خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)/ ملیحه محمودخواه؛ واگذاری اراضی ملی برای اجرای طرح توسعه باغ‌ها در اراضی شیبدار موضوعی است که بسیاری از کارشناسان، متخصصان و فعالان محیط‌زیستی نسبت به این موضوع واکنش نشان دادند و این اقدام را به‌مثابه بارگذاری جدید و نابه‌جا بر حوضه‌های آبریز کشور، نابودی آبخوان‌ها و تخریب محیط‌زیست دانستند. مخالفان این طرح وضعیت ناپایدار و شکننده کشور از منظر آب و محیط‌زیست را به‌عنوان یکی از دلایل مهم برای ضرورت توقف طرح توسعه باغ‌ها در اراضی شیبدار مطرح کردند و با بیان نکاتی نظیر این‌که درحال‌حاضر از مجموع ۶٠٩ دشت و محدوده مطالعاتی کشور ٣١٧ دشت جزو مناطق بحرانی قرار گرفته‌اند و مصرف آب‌های تجدیدپذیر کشور به‌جای۴٠ درصد حد مجاز به ١١٠درصد رسیده است؛ اجرای طرح توسعه باغ‌ها در اراضی شیبدار را دامن زدن به مشکلاتی نظیر وخیم‌تر شدن شرایط زیست‌محیطی در اثر بارگذاری بر منابع آب کشور، خشک شدن تالاب‌ها و تشدید فرونشست دشت‌ها عنوان کردهاند. اما در کنار آن برخی از کارشناسان بر این‌باورند که اراضی شیبدار در برخی مناطق به‌جهت بارش‌های مناسب از پوشش گیاهی مناسب برخوردارند که این پوشش گیاهی خود مانعی کارآمد برای جلوگیری از فرسایش خاک است و در زمین‌هایی که از بارش مناسب برخوردار نیستند نیز نمی‌توان انتظار توسعه باغ‌ها به‌صورت دیم را داشت. این گروه بر این باورند که توسعه باغ‌ها در اراضی شیبدار ناشی از فقر اطلاعاتی و عدم درک صحیح از مفاهیم و فضای محیطی باغ‌های دیم را بیان می‌کنند. اما در مقابل آن نیز عده‌ای دیگر از کارشناسان طرح توسعه باغ‌ها در اراضی شیبدار را نه تنها بارگذاری جدید برحوضه‌های آبریز کشور نمی‌داند؛ بلکه معتقد‌ند اجرای کامل این طرح می‌تواند با جلوگیری از تبخیر آب سبب بهبود تغذیه منابع آب زیرزمینی شود و حتی با جلوگیری از تبخیر ۵٠ درصدی بارش، به‌ترتیب ۵٢۵ و ٧٠٠ میلیون مترمکعب آب تولید کند.
تبدیل اراضی شیبدار به باغ‌های دیم راهکار کنترل فرسایش خاک است
جلال محمودزاده، عضو کمیسیون آب و مناطبع طبیعی مجلس شورای اسلامی، در این‌باره گفت: تبدیل اراضی شیبدار به باغ‌های دیم و مدیریت اراضی منابع طبیعی، راهکار کنترل فرسایش خاک است. عضو کمیسیون آب و مناطبع طبیعی مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت بحران فرسایش خاک در کشور، اظهار داشت: در شرایطی که تولید خاک زراعی سال‌عا به‌طول می‌انجامد، مباحثی چون تغییرات اقلیمی، سیلاب، باران و بهره‌برداری از اراضی شیبدار در مناطق کوهستانی سبب فرسایش خاک شده است و اگر این مسأله ادامه‌دار شود همان‌طور که با بحران آب روبه‌رو هستیم با بحران خاک نیز روبه‌رو می‌شویم. محمودزاده با بیان این‌که متأسفانه بهره‌برداری از اراضی بالای ۱۲درجه و گاهی اراضی ۵۰ درجه در مناطق کوهستانی موجب فرسایش خاک می‌شود، تصریح کرد: اگر می‌خواهیم کشت باغ‌ها را داشته باشیم، باید طوری حرکت کنیم که مصرف آب را کنترل کنیم و کاری نکنیم که کشت و زرع و شخم یک‌طرفه در این اراضی فرسایش خاک را تشدید کند. وی در ادامه گفت: دولت با ارائه امکاناتی چون تسهیلات ارزان قیمت به کشاورزان باید موجبات کنترل فرسایش خاک را فراهم کند، در واقع اراضی شیبدار در مناطق کوهستانی باید به کشت باغ‌های دیم تبدیل شود؛ زیرا این امر سبب جلوگیری از فرسایش خاک و افزایش درآمد سرانه کشاورزان می‌شود. هدف این است که با تبدیل اراضی شیبدار به باغ‌ها بتوان هم خاک را حفظ کرده و هم از هدر رفت آب جلوگیری کنیم. نماینده مردم مهاباد در مجلس شورای اسلامی افزود: از سوی دیگر عدم‌مدیریت اراضی منابع طبیعی به فرسایش خاک کمک می‌کند که این امر باید اصلاح شود، به‌نوعی که اراضی منابع طبیعی در اختیار کشاورزان برای چرای دام قرار گیرد. محمودزاده با اشاره به این‌که در کشورهای دیگر نیز این پروژه اجرا می‌شود، ادامه داد: در راستای مدیریت مراتع در کشورهایی، همچون چین برای هر کشاورز ۱۰۰ هکتار اراضی ملی و جنگلی جهت صیانت و بهره‌برداری قرار می‌گیرد، در کشور ما نیز قوانین باید تعریف شود که اراضی منابع طبیعی در اختیار کشاورزان قرار گیرد. وی تصریح کرد: کشاورزان نه تنها به‌خوبی می‌توانند این اراضی را مدیریت کنند؛ بلکه برای چرای دام از این زمین‌ها استفاده و از تخریب و فرسایش آن نیز صیانت می‌کنند. متأسفانه در شرایط فعلی برخی متجاوزان اراضی، منابع طبیعی را شخم‌زده و سبب فرسایش خاک شدهاند. این نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی تأکید کرد: اراضی شیبدار در معرض فرسایش باید به باغ‌های دیم تبدیل شود تا ضمن تأمین درآمد، فرسایش خاک هم کنترل شود.
تبدیل اراضی شیبدار به باغ سبب اشتغال‌زایی می‌شود
بیرانوندی، نماینده مردم خرم‌آباد در مجلس شورای اسلامی، نیز در ادامه افزود: در دوره هشتم مجلس قرار بود ۴۰ هزار هکتار اراضی شیبدار زیرکشت باغ‌های مثمر برود. اگر این اقدام اکنون نیز انجام شود فرصت زیادی برای اشتغال فراهم خواهد شد، برای همین باید تأکید بیش‌تری بر اجرای آن شود. نماینده مردم خرم‌آباد در مجلس در ادامه عنوان کرد: درباره کشت در اراضی شیبدار باید تمام جوانب ازجمله شیب اراضی، نوع خاک، میزان چسبندگی، نوع گیاه و ریشه آن، میزان بارندگی و شدت آن در نظر گرفته شود.
کشت محصول در اراضی شیبدار به لحاظ اقتصادی به‌صرفه نیست
اما نظر افضلی، نماینده مردم نهبندان و سربیشه در مجلس شورای اسلامی، با اشاره به این‌که نمی‌توان یک نسخه واحد را برای تمام مناطق استان و کشور پیچید، اظهار داشت: درصورتی‌که کشت در اراضی شیبدار با مطالعات دقیق انجام گیرد، نه تنها به فرسایش خاک منجر نمی‌شود؛ بلکه در حفظ منابع آبی، جلوگیری از سیل، خشک‌سالی و فرسایش خاک نیز کمک می‌کند. نماینده مردم نهبندان و سربیشه در مجلس شورای اسلامی گفت: کشت محصول در اراضی شیبدار به‌نسبت سطوح هموار به لحاظ اقتصادی به‌صرفه نیست و هزینه‌های زیادی را بر دوش کشاورزان در زمان کشت و برداشت می‌گذارد. از این رو انتظار می‌رود جهاد کشاورزی به‌عنوان متولی موافق کشت در چنین مناطقی، به کشاورزان کمک کند. افضلی با اشاره به این‌که در گذشته جهاد کشاورزی درختان بادام و سیب را برای باغداری دیم به کشاورزان به‌صورت رایگان اهدا می‌‌کرد، افزود: این اقدام کمکی بسیاری به کاهش فرسایش خاک کرده بود؛ اما اکنون این سازمان هیچ برنامه‌ای برای کمک به کشاورزان ندارد. وی در ادامه عنوان کرد: در صورتی‌که کشت محصول بدون مطالعات دقیق انجام شود، خاک حاصلخیز به دامنه‌های پایین‌تر سقوط می‌کند که علاوه‌بر فرسایش به کاهش حاصلخیزی مناطق کوهپایه‌ای خاک هم می‌شود. از این رو لازم است فعالیت‌های کشاورزی با توجه به نیاز و شرایط منطقه‌ای انجام شود.
وزارت جهاد کشاورزی باید برای توسعه اراضی شیبدار برنامه‌ریزی درست داشته باشد
علی اکبری، نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی، در این‌باره عنوان کرد: با توجه به این‌که کشور با محدودیت شدید منابع آبی روبه‌روست باید برای حفظ این منابع و همچنین رسیدن به خودکفایی در برخی از محصولات کشاورزی به‌سمت توسعه کشت دیم برویم. عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با بیان این‌که باید بهره‌وری در اراضی آبی و دیم افزایش یابد، خاطرنشان کرد: البته وزارت جهاد کشاورزی علاوه‌بر کشت دیم بهدنبال افزایش بهره‌وری منابع آبی از طریق تخصیص یارانه ۸۵ درصدی به آبیاری تحت فشار و بالا بردن راندمان تولید است. اکبری ادامه داد: کشاورزان باید محصولات و گیاهانی را که مصرف آب پایین و مقاومت بیش‌تری در برابر شوری خاک دارند در کشت دیم استفاده کنند. وی با اشاره به قوانین برنامه ششم توسعه گفت: مجلس وزارت جهاد کشاورزی را مکلف کرده است که تا پایان سال ۱۴۰۰، باغ‌های کشت دیم را در ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی شیبدار توسعه دهد. بدین‌ترتیب این وزارتخانه باید با برنامه‌ریزی درست به این مهم دست یابد. عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: کشت دیم در اراضی شیبدار می‌تواند علاوه‌بر احیای پوشش گیاهی، اشتغال‌زایی گسترده‌ای نیز در مناطق روستایی داشته باشد؛ ضمن این‌که این کار سبب تقویت سفره‌های آب زیرزمینی و جلوگیری از بروز سیلاب‌های سهمگین در کشور می‌شود. اکبری در ادامه افزود: کشت دیم در استان‌ها و شهرهایی که میانگین بارندگی آن‌ها ۳۰۰ میلی‌متر است، می‌تواند توسعه یابد؛ ولی در مناطقی با بارندگی کم‌تر از این مقدار کشاورزان باید با احتیاط به کشت محصول خود بپردازند. وی تصریح کرد: در نقاطی که امکان کشت دیم وجود دارد، باید زمینه توسعه آن با رعایت اصول تخصصی فراهم شود. در مناطقی که امکان کشت دیم وجود ندارد، باید با بهره‌وری در منابع آبی کشت آبی صورت گیرد. عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با بیان این‌که کشت دیم مکمل خوبی برای کشت آبی است، گفت: وزارت جهاد کشاورزی برنامه‌های بسیار خوبی به‌خصوص در مناطق غربی کشور برای توسعه کشت دیم دارد تا بتواند در برخی از محصولات مثل گندم خودکفایی را حفظ کند. وی تأمین نهاده‌ها، تأمین بذور و کاشت محصول کشاورزی متناسب با شرایط جغرافیایی و اقلیمی مناطق مختلف کشور در این امر راهگشا دانست.
ایجاد باغ در اراضی شیبدار موجب می‌شود موارد عمد‌‌ه زمین‌خواری از شمول تعقیب قانونی خارج شوند
هاد‌‌‌ی کیاد‌‌لیری، رئیس انجمن جنگل‌بانی ایران و رئیس د‌‌انشکد‌‌‌ه منابع طبیعی و کشاورزی، نیز در این‌باره اظهار داشت: این طرح موجب می‌شود موارد عمد‌‌ه زمین‌خواری از شمول تعقیب قانونی خارج شوند و افزون‌بر آن برخی موارد تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی که در اراضی شیبدار واقع شدهاند و در واقع متعلق به طبیعت هستند مورد چشم‌پوشی قرار گیرند. به گفته کیاد‌‌لیری، تصرف‌کنند‌‌گان زمین‌های شیبدار، با خرید آن‌ها و کاشت برخی گونه‌های گیاهی بومی در آن‌ها، عملاً صاحب زمین‌هایی می‌شوند که طبق قانون به سازمان جنگل‌ها و مراتع تعلق دارند.
قانون توسعه باغ‌ها در اراضی شیبدار تکلیف اراضی کشاورزی خارج از شهرها را تعیین می‌کند
علی ابراهیمی، نماینده مردم شازند در مجلس شورای اسلامی، نیز موضوع اختلاف دیگر د‌‌‌ستگاه‌ها با کمیسیون کشاورزی مجلس را تعیین تکلیف اراضی کشاورزی و زراعی در محدوده شهر دانست و گفت: ورود این طرح به حوزه اراضی زراعی و کشاورزی د‌‌اخل شهرهای کشور نیز با مخالفت شهرد‌‌‌اری‌ها مواجه شد؛ اما از دیدگاه کمیسیون کشاورزی این دیدگاه درست نبود. د‌‌رحقیقت این د‌‌‌ستگاه‌ها هرکد‌‌‌ام بهدنبال منفعت خود هستند تا از طریق فروش زمین قد‌‌رت خود را افزایش دهند. با این حال پس از طرح ایراد مخالفان و موافقان در کمیسیون کشاورزی، اراضی کشاورزی و زراعی حوزه شهری از طرح حفاظت از اراضی کشاورزی خارج شد؛ بنابراین این قانون تکلیف اراضی کشاورزی و زراعی خارج از حریم شهرها را تعیین می‌کند. شورای عالی شهرسازی و معماری نیز پیشنهاد‌‌‌اتی را مطرح کرد که برخی در طرح مذکور لحاظ و برخی به‌عنوان محل اختلاف باقی ماند.
توسعه باغ‌ها در اراضی شیبدار د‌‌‌ست‌اند‌‌‌ازی به منابع طبیعی را آسان می‌کند
عباس پاپی‌زاد‌‌‌ه، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس د‌‌هم، نیز در این‌باره گفت: در مجلس نهم پیش‌نویس قانون حمایت از اراضی کشاورزی ارائه شد. متأسفانه ایراد‌‌ات جد‌‌‌ی و قابل توجهی به این طرح وارد است که در صورت تصویب و اجرا شاهد نواقص قانونی خواهیم بود که در نهایت به توسعه زمین‌خواری و دیگر بی‌اخلاقی‌های این حوزه منجر می‌شود. به گفته وی، این طرح د‌‌‌ست‌اند‌‌‌ازی به منابع طبیعی را آسان می‌کند. پاپی‌زاد‌‌‌ه تأکید کرد: در یک کلام می‌توان گفت قوانین به‌گونه‌ای می‌شود که متخلفان فعلی می‌توانند به رفتارهای غیرقانونی خود ادامه دهند و امید‌‌‌وار به بخشش قانونی باشند، به‌عبارت دیگر در پیش‌نویس این لایحه آمد‌‌ه افراد‌‌‌ی که طی زمان مشخصی اقدام به د‌‌‌ست‌اند‌‌‌ازی به اراضی کشاورزی کردهاند مورد بخشود‌‌‌گی قرار می‌گیرند.
منبع: سبزینه
