آموزه ‏های یک تجربه روانشناختی در حوزه مصرف آب خانگی

به گزارش پایگاه خبری کشاورزی و منابع طبیعی (IANN) ؛به کارگیری رویکرد و توجه به ابعاد روانشناختی رفتارهای پرمصرفی یا بد مصرفی مشترکان برای نخستین بار تجربه می‏‏شود و مورد توجه مدیران آب شهری شیراز قرار گرفته است.

در ادامه کارگاه ‏های پیشین، چهارمین و پنجمین (آخرین) در تاریخ های ۴ آبان و ۹ آذر سال ۱۴۰۲ برگزار شد.

کارشناسان این نشست، وحیده قائمی‏ فر، روانشناس و طرحواره درمانگر و زوج درمانگر و الهام رعیت ‏پور، روانشناس و درمانگر کودک و نوجوان و حسین قائمی ‏فر کارشناس ارشد جامعه ‏شناسی-پژوهشگری اجتماعی بوده ‏اند.

در این کارگاه پرسشنامه پژوهشی بر اساس طرح واره یانگ توزیع شد و حاضرین اقدام به تکمیل آن می‏ نمودند. یافته‏ های این پرسشنامه به کشف دلایل و انگیزش‏ های مشترکان در اصلاح و بهبود مدیریت مصرف آب خانگی کمک خواهد کرد.

مدل طرحواره درمانی یانگ، قالبی است که بر اساس واقعیت و تجربه در ذهن شکل می‏ گیرد و افراد تجارب جدید خود را بر اساس آن تبیین می ‏کنند.

بر اساس تعریف یانگ، طرحواره ناسازگار اولیه عبارت از الگوهای هیجانی و شناختی خودآسی ب‏رسان است که در ابتدای رشد و تحول در ذهن شکل گرفته ‏اند و در سیر زندگی تکرار می ‏شوند. 

مطابق نظر یانگ (۱۹۹۹) بعضی افراد به خاطر تجارب کودکی منفی، طرح واره‌­های ناسازگار اولیه را ایجاد می‌­کنند که به شیوه تفکر، احساس و رفتار آن‏ها در روابط صمیمانه بعدی و سایر جنبه­‌های زندگی‏شان تأثیر می ­گذارد.

در این کارگاه ‏ها، طرحواره استحقاق (ET) و طرحواره خویشتنداری و خودانضباطی ناکافی (IS) مورد استفاده قرار گرفتند. پرسش ‏های هر طرحواره حاوی جمله‌هایی است که یک شخص ممکن است برای توصیف خودش از آن‌ها استفاده کند.

در این حالت مخاطبین هر جمله را با دقت می‏ خوانند تا ببینید تا چه حد توصیف درستی از آنان ارایه می‌دهد. مخاطب می‏ باید بر پایه چیزی که احساس می‌کند جواب دهد، نه بر پایه آنچه فکر می‌کند درست است.

سپس در مقابل هر جمله از ۱  تا ۶ نمره داده می‏ شود. عدد ۱، این جمله در شما صدق نمی‏کند و عدد ۶ به معنای آن است که کاملا این موقعیت در شما وجود دارد. پرسش‏ های طرحواره استحقاق عبارتند از:

• وقتی از کسی چیزی می‌خواهم، خیلی برایم سخت است نه بشنوم. 
• اگر نتوانم چیزی را که می‌خواهم بدست آورم دچار خشم و تندخوبی می‌شوم. 
• آدم خاصی هستم و نمی‌توانم محدودیت‌هایی را که بر سر راه مردم دیگر وجود دارد، بپذیرم. 
• از اینکه مرا محدود کنند یا نگذارند کاری را که می‌خواهم بکنم، متنفرم. 
• احساس می‌کنم نباید از قانون‌ها و قراردادهای بهنجاری که مردم تابع آن‌ها هستند، اطاعت کنم. 
• احساس می‌کنم کاری که من باید بکنم، ارزشمندتر از کارهای دیگران است.
• معمولا نیازهایم را بر نیازهای دیگران مقدم می‌دارم. 
• اغلب متوجه می‌شوم که به قدری درگیر کارهای خود هستم که دیگر نمی‌توانم وقتی را با دوستان یا خانواده‌ام اختصاص دهم. 
• اغلب افراد به من می‌گویند که بیش از حد، روش انجام کارها را کنترل می‌کنم. 
• وقتی که دیگران چیزی را که من از آن‌ها خواسته‌ام انجام ندهند، خیلی عصبانی می‌شوم. 
• نمی‌توانم تحمل کنم که دیگران به من بگویند چه کاری انجام دهم. 

پرسش‏ های طرحواره خویشتنداری و خودانضباطی ناکافی عبارتند از:

• به سختی می‌توانم جلو نوشیدنی ‏های مضر، سیگار کشیدن، پرخوری یا سایر مشکلات رفتاری‌ام را بگیرم. 
• نمی‌توانم برای انجام تمام و کمال وظایف معمول یا ملال‌آورم انضباط خاصی داشته باشم.
• اغلب بر اساس احساساتم عمل می‌کنم و احساساتی را بروز می‌دهم که باعث دردسر من و آزار دیگران می‌شود. 
• اگر به یکی از اهدافم نرسم زود مایوس می‌شوم و دست از کار می‌کشم. 
• وقتی که از خوشحالی‌های آنی خودم بخاطر دست‌یابی به یک هدف دراز مدت می‌گذرم، خیلی به من سخت می‌گذرد. 
• زیاد پیش می‌آید که وقتی که احساس خشم من شروع می‌شود، نمی‌توانم آن را کنترل کنم.
• تمایل دارم در هر کاری زیاده‌روی کنم حتی وقتی فکر می‌کنم نتایجش برای من بد است. 
• زود کسل می‌شوم. 
• وقتی در انجام کارهایم با مشکل مواجه می‌شوم، نمی‌توانم آن کار را ادامه دهم و کامل کنم. 
• زیاد نمی‌توانم روی کاری تمرکز کنم. 
• نمی‌توانم به خودم فشار بیاورم که کارهایی را که برایم خوشایند نیستند، انجام دهم حتی وقتی که می‌دانم نتایج خوبی برایم دارد. 
• با کوچکترین مانعی آرامش خود را از دست می‌دهم. 
• به ندرت توانسته‌ام به تصمیم خودم پایبند باشم. 
• تقریبا هرگز نمی‌توانم مانع از بروز احساساتم شوم و هیچ برایم مهم نیست که این کار چقدر برایم هزینه داشته باشد. 
• اغلب کارها را فکر نکرده انجام می‌دهم و بعد پشیمان می‌شوم. 

در ادامه کارگاه، پنج نیاز اولیه در انسان از جمله دلبستگی ایمن به دیگران (محبت و پذیرش، امنیت و ثبات)، خودگردانی، کفایت و هویت، آزادی در بیان نیازها و هیجان ‏های سالم، محدودیت‏ های واقع ‏بنانه و خویشتنداری و خودانگیختگی و تفریح برشمرده شدند.

بر این اساس، ریشه ‏های ایجاد طرحواره شامل برآورده نشدن پنج نیاز اولیه، آسیب‏ دیدن و قربانی ‏شدن، همانندسازی با والدین (الگوی مصرف اولیه) و خلق و خوی یا ژنتیک برشمرده شد. در ادامه با بارش فکری، تمرین ذهنی و فکری برای بهبود رفتار مصرف‏ کنندگان ارائه شد. برای نمونه با طرح دو نمونه رفتاری همانند مشاهده بزرگسالانی که آب را در کوچه یا شستشوی خودرو هدر می‏دهند و کودکی که به شکل بی‏رویه آب را هدر می‏دهد، تمرین فکری انجام گرفت.

یافته‏ های کارگاه ‏ها نشان می‏دهد که بخشی از رفتار مشترکان در مصرف بی‏‏رویه آب ناشی از آموزه ‏های نادرست دوران کودکی و برخی ناشی از نبود خویشتنداری و خودانضباطی ناکافی است. از دیدگاه روانشناسی، جوان‏بودن تاثیر به سزایی در مدیریت مصرف آب دارد. افراد میان سال بیشتر روحیه قناعت‏ورزی دارند.

نسل جوان بیشتر نیازمند آموزش است. از یافته ‏های این کارگاه می‏ توان وجود نوعی بی ‏تفاوتی و کم ‏توجهی در میان بخش عمده مشترکان را نسبت به کاهش مصرف آب برشمرد. به طوری که این بی تفاوتی از فراخوان مشترکان نیز خودنمایی می‏کرد.

به طوری که برای تشکیل یک کارگاه با شمار ۷۵ نفر دست کم با ۱۰۰۰ مشترک خانگی تماس تلفنی گرفته شده و فراوخوان داده شده است.

به عبارتی در حالی که هدف از تشکیل کارگاه برای ۱۰۰۰ مشترک در هر کدام از مناطق ۵ گانه محدوده عمل شرکت آب و فاضلاب شیراز فراخوان داده می‏شد،

با دشواری استقبال لازم صوتی می‏گرفت. این رخداد نشان می‏ دهد که اجرای آموزش عمومی در حوزه مصرف بهینه آب خانگی دشواری‏ های زیادی پیش رو دارد.

برگزاری کارگاه آموزشی یکی از چندین راه مختلف فرهنگ‏سازی مدیریت مصرف آب می‏باشد. استفاده از ابزار و تکنیک روانشناسی به شرط داشتن یک جامعه هدف همگن موثر است.

به طوری که در بزرگسالان به گونه‏ ای و در میان‏سالان به گونه‏ ای دیگر و با محتوایی دیگر می‏ توان از ابزار روانشناسی کمک گرفت.  

همچنین ابزار روانشناسی به شرط برگزاری پیاپی و پیوسته اثربخشی لازم را خواهد داشت.

داریوش مختاری، مشاور خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی فارس