متاسفانه انسان حریص است و همین آزمندی اوست که باعث میشود با دخل و تصرف بیش از حد خود در طبیعت اسباب بر هم زدن نظم آن را فراهم نموده و کماکان نیز به پیش برود؛ در همین راستا بر آن شدم تا یادداشتی نگاشته تا گوشه ای از آثار مخرب و منفی حرص انسان که در کشاورزی نیز پدیدار شده را بازگو نمایم تا بلکه بتوان با عزمی جزم، سدی بر روی سیلاب تخریب کننده محیط زیستمان باشیم:
همانطور که می دانید زیان های افزودن سم و کود شیمیایی به خاک، شاید به چشم نیاید و به طور آنی بر سلامت انسان و محیط زیست پیرامون او اثر نگذارد؛ اما در دراز مدت قطعاً اثرات سوء آن پدیدار خواهد شد؛ این مطلب با ارائه ی مثالی پی می گیرم: در سالیان نه چندان دور، روستاییان در خانه های خِشت و گِلی زندگی می کردند و برای حفظ و حراست از آن، روش های مختلفی را به کار می بستند. یکی از راه های نگهداری از این خانه های گِلی، ترمیم آسیب های وارده به پشت بام آنها بود که هر چند سال یک بار، این کار انجام می شد؛ که به آن «گِل اَندود» کردن می گویند. ابتدا کاه درشت را با خاک مخلوط می کنند و داخل آن آب می ریزند تا خوب خیس بخورد و گِل شود تا ماده ای چسبناک و نفوذناپذیر بدست آید که به آن «کاهگل» می گویند. یکی از دلایل انجام این کار، این بود که در زمستان باران به داخل خانه نفوذ نکند؛ اما اکنون که خاک ها با اضافه کردن سم و کودهای شیمیایی آلوده شده اند، فقط کافیست مقداری از آن را برای گِل اَندود کردن بام خانه ها استفاده کرد؛ با این کار قطره ای آب به داخل خانه نفوذ نخواهد کرد! چرا که خاک های آلوده به سموم و کودهای شیمیایی تخلخل و نفوذپذیریشان کاهش پیدا خواهد کرد و از همین مثال ساده میتوان چنین نتیجه گرفت که آب های جاری و حاصله از بارش نیز به همین دلیل نمیتوانند به لایه های زیرین زمین نفوذ کنند و عدم نفوذ آب به لایه های زیرین، به مرور باعث کاهش منابع آب زیر زمینی خواهد شد.
استفاده ی بیش از حد، و بهره کشی از خاک زمین های زراعی نیز، به منظور افزایش سطح زیرکشت، افزایش تراکم کشت و افزایش عملکرد، موجب می شود که مواد مغذی و ریزمغذی و مواد معدنی و آلی خاک، بیش از حد استفاده و خاک با کمبود این مواد مواجه شود؛ و پیامد آن در طول زمان، «فقر خاک» خواهد بود.
در ارتباط با برداشت محصول نیز باید گفت که تمامی اجزا و اندام های گیاهی محصول، از خاک خارج می شود؛ و حتی بخش اندکی از آن نیز برای بازگشت به چرخه، باقی نمی ماند. به طور طبیعی، بخش اعظم آن توسط مصرف کننده استفاده می شود؛ بخشی نیز دور ریز می شود و از زباله های شهری سر در می آورد؛ بخشی هم اگر در خاک به عنوان بقایای گیاهی باقی بماند، و در خوشبینانه ترین حالت توسط زارعین، سوزانده نشود، و هوا را آلوده و خاک را فقیر نکند، خوراک دام ها خواهد شد و در نهایت چیزی برای پوسیده شدن و تقویت خاک باقی نمی ماند. به علاوه، بلافاصله پس از طی این مراحل ، کشت بعدی نیز با همان فشار قبلی به خاک تحمیل می شود و بدین ترتیب بهره کشی از خاک، پایانی ندارد.
از بین بردن علف هرز نیز برای تولید محصول بیشتر، و رشد بهتر گیاهِ مورد نظر ما، باعث شده که گیاه کاشته شده به طور طبیعی تلاش و مقابله ای با علف هرز نداشته باشد، و با حذف علف های هرز به صورت شیمیایی، گیاه ما بیش از حد رشد، و یا گسترش پیدا کند، و این نیز خود به نوعی دیگر موجبات صدمه به خاک و محیط زیست را فراهم میکند.
کشاورزی پایدار، سیستمی است که در آن نه تنها مدیریت صحیح اعمال می شود؛ بلکه در آن با استفاده ی صحیح و اصولی از منابع طبیعی، می توان نیازهای غذایی بشر را نیز تامین، و محیط زیست را حفظ، و از لطمه زدن به آن اجتناب کرد؛ و همچنین از تخریب ذخایر طبیعی جلوگیری به عمل آورد. کشاورزی پایدار، باعث کاهش فشار به اراضی زیر کشت، و کاهش مصرف مواد شیمیایی خواهد شد؛ و حفظ سلامتی نسل حاضر و آینده، جزء مباحث اصلی آن است.
محیط زیست و طبیعت، اجازه ی فعالیت های کشاورزی را به ما می دهد؛ اما کشاورزی به سبک کنونی، اجازه ی بقا و حیات سایر موجودات زنده را نمی دهد و مطمئنا زندگی ما انسانها بدون دیگر موجودات در این سیاره امکان پذیر نیست؛ پس می بایست به گونه ای کشاورزی نمود که منابع طبیعی و محیط زیست کشورمان سالم بماند و تخریب نگردد. چه بهتر که به گونه ای کشاورزی کنیم که در کنار آن، محیط زیست هم حفظ شود.
در پایان امیدوارم با کشاورزی پایدار، محیط اطرافمان را کماکان محیای زیستن نگاه داریم و بدانیم طبیعت میراث گذشتگان نیست که هرگونه بخواهیم با آن رفتار نماییم بلکه امانت آیندگان نزد ماست.
احسان سمیع زاده / فعال محیط زیست، روزنامه نگار و کارشناس کشاورزی
