توصیه‌هایی برای سیزده‌بدر

خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)؛ احسان سمیع زاده*/ همه ساله با فرارسیدن سیزدهم فروردین ماه (سیزده بدر؛ روز طبیعت) هموطنان بر اساس یک سنت قدیمی سعی می کنند در دل طبیعت استراحت کنند و خود را مهیای تلاش و کوشش در سال جدید کنند، اما در این روز متأسفانه شاهد از بین رفتن پاکیزگی و طراوت، و استفاده نا به جا از طبیعت، این نعمت الهی هستیم، آسیب‌ها و صدماتی که به طبیعت زده می شود نه تنها به زمان طولانی نیاز دارد، بلکه در مواردی غیر قابل جبران است. بنابراین ضمن سفر به طبیعت باید در حفظ آن نیز کوشا باشیم و از آلوده کردن آن به هر شکلی جدا خودداری کنیم.
اگر در آیه های قرآن درنگی داشته باشیم متوجه می شویم که اغلب تمثیل ها و توضیحات را به مدد آثار طبیعت بیان کرده و از انسان ها خواسته است تا در بیندیشند. از دیدگاه قرآن، طبیعت معرّف عظمت و قدرت و نیز مظهر علم خدا به شمار می آید. سوگندهای مختلفی که در قرآن به طبیعت یاد شده نیز از دیگر مصادیق اهمیت طبیعت است.
شاید اگر در آیات الهی در خصوص توصیفات بهشت کمی تامل کنیم تکه ای از بهشت را در کنار خود ببینیم. بهشتی که گاهی با دستان ما، تبدیل به زباله دانی شده و متاسفانه اینروزها با صحنه هایی آشنا از انبوه زباله و پلاستیک مواجه می شویم که در طبیعت رها شده اند. زباله هایی که مال امروز و دیروز نیست؛ زباله هایی که ممکن هست از چندین سال قبل رها شده و تا صدها سال بعد هم در طبیعت باقی بماند که هم منظره طبیعت و چشم انداز محیط زیست اطراف ما را از بین می برد و هم آلودگی های آب و خاک و گیاهان را در پی خواهد داشت. و یا گاهی شاخه ی درختی دیده می شود که در آتش غفلت ما می سوزد، و مشاهده چنین صحنه هایی نیز در روزگار ما کار سخت و دشواری نیست.
آلودگی هوا، آلودگی آب ها، شکستن شاخه ها، لگدمال کردن محصولات زراعی و سایر گیاهان، کندن تنه درختان به بهانه نوشتن یادگاری روی آن، به جا ماندن تلی از پسماندهای غذایی، ظروف پلاستیکی، شاخه های شکسته و تنه نیمه سوخته ی درختان از دیگر نامهربانی های ما با طبیعت است.
چیزی که در این میان، یک واقعیت است، این است که ما تنها در تقویم‌مان مقرر کرده‌ایم که برویم و از طبیعت لذت ببریم و کاری که انجام می‌دهیم این است که خودمان را به ذلت بیاندازیم.
احترام به طبیعت، یعنی احترام به زندگی و احترام به خالق این همه زیبایی.
یکی بر سر شاخ بن می برید خداوند بستان نگه کرد و دید
بگفتا گر این مرد بد می کند نه بامن که با نفس خودمی کند
این شعر سعدی شیرازی، شاید گویای حکایت و احوالات انسان غافل و ناسپاس امروزی باشد.
سیزدهم فروردین، هم میتواند زمانی برای انس بیشتر با طبیعت باشد و هم روزی برای تخریب آن، انتخاب با ماست که چگونه با این بهشت دنیایی رفتار کنیم.
بیاییم نه تنها در ایام نوروزی و روز انس با طبیعت، بلکه در تمامی روزهای سال، قدردان الطاف بی کران خالق زیباییها باشیم. بیاییم سیزده بدر امسال عادت های سفرمان را تغییر دهیم تا در زمان حضورمان در طبیعت آسیبی به آن نرسانیم و فقط ردپایمان در آن باقی بماند. میشود با این طبیعت سبز و پرخروش و استوار، مهربان تر باشیم، ما شهروندان برای مقابله با این مشکلِ انسان ساخت، می توانیم چند اقدام ساده و در عین حال موثر را در این نوع سفرها، در دستور کار خود قرار دهیم که بدون شک اجرای چنین اقدام هایی هم سلامت طبیعت و هم سلامت عموم شهروندان را حفظ خواهد کرد. ساده ترین و بدیهی ترین کارهایی که میتوانیم انجام دهیم به این شرح است:
-کیسه ها و ظروف یک بار مصرف و سفره های پلاستیکی، امان طبیعت مان را بریده اند و دیگر مکانی برای لذت بردن از طبیعت و سیزده بدرهایمان باقی نمانده است، از این وسایل کمتر استفاده کنیم.
-زباله های تولیدی خود را به هیچ عنوان و با هیچ توجیه و بهانه ای در محل اطراق یا اطراف آن دور نریزیم و انواع زباله را از اتومبیل به بیرون پرتاب نکنیم، کیسه مخصوص جمع‌آوری زباله را همراه خود ببریم و زباله ها را در طبیعت جا نگذاریم و آنها را به شهر بازگردانیم و در محل های مخصوص قرار دهیم، همچنین مراقب زباله های پلاستیکی باشیم و پسماندهای پلاستیکی که صدها سال زمان می برد تا تجزیه شوند را جمع آوری کنیم و به مراکز بازیافت تحویل دهیم. رها کردن آنها در جنگل، ساحل دریا، کنار چشمه‌های آب، مناطق کوهستانی، دره‌ها و… نه تنها چهره ی زیبای طبیعت را زشت می کند بلکه در دراز مدت به سلامتی جانوران و حتی خودمان نیز ضرر خواهد رساند. رها کردن زباله هایی مانند شیشه نیز احتمال آتش سوزی را بالا می برد زیرا وقتی شیشه ها در معرض آفتاب قرار می گیرند، مانند ذره بین عمل می کنند و باعث ایجاد حریق می شوند. یادمان باشد برای بازگشت زباله های کاغذی به طبیعت چیزی نزدیک به ۳ماه، پوست میوه ۶ ماه، آدامس پنج سال، قوطی نوشابه ۱۰ الی ۱۰۰ سال، پلاستیک ۱۰۰ الی هزار سال و شیشه چهار هزار سال زمان نیاز است.
در این میان نیز برخی از افراد و دوستداران طبیعت، “روز طبیعت” را مغتنم شمرده با توزیع کیسه های زباله در میان مسافران اقدام به پاکسازی محیط اطراف و فرهنگ سازی و آموزش در خصوص مدیریت پسماند می کنند.
-گیاهان در آستانه فصل رویش هستند، گردشگران طبیعت با گیاهان و پوشش گیاهی مانند موجود زنده‌ای که نفس می‌کشد برخورد کنند. گیاهان و درختان به عنوان جزئی از طبیعت زیبای کشور سهم بسزا و نقشی بسیار مهم در زندگی ما دارند که تلطیف هوا، تعادل دمای محیط، تصفیه هوا، حفاظت از خاک و تامین بخشی از مواد غذایی مورد نیاز انسان، بخش کوچکی از سودمندی‌های فراوان آنهاست، با توجه به فصل گلدهی گیاهان، محل اسکان خود را در اماکنی انتخاب کنیم که از پوشش گیاهی و جنگلی کمتری برخوردار باشد و از لگدمال کردن گیاهان و شکستن سرشاخه های درختان خودداری شود. از کنده کاری و نوشتن یادگاری روی تنه درختان نیز جدا خودداری کنیم چون این عمل، بعدها باعث خشک شدن درختان و از بین رفتن آنها می‌شود. از بستن تاب به شاخه‌های درختان جوان و کم سن و سال خودداری شود چون ممکن است شاخه‌های آن‌ها بشکند.
-ماهی قرمز سفره هفت سین را در اکوسیستم های طبیعی، رودخانه ها و دریاچه ی پشت سدها رها نکنیم چون ممکن است گونه مهاجم باشند برای رها کردن ماهی قرمز بهترین مکان حوض و استخر پارک ها و بوستان ها می باشد و یا اینکه پس از ایام نوروز نیز در خانه از آن نگهداری شود.
-از سلامت خودروی خود مطمئن شوید و با نقشه سفر کنید تا سوخت کمتری مصرف کنید و با معاینه ی فنی خودروی خود، در تمیز نگهداشتن هوای لطیف بهاری و آلوده نشدن آن با آلاینده هایی که سلامتی مان را به خطر می اندازد، نقش موثری ایفا نماییم.
-از آلوده کردن آب‌ها مانند شستن خودرو یا ریختن روغن سوخته و مواد شوینده در آب های روان و سطحی (چشمه‌سارها، نهرها، کانال‌ها، رودخانه‌ها، سدها، دریاچه‌ها و برکه‌ها) که باعث آلودگی جبران ناپذیر این عنصر حیاتی و به خطر افتادن و نابودی آبزیان می شود حتما خودداری شود. زیرا این مواد علاوه بر آلودگی منابع آبی منطقه (با توجه به مشکلات ناشی از بحران آب در کشور و کاهش منابع آبی) به آبزیان و گیاهان نیز آسیب می‌رساند.
-از مسدود کردن محل زندگی حیوانات وحشی و تخریب آشیانه ی پرندگان خودداری کنیم و به جای شکار و صید جانوران و آبزیان، و چیدن گل ها و گیاهان از آنها عکس بگیریم و سال ها از دیدن آن عکس ها لذت ببریم.
-از قرار دادن مواد غذایی اضافه خود برای جانوران و پرندگانی که در دامنه طبیعت زندگی می کنند جدا خوداری کنیم. به دو دلیل: یکی به علت وجود مواد چربی در غذا که باعث بیماری حیوانات می شود و دیگر آنکه با این کار، جانوران و پرندگان برای بدست آوردن غذا تلاش نخواهند کرد و در نتیجه با این کار، باعث تلف شدن زودهنگام آنان خواهیم شد.
-هنگام عبور از جاده ها مراقب حیات وحش باشیم، در مناطق جنگلی و یا مناطقی که تابلوی عبور حیوانات اهلی یا وحشی وجود دارد، با کمترین سرعتِ ممکن رانندگی نمائیم و مراقب حیوانات بی پناه باشیم.
-از کاشتن هر دانه ای در هر مکانی خودداری کنیم. بذرهایی که در ایام پیش از نوروز مثل نارنج یا گندم را که به عنوان سبزه کاشته ایم را به هیچ عنوان نباید در مناطق طبیعی رها کنیم، چرا که ممکن است گونه‌ای غیر بومی برای یک منطقه محسوب شوند و در این صورت پوشش گیاهی آن منطقه را به مرور تخریب ‌کنند.
– از روشن کردن آتش در مناطق پُر درخت جنگلی و تفرجگاه های عمومی خودداری کنیم. سالانه هزاران هکتار جنگل و مرتع بدلیل بی احتیاطی در آتش می سوزد، در روز طبیعت، تا حد امکان غذاهای آماده که نیازمند پخت مجدد نیست به همراه داشته باشیم، در صورت نیاز به آتش جهت پخت و یا گرم کردن غذا، بهترین کار همراه داشتن گاز پیک نیک است.
در صورت نیاز به آتش، حتی الامکان از ذغال آماده استفاده کنیم و از شکستن هرگونه سرشاخه درختان، کندن بوته‌ها و خارها و همچنین آتش زدن آنها جدا خودداری شود و حتماً خاکستر آتش را نیز با آب و خاک خاموش کنیم، همچنین از روشن کردن آتش در پای درختان جوان و یا در داخل بدنه درختان کهنسال بشدت خودداری کنیم.
شاید لذت گذراندن یک روز در طبیعت به روشن کردن آتش باشد، اما برپایی آتش در طبیعت نیز باید با اصول محیط زیستی و ایمنیِ آن همراه باشد. درصورت نیاز اگر آتشی برافروخته شد، حتما باید موارد ذیل را جهت برپایی یک آتش مدنظر قرار دهیم:
۱٫ مطمئن شویم اطراف آتش به شعاع ۱ تا ۵/۱ متر عاری از موجود زنده است.
۲٫ اگر نتوانستیم چنین مکانی را پیدا کنیم از گودال کوچک بر روی زمین استفاده کنیم و یا با سنگ چین نمودن، موقعیت بر افروختن آتش را مهار نمائیم.
۳٫ عدم آتش افروزی پیرامون منابع سوختی موجود در طبیعت (شاخه و برگ درختان خشک، مراتع خشک شده، خار و خاشاک، بوته ها و…)
۴٫ موقع خواب یا موقع حرکت و ترک محل، مطمئن شویم که آتش به طور کامل خاموش شده است؛ از آب و یا خاک مرطوب برای خاموش نمودن آتش حتما استفاده کنیم. بعد از اینکه آتش را به درستی خاموش کردیم باید طوری بقایای آن را از بین ببریم که آثاری از محل آتش ما در طبیعت باقی نماند.
۵٫ به عنوان یک ایرانی متعهد، مسئولیت آتش برافروخته شده را بپذیریم. این را هم بدانیم که افروختن آتش کار ساده ای است اما استفاده از آتش و مهار آن نه! ، مهار آتش در طبیعت کار دشواریست و هنر و مهارت خاصی را می طلبد.
در صورت مواجهه با تخلف هایی همچون آلودگی محیط هوا، زباله و پسماندها، شکار حیات وحش و موضوع هایی از این دست با سامانه ۱۵۴۰ تماس بگیریم تا بلافاصله پیگیری شود و در صورت مشاهده حریق در جنگل نسبت به خاموش کردن آن اقدام و یا با مراکز آتش نشانی، محیط زیست و منابع طبیعی تماس گرفته و موضوع را گزارش کنیم.
سازمان آتش نشانی نیز برای گذران یک روز خوب و ایمن برای خود و همراهانمان در طبیعت، توصیه هایی را به شرح زیر ارائه کرده است:
– محل اتراق خود را از قبل انتخاب کنید.
– محل نشستن خود را در نقاط تایید شده و کمپ هایی که به همین منظور تعیین شده مثل پارک ها و بوستان ها انتخاب کنید.
– از نشستن در لبه دره ها، پرتگاه ها و کنار رودها خودداری کنید.
– از حضور در زمین هایی که پوشش گیاهی انبوهی دارد و شناخت کافی نسبت به آن ندارید خودداری کنید. زیرا احتمال وجود حیوانات وحشی و چاه و گودال و سقوط در آن وجود دارد.
در این روز بیشتر مراقب فرزندان و افراد سالخورده باشید.
– از بازی کردن کودکان در کنار بزرگراه ها و اتوبان ها خودداری کنید.
در پایان از خود سوال کنیم که واقعاً کجای نریختن زباله و خاموش کردن آتشی که روشن کرده‌ایم سخت است که آن‌ها را به امان باد و شاخ و برگ درختان می‌سپاریم تا بازهم بشود آنچه نباید بشود؟
جای تأسف دارد که طعم انواع بازی‌های بومی، آهنگ‌های سنتی، پخت غذاهای مختلف محلی و به راه انداختن چای آتشی را به کام خود شیرین ساخته، و با ریختن زباله و آسیب رساندن به محیط‌زیست، تلخی‌اش را به کام طبیعت حواله کنیم.
و همیشه به یاد داشته باشیم که بعد از ترک طبیعت چیزی به جز رد پا در آن باقی نگذاریم و چیزی هم به جز عکس از آن با خود به یادگار نبریم.
*احسان سمیع زاده؛ فعال رسانه و محیط زیست