ایران در محاصره خشک سالی

خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)/ پژوهشگران کشور بر اساس نتایج مطالعات انجام شده با تأکید بر این که خشک سالی اخیر کشور ناشی از خشک سالی دوره ای نیست، اعلام کردند: خشک سالی بیش تر موجب افزایش طوفان های گرد و غبار خواهد شد که لازم است از طریق راهکارهایی چون مالچ پاشی و روش های زیستی بر این مهم فائق آمد. طبق تعریف سازمان جهانی هواشناسی طوفان گردوغبار عبارت است از بادی که مخصوص نواحی خشک و نیمه خشک بوده و بر اثر وزش آن ابر متراکمی از گرد و غبار در فضا ایجاد می شود. تراکم این ابر غبارآلود آن چنان  می گیرد و ارتفاع ًزیاد است که جلوی دید را کاملا آن گاه تا سه هزار متر می رسد. از شش ذخیر گاه  هکتار درا ستان ۱۳۳ جنگلی به مساحت یک هزار و سمنان پنج ذخیر گاه آن مربوط به جنگل های ارس و یک ذخیر گاه آن نیز مربوط به جنگل های بلوط است که به دلیل کمبود آب زندگی خود را رو به خشکی ادامه می دهند. این گفته در حالی از سوی مسئولان سازمان حفظ جنگل ها اعلام می شود که برخی دیگر جنگل کاری و درختکاری را یکی از راهکارهای مهم کشور برای تثبیت شن و ماسه و ریزگرد می دانند و به دلیل کمبود آب بسیاری از درخت هایی که برای این منظور در سمنان و خوزستان کاشته شده اند، خشک شدند. محققان حوزه زیست محیطی بر این باورند که دیگر جنگل کاری روش مناسبی برای تثبیت شن و ماسه نیست؛ چون سطح آب های زیرزمینی در  متر کاهش یافته است. ۶۰۰برخی از نقاط کشور تا شدن زنبورها از قطع شدن آب و برق تا گم پرویز کردوانی، پدر علم کویرشناسی ایران، با تأکید بر این که در گذشته ایران با ریزگردها آشنا نبود، گفت: در ایران بیش تر با طوفان های شن و ماسه آشنایی داشتیم و ریزگردهایی که در اهواز وجود داشت، منشأ خارجی داشت؛ ولی حالا به اندازه ای  با پدیده ریزگرد مواجه هستیم که به طوفان های شن و ماسه هم ریزگرد گفته می شود. وی کانون های خارجی ریزگرد را غرب عراق، شرق اردن، سوریه،  عربستان و صحرای آفریقا (بخشی که متعلق به مصر است) دانست و ادامه داد: قطر ریزگردهای وارد شده از این کانون ها به ایران کم تر از یک هزارم میلی متر است و می  تواند هزاران کیلومتر از سطح بلند شود. کردوانی با بیان این که ریزگردها از نظر خطر به دو دسته آلی و کانی تقسیم می شوند، اظهار کرد: منشأ ریزگردهای ناشی از کانی ها حاوی ماسه و «کوارتز» است و در صورتی که کوارتز آسیاب شود، وارد ریه خواهد شد و آسیب های جدی به انسان وارد می کند. وی کاهش دید رانندگان و اختلال در پرواز هواپیماها را از دیگر خسارات وجود ریزگردها دانست و اضافه کرد: در صورتی که ریزگردها با افزایش رطوبت همراه  شوند، موجب قطع آب و برق در شهرهایی چون خوزستان خواهند شد؛ ضمن آن که محصولات کشاورزی برای فتوسنتز نیاز به نور خورشید دارند که این ریزگردها عاملی برای اختلال در این زمینه خواهد بود. همچنین ریزگردها موجب گم شدن زنبورهای عسل و کاهش میزان تولید عسل می شوند. پدر علم کویرشناسی ایران، ترکیه را منشأ یکی از کانون های ریزگرد ایران دانست و خاطرنشان کرد: با سدسازی هایی که از سوی ترکیه بر روی آب های ورودی به رودهای دجله و فرات انجام شده است، ورودی آب به این دو رودخانه کاهش یافته؛ ضمن آن که تالاب ها و باتلاق های در مسیر این دو رود نیز خشک شده اند. وی سدسازی های انجام شده از سوی ترکیه بر روی آب های ورودی به رودهای دجله و فرات و همچنین جنگ و درگیری ها را از جمله عوامل خشک شدن تالاب ها در عراق و ترکیه دانست و  ریزگردهایی که از خارج به ایران ًگفت: معمولا استان کشور نفوذ ۲۰ وارد می شوند، به بیش از کرده اند؛ به گونه ای که استان های ایلام، کرمانشاه، آذربایجان شرقی و غربی، تهران و سمنان شاهد پدیده ریزگرد هستند. کردوانی ریزگردهای داخلی را ناشی از زمین های کشاورزی دانست که به دلیل کمبود آب رها شده اند و گفت: زمین کشاورزی تا زمانی که کشت و کار در آن انجام می شود، ریزگرد تولید نمی کند و در صورتی که خشک شود تا پنج- شش سال ریزگرد ندارد؛ چرا که ریشه گیاهان مانده در زمین «هوموس» (یک نوع مواد آلی کربن دار تیره رنگ خاک) تولید می کند و این ماده موجب چسبندگی خاک می شود. پدر علم جغرافیای ایران تأکید کرد: زمانی که هوموس از بین می رود، ریزگردهایی ایجاد می کند که موجب بروز سرطان می شود؛ زیرا دو کود مهم «ازت» و «فسفاته» به زمین ها داده می شود. کود ازت به سرعت جذب زمین می شود، ولی کود فسفات جذب نمی شود و سرطان زا است. کردوانی، زمین های کشاورزی را که به دلیل کمبود آب رها شده اند، احداث چاه های نفت و خشک شدن تالاب ها و باتلاق ها و دریاچه هایی چون طشک و بختگان را از عوامل ایجاد ریزگردهای داخلی دانست و گفت: یکی از روش های مقابله با طوفان های شن و ماسه و  با ۱۳۴۰ بیابان زایی؛ جنگل کاری است. در سال جنگل کاری، شن و ماسه تثبیت می شد. وی با بیان این که این روش در منطقه «حارص آباد» سبزوار و «ابوزیدآباد» کاشان اجرایی شد، گفت: تثبیت شن و ماسه باید در دشت هایی صورت گیرد که به دلیل نبود پوشش گیاهی، گرد و خاک تولید می شود؛ ولی در مناطقی مانند مسیر اردکان به طرف انارک و جندق که پوشش گیاهی ندارد، ولی به دلیل ریگزار بودن زمین با شدیدترین بادها ریزگرد تولید می کند، نیازی به جنگل کاری نیست، چون طبیعت، پوشش سنگی بیابانی در سطح زمین ایجاد کرده است.  سالی دائمی ƒ ایران گرفتار خشک رضا مکنون، عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی عمران و محیط زیست دانشگاه صنعتی امیرکبیر و رئیس دفتر توسعه پایدار این دانشگاه، نیز با تأکید بر این که بحران آب ناشی از دو عامل تغییرات اقلیمی و عدم نفوذ آب به زمین است، اظهار کرد:  درصد خشکی دریاچه ارومیه متأثر از ۲۰ تا ۱۰ تغییرات اقلیمی است و مابقی آن ناشی از اتفاقاتی است که بر روی زمین رخ داده که از آن جمله می توان به الگوهای مدیریتی منابع آب اشاره کرد.  رئیس دفتر توسعه پایدار دانشگاه صنعتی امیرکبیر با تأکید بر این که ایران به سمت گرم تر شدن هوا و کاهش بارش ها در حرکت است، گفت:  درجه گرم تر شده ۱/۵در حال حاضر دمای ایران و این موضوع مورد تأیید همگان قرار گرفته است. وی با اشاره به گرم شدن کره زمین، یادآور شد: در حالی که در بیش تر کشورهای دنیا تلاش  بیش تر ۲۰۳۰ می شود که دمای زمین تا سال  درجه گرم تر نشود، ایران جزو کشورهایی ۱/۵از  درجه گرم تر شده است ۲/۵است که دمای آن تا که به این ترتیب ایران به سمت خشکی بیش تر در پیش است و باید خود را با شرایط خشکی منطبق کند. مکنون اضافه کرد: بر اساس الگوی) در ایران از اصفهان تا Adaptation انطباق (جنوب کشور دچار خشکی شدید خواهند شد، به گونه ای که در تابستان ساعات بیش تری از کولر و سیستم های خنک کننده استفاده می شود. وی با تأکید بر این که در چنین شرایطی کشاورزی در برخی از مناطق به غیر از کشت گلخانه ای منطقی نخواهد بود، افزود: استان هایی چون سیستان و بلوچستان، فارس و کرمان از لحاظ شرایط آبی در وضعیت بدتری قرار خواهند گرفت؛ چراکه میزان بارش در این استان ها کاهش و میزان دما در آن ها افزایش می یابد، ضمن آن که رودهایی چون زاینده رود با مشکلات عدیده ای مواجه می شوند. وی با تأکید بر این که ایران برای مواجهه با چنین وضعیتی در آینده باید خود را آماده کند، اظهار کرد: با طبیعت نمی توانیم مبارزه کنیم، بلکه باید در زمینه هایی چون کاهش تولید گازهای گلخانه ای اقدام کنیم. این همان اقدامی است که در همه کشورها اجرای آن آغاز شده است. مکنون با بیان این که بر اساس تعهدات بین المللی  دنیا در جهت کاهش ۲۰۵۰ و ۲۰۳۰ تا سال های گازهای گلخانه ای اقدام خواهد کرد، ادامه داد: این اقدامات در راستای کاهش سرعت گرمایش زمین است. عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی عمران و محیط زیست دانشگاه صنعتی امیرکبیر در پاسخ به این سوال که آیا ایران در خشک سالی دوره ای قرار دارد یا دائمی، گفت: ما دو نوع خشک سالی داریم که یک نوع خشک سالی دوره ای است  ساله رخ می دهد، ولی ۳۰که در بازه زمانی خشک سالی ای که در حال حاضر با آن مواجه هستیم، از نوع دوره ای نیست. مکنون به وضعیت فرونشست های پایتخت در سال های اخیر اشاره کرد و یادآور شد:  مورد توجه قرار گرفته، ً فرونشست هایی که اخیرا ناشی از برداشت های بی رویه آب های زیر زمینی است. این امر موجب خالی شدن زمین و نشست آن می شود؛ به گونه ای که در برخی از مناطق همچون تخت جمشید به دلیل برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی، زمین ترک برداشته است. وی اضافه کرد: نباید از اعماق زمین بی رویه آب برداشت می کردیم؛ چراکه ادامه این روند موجب شده که هر هفته شاهد دو تا سه فرونشست باشیم. تاکنون به آب های زیرزمینی توجهی نداشتیم، ولی از این به بعد باید به این مقوله بیش تر توجه کنیم.
منبع: سبزینه