ترکیه با احداث چندین سد در سطح منطقه می‌خواهد از آب دجله و فرات برداشت کند که احداث جدیدترین سد فاجعه زیست‌محیطی بزرگی را در ایران به وجود خواهد آورد.از سال ۱۹۳۶ ترکیه تصمیم گرفت آب‌هایش را ریخت و پاش نکند. این تصمیم سنگین بدان معنا بود که تمام رودها و آب‌هاییکه از ترکیه سرچشمه می‌گیرند، نصیب گلوی همسایگان نشود؛ بلکه خود ترکیه استفاده‌کننده آن آب‌ها باشد.کارشناسان می‌گویند در سال ۲۰۵۰ قرار است به جای جنگ نفت، «جنگ آب» راه بیفتد. درست در آن زمان سیل بی‌آبی مردم را با خود می‌برد. ترکیه این پیش‌بینیکارشناسانه را سال‌ها پیش انجام داد و از سال ۱۹۸۰ نیز به صورت جدی روی این موضوع متمرکز شد و سرمایه‌گذاریکرد تا در جنگ جهانی آب، آب‌های خودش را با قیمت گران نخرد.
این تصمیم ترکیه، GuneydoguAnadoluProjesi یا طرح آناتولی جنوب شرقی نام گرفت که به اختصار آن را GAPنیز می‌نامند. این طرح خودمحورانه ترکیه برای آن است که با سدسازی‌های مختلف و متعدد بر روی رودخانه‌های ترکیه بدون درنظرگرفتن حقابه کشورهای دیگر، آب‌های دجله و فرات را که از این کشور سرچشمه می‌گیرند، خود استفاده کند.
گاپ، طرحی عمرانی است که بر پایه آن دولت ترکیه در نظر دارد مجموعه‌ای از سد و نیروگاه برقابی را بر بخش بالایی رودخانه‌های دجله و فرات که از کوه‌های آناتولی مرکزی سرچشمه می‌گیرند و از جنوب شرقی آن کشور به سوی سوریه و عراق روان می‌شوند، بسازد.دولت ترکیه مدعی است که در چارچوب این طرح، نه تنها برق و آب برای توسعهکشاورزیتأمین شده و سیلاب‌ها کنترل خواهند شد، بلکه امکانات بسیاری مانند جاده، راه‌آهن، فرودگاه، جاذبه گردشگری، کارخانه، بیمارستان، مدرسه و امکانات نوین برای مردم این کشور فراهم می‌شود و از مهاجرت مردم نیز جلوگیری خواهد شد.دولت ترکیه، برای اجرایکامل این طرح ۳۰ سال زمان و ۳۲ میلیارد دلار پول در نظر گرفته است. در این طرح، ۱۴ سد بر روی فرات، هشت سد بر دجله و سرجمع ۱۹ نیروگاه برقابی ساخته خواهد شد. پس از تکمیل، این طرح قرار است ۷/۱ میلیون هکتار زمین کشاورزی را آبیاری و سالانه ۵۵ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کند. نخستین سازه بزرگ که در این طرح ساخته شد، سد آتاتورک بود که در سال ۱۹۹۲ تکمیل شد.
تمام نگرانی‌هایمان را از طریق وزارت امور خارجه منعکس کرده‌ایم
ترکیه قصد دارد سد «ایلیسو» را بر روی رود دجله بسازد و با این کار از ورود ۵۶ درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیریمی‌کندکه تبعات زیست‌محیطی داشته و تنش بین کشورهای ترکیه، عراق و ایران ایجاد خواهد کرد.دجله مستقیماً از ترکیه وارد عراق می‌شود و عراق را آبیاریمی‌کند و سرانجام به تالاب هورالعظیم می‌رسد. اگر سد «ایلیسو» بر روی دجله ساخته شود، این کار از ورود ۵۶ درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیریمی‌کندکه در نتیجه باید منتظر مرگ قریب‌الوقوع تالاب هورالعظیم و یک فاجعه بزرگ زیست‌محیطی در ایران باشیم.حمید جلالوندی، مدیرکل دفتر ارزیابی و اثرات زیست‌محیطی سازمان محیط زیست، در آخرین اظهارنظرش در این بارهمی‌گوید: طرح گاپ و سدهای زیرمجموعه آن می‌تواند باعث بروز مشکلات زیست‌محیطی و خشک‌شدن تالاب هورالعظیم و گسترش ریزگردها در ایران و منطقه شود.او می‌گوید: ما تمام نگرانی‌ها و موضوعات تخصصی خود را از طریق وزارت امور خارجه به طرف ترکیه‌ای و سازمان ملل منعکس کرده‌ایم و این رایزنی‌ها همچنان در سطح دولت‌های دو کشور ایران و ترکیه ادامه دارد.
پویش مردمیمی‌تواند طرح را به مجامع بین‌المللی بکشاند
وی همچنین تصریح می‌کند: موضوع مطرح شده فقط سد ایلیسو نیست، بلکه طرح گاپ که متشکل از سدهای مختلف است، برای ما اهمیت دارد و تمامی دغدغه‌های لازم به کشور ترکیه منتقل شده است.به گفته جلالوندی، وزارت امور خارجه به‌طور جد پیگیر این موضوع است؛ البته پویش مردمی نیز درباره طرح گاپ ترکیه و سد ایلیسو شکل گرفته است.این پویش مردمی اگر به تعداد بالایی برسد،می‌تواند به عنوان طرحیبین‌المللیدر دیوان لاحه مطرح شود.جلالوندی درباره این‌که آیا با توجه به رایزنی‌های صورت گرفته امکان توقف پروژه گاپ و سد ایلیسو که یکی از بزرگ‌ترین سدهای این مجموعه است وجود دارد یا خیر،می‌گوید: نمی‌توانیم به صراحت بگوییم که امکان توقف وجود دارد یا این‌که متوقف نخواهد شد.بسیاری از برنامه‌های طرح گاپ ترکیه و سدهای آن، درصد پیشرفت بالایی داشته و در مرحله اتمام قرار دارد.اما طرح گاپ و سد ایلیسو نه‌تنها جنوب ایران، بلکه شمال و شمال‌غربی آن را نیز به صورت جدی و بحرانی تهدید می‌کند.
آرام و غیرمستقیم خشک می‌شویم
احمد فاخری‌فرد، عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز و محقق طرح گاپ ترکیه، می‌گوید: هنوز مطمئن نیستیم که مجموعه سدهای ترکیه برای ایران مخصوصاً رود ارس سود داردیا ضرر.دریاچه‌ایکه سد، آن را به وجود خواهد آورد، ممکن است نکات مثبتی نیز داشته باشد؛ اما از طرفی هم دلایلی داریم که بر اساس آن‌ها، احتمال زیادی وجود دارد که ارس نیز از بحران زیست‌محیطیکه این سدها در منطقه مخصوصاً در عراق به وجود می‌آورد، در امان نباشد.عضو گروه کشاورزی و آب دانشگاه تبریز با بیان این‌که بیش‌ترین ضرر ما به واسطه تأثیرات غیرمستقیم این سدها خواهد بود، تأکید می‌کند: در این‌که این طرح در منطقه تحولات زیست‌محیطی به وجود خواهد آورد شکی نیست و مهم‌ترین تهدیدها را می‌توان گرد و غبار عنوان کرد.وی عنوان می‌کند: این طرح ترکیه حقابه‌های ما را نادیده می‌گیرد و همین ممکن است اثرات و عواقب ناخوشایندی به همراه داشته باشد.
باید کم‌ترین احتمالاتحساسمان کنند
ارس رودخانه‌ای نسبتاً پرآب و خروشان است که از کوه‌های«بینگول» منطقه آناتولی ترکیه سرچشمه می‌گیردو در مرز ترکیه و ارمنستان به رود «آرپا چای»می‌پیوندد و سپس مرز مشترک نخجوان را به طول ۱۱کیلومتر ترسیم می‌کند و پس از گذر از مرز ایران و نخجوان، از مرز میان ایران و ارمنستان عبور کرده و دوباره مرز مشترک میان ایران و جمهوری آذربایجان را شکل می‌دهد و در منتهی‌الیه شمالی استان اردبیل وارد جمهوریآذربایجان می‌شود و به رودخانه «کورا» می‌ریزد. این رود یک‌هزار و ۷۲ کیلومتر طول دارد و از طولانی‌ترین رود داخلی ایران، یعنیکارون طولانی‌تر است.رودخانه ارس در سال ۱۸۱۳ میلادی در پی عهدنامه ترکمن‌چای به عنوان مرز ایران و امپراتوری روسیه برگزیده شد و تمامی مناطق شمال این رود از ایران جدا و به خاک روسیه افزوده شد.اهمیتیکه رود ارس دارد، باعث می‌شود نگران باشیم و اجازه ندهیم زمان به ما نشان دهد که طرح گاپ ترکیه به سودش تمام می‌شودیا ضررش. همین‌طور که باید درباره جنوب ایران و گرد و غبارهاییکه به وجود خواهند آمد، حساس و هوشیار باشیم.
وزارت امور خارجه خواست زیاد مانور ندهیم
محمداسماعیل سعیدی، نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی،می‌گوید: اگر بخواهند سد ایلیسو را احداث کنند، همچون مناطق جنوبی ایران، تأثیرات بسیار بدی برایاستان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و… خواهد داشت.وی ادامه می‌دهد: به همین جهت باید سعیکنیم از طریق دیپلماسی فعال و با کمکسازمان‌هایبین‌المللی جلوی این سد را بگیریم، وگرنه دچار مشکلات بزرگ زیست‌محیطی خواهیم شد.سعیدیتأکید می‌کند: پیش از این تأثیرات منفی مجموعه‌سدهای ترکیه را در سطح کشور و منطقه دیده بودیم، ولی اتمام سد ایلیسو، آثار مخرب‌تری برجای خواهد گذاشت.وی همچنین خاطرنشان می‌کند: قبل از ارس، طرحی هم برای رودهای دجله و فرات داشتند که مهارکردن آن باعث به وجود آمدن گرد و خاک در منطقه جنوبیکشورمان می‌شود.همچنین تالاب‌های اطراف رود نیز خشک خواهد شد.
نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی ابراز می‌کند: وزارت خارجه در نظر داشت که روی این موضوع تأکید نکنیم و مانور ندهیم؛ اما زمانی می‌رسد که فجایع زیست‌محیطی به بار می‌آید و به‌جای پیشگیری، به فکر درمان می‌افتیم.
سدهای ترکیه دو راه پیش روی ما می‌گذارند: دخالت و دفاع از حقوقیکه در معرض نادیده گرفته‌شدن است و دیگری هم انتظار و تجربه. البته به نظر می‌رسد بارها در چنین شرایطی راه دوم را انتخاب کرده و منتظر مانده‌ایم تا بعد از تمام کار تصمیم‌هایی اتخاذ کنیم و نتیجه‌هایش را می‌بینیم که جای‌جای نقشه ایران به رنگ خشکی و مردگی در آمده است؛ ارومیه، زاینده‌رود، قوری‌گل، گرد و غبارهای خوزستان و… .شاید دلیل این‌که همیشه بعد از به بار آمدن فاجعه مسئولان به فکر جبران می‌افتند، این است که همیشه مردم اثرات فاجعه را می‌بینند و سپس مسئولان را مورد پرسش قرار می‌دهند.اگر رسانه‌ها به عنوان نمایندگان افکار عمومی هوشیارتر عمل کنند و اثرات و تبعات طرح‌هایی مثل طرح گاپ را مورد بررسی قرار داده و به مردم ارائه کنند، مسئولان نیز به اختیار و به اجبار پیگیر ماجرا خواهند شد. دقیقاً در این حالت است که دیگر هیچ مسئولی نمی‌تواند از نماینده ملت بخواهد روی موضوعی حساس مانور ندهد؛ موضوعیکه روی سلامت و زندگی مردم تأثیرگذار است.
منبع: سبزینه
