداران میوه‌های انجیر بهاره بر که حاوی زنبور است را در میان درختان انجیر خوراکی قرار می‌دهند که این عمل را در شهرستان استهبان، بَردادن می‌گویند. شیوه بردادن در نقاط مختلف دنیا، حتی در یک منطقه متفاوت است. در استهبان میوه‌های انجیر بهاره بر را درون قوطی‌هایی که به درخت انجیر خوارکی آویزان است ریخته یا با یک قطعه چوب نازک یا سیم که از قسمت انتهایی (محل اتصال دم میوه به میوه) پنج یا شش عدد میوه بر عبور داده‌اند، در میان درختان انجیر خوراکی قرار می‌دهند.
جهت افزایش بازده عمل بردادن بهتر است که میوه‌های بر حاوی زنبور را در چهار جهت و در ارتفاعات مختلف درخت انجیر خوراکی قرار دهیم برای اطمینان از وجود زنبور در داخل میوه‌های بر، می‌توان میوه‌ها را شکاف داده و بررسی کرد، زیرا بعضی از درختان بر میوه خود را به طریق پارتنوکارپی تولید می‌کنند.
میزان مصرفی میوه انجیر بر جهت عمل گرده‌افشانی بستگی به سن درخت، اندازه درخت، مقدار محصول روی درخت و میزان بارندگی (در منطقه استهبان انجیر به‌صورت دیم کاشته میشود) دارد. معمولاً مدت زمان تلقیح پس از انتقال دانه گرده به سطح کلاله با توجه به دما ۶۲ ساعت به طول می‌انجامد.
جهت کاهش پوسیدگی داخل میوه انجیر (Fusarium moniliform) که توسط زنبور بلاستوفاگا منتقل میشود و همچنین جهت جلوگیری از گرده‌افشانی بیش از حد میوه‌های انجیر خوراکی که باعث ترکیدن آنها میشود، معمولاً درختان بَر را با دیگر درختان انجیر خوراکی نمی‌کارند بلکه به‌طور جداگانه و در مکان‌های دیگر پرورش می‌دهند.
در استهبان زمانی که انجیرهای خوراکی آمادگی برای گرده‌افشانی دارند، میوه‌های انجیر بر در آن منطقه نرسیده است و باغداران جهت بَردادن، میوه‌های بهاره انجیر بر را از مناطق گرم‌تر (ایج، نی‌ریز) که رسیده‌اند، خریداری می‌کنند و در میان درختان انجیر خوراکی قرار می‌دهند.
قیمت انجیر بر در زمان‌های مختلف متفاوت است، مثلاً در سال ۱۳۹۰ قیمت میوه انجیر بر به هر کیلوگرم ۲۵۰ هزار ریال رسید در صورتی که برای مرحله دوم و سوم بردادن به علت رسیدن میوه‌های بر منطقه، قیمت پایین آمده و به هر کیلوگرم ۱۰۰ هزار ریال می‌رسد. در شهرستان استهبان هنگام خروج زنبور از میوه‌های بهاره درخت بر، میوه‌های پاییزه آن هنوز ریز و کوچک بوده و آمادگی پذیرش زنبور را ندارند و نزدیک به ۲۰ روز بعد از عمل “بردادن” که میوه‌های بهار چیده شده‌اند و دیگر وجود ندارند، میوه‌های پاییزی آمادگی پذیرش زنبور را پیدا می‌کنند که در این موقع زنبوری وجود ندارد.
زنبورهای ماده جهت تخم‌گذاری، در هنگام ورود به میوه انجیر، بال‌ها و یک جفت شاخک خود را از دست می‌دهند. میوه انجیربر در زمان رسیدن و پس از باز شدن استیول رطوبت داخل آن، کاهش یافته و مانند یک دیسیکاتور عمل می‌کند که منجر به چین و چروک خوردن سطح بدن حشره میشود. در هنگام خروج زنبور از میوه، دانه‌های گرده بین این چین و چروک‌ها قرار می‌گیرند.
گرده‌افشانی انجیر و پدیده هم‌زیستی دو گیاه و یک حشره به کمک انسان در انجیرستان‌های دیم استهبان می‌تواند به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری استان فارس شناسانده شود.
این در حالی است که با تأسف نبود تورهای تخصصی برای معرفی اکوتوریسم و توان روستایی باعث شده تا این حوزه‌ها همچنان روند فراموشی خود را طی کنند. اکنون بهار و متعاقب آن تابستان فرا رسیده و برداشت‌های محصولات کشاورزی در استان‌های غربی و شمالی کشور آغاز خواهد شد. برداشت خرما، گندم، جو، انگور، گردو و دیگر مزارع سرسبز در زمره این امر به‌شمار می‌آیند که در نوع خود برای اکوتوریست‌ها جاذبه‌ای ماندگار خواهند بود./
ایانا / افسانه زعیم‌زاده
