خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)؛ نویسنده: ملیحه محمودخواه/ زنگ خطر نابودی مراتع از مدتها پیش به صدا درآمده است و کارشناسان خطر آن را بارها و بارها گوشزد کردهاند؛ اما با این وجود هر سال شاهد کاهش مراتع در کشور هستیم. موضوع از بین رفتن مراتع، سالهاست که در ایران مطرح شده و مهمترین عامل ایجاد آن را نیز خشکسالی و کمبود آب میدانند؛ اما خیلیها هم دلیل این معضل را چرای بیرویه دام و بیتوجهی دامداران میدانند. کارشناسان میگویند یکی از مشکلاتی که وجود دارد این است که ادارات منابع طبیعی در فصل رویش گیاهان توجهی به مراتع ندارند و همین مسأله باعث از بین رفتن مراتع میشود؛ اما ادارات منابع طبیعی نظری غیر از این دارند و میگویند سالهاست پاسگاههای کنترل کوچ دام در استانهای مختلف در فصل بهار دایر و مانع از نابودی مراتع میشود.
عبدالرضا مهاجرانی، معاون فنی اداره منابع طبیعی استان اصفهان، با اعلام اینکه اصفهان پیشتاز این طرح در کشور بوده است، میگوید: اداره منابع طبیعی استان اصفهان از سال ۶۴ این حرکت را آغاز کرد. علت آن هم این بود که کارشناسان در بررسیهای خود به این نتیجه رسیدند که در فصل بهار بیشتر علوفه در مراتع نابود میشود و یکی از دلایل آن هم این است که در زمانی که گیاهان فرصت زادآوری دارند، زیر سم دامها از بین میروند و چاره این را هم حفاظت از مراتع و جلوگیری از ورود دام به مناطق ییلاقی دانستند. از همان سال این طرح در اصفهان به صورت پایلوت اجرا و بعد از موفقیت، به صورت ملی مطرح شد و اکنون در بسیاری از استانها اجرا میشود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه این کار نیاز به نیروی زیادی دارد، میگوید: در فصل بهار در مناطق ییلاقی پاسگاههایی مستقر میشود که بیشتر پرسنل آنها نیروهای یگان حفاظت، کارکنان ادارات منابع طبیعی، بهرهبرداران و مرتعداران هستند که این اتفاق باعث میشود بیش از ۲۰ درصد به تولید علوفه مراتع اضافه شود. در واقع در خود استان اصفهان با ۳۰ میلیون تومان هزینه برای حفاظت از مراتع، بیش از ۵۲ میلیارد تومان علوفه در این مناطق باقی میماند که این میتواند بسیار مفید باشد و در واقع عواید آن به جیب خود مرتعدار و مردم میرود.
معاون فنی اداره منابع طبیعی استان اصفهان درباره علت نابودی مراتع نیز میگوید: وقتی در زمان رویش گیاه دام به مرتع میآید، گیاه سمکوب میشود و جوانههای جوانی که زمان رویش و زایش آنها است، فرصت زادآوری پیدا نمیکنند. از سوی دیگر در زیر زمین باقی میمانند و مراتع نیز به آن مقدار که باید نمیرسند. از سوی دیگر منافذ خاک هم بسته میشود و در بارندگیها آب نمیتواند به زمین نفوذ پیدا کند و به همین دلیل از میزان آبهای زیرزمینی نیز کاسته میشود.
مهاجری در ادامه میگوید: با توجه به ضرورت جلوگیری از چرای زودهنگام و انتقال دام بین شهرستانها و استانهای همجوار، هر ساله در انتهای اسفندماه پاسگاههای کنترل کوچ دام راهاندازی میشود که تا ابتدای خرداد سال بعد برقرارند. این طرح در بیش از یک میلیون و ۷۵۰ هزار هکتار از اراضی استان اصفهان برقرار میشود و بیش از ۲۰۰ نیرو برای حفاظت از این مراتع به صورت شبانهروزی در بیش از ۲۰ ایستگاه مشغول به نگهبانی میشوند.
البته در این میان کارشناسان دیگری نیز وجود دارند که نابودی مراتع را تنها به دلیل چرای دام نمیدانند و معتقدند که عوامل دیگر تأثیر بیشتری در نابودی مراتع دارند. رضا محمدحسینی، کارشناس امور دام استان اصفهان، میگوید: شاید چرای دام تنها ۲۰ درصد در نابودی مراتع نقش داشته باشد؛ اما تغییر اقلیم در سالهای اخیر نقش بیشتری در این زمینه ایفا میکند.
محمدحسینی در ادامه میگوید: سطح وسیعی از کشور ما را مناطق خشک و بیابانی تشکیل میدهد که در برخی از نقاط آن، متوسط بارندگی سالانه حتی از ۵۰ میلیمتر تجاوز نمیکند. در مناطق خشک و بیابانی نه تنها میزان بارندگی کم است، بلکه توزیع آن نیز نامناسب است؛ به این معنی که ممکن است در طول سال اصلاً باران نبارد یا سالها باران نیاید. در چنین شرایطی نمیتوان حتی انتظار مراتع نامرغوب را هم داشت، چه رسد به مراتع مرغوب. در واقع میتوان گفت بیشتر مناطق از باران بهموقع برخوردار نیستند و از علل فقر و خراببودن وضع مراتع، همین ناکافی بودن میزان بارندگی، توزیع نامطلوب آن و خشک بودن هواست.
کارشناس امور دام استان اصفهان در ادامه میافزاید: گرما و تبخیر شدید در تابستان را هم نباید نادیده گرفت. شدت گرما اغلب مانع از رشد و نمو بسیاری از گیاهان میشود. شدت تبخیر، آب قابل دسترس گیاه را کاهش میدهد و موجب پژمردگی و رکود فعالیتهای حیاتی بیشتر میشود و در نتیجه میتواند به نابودی مراتع منجر شود.
وی در ادامه میگوید: البته ایجاد ایستگاههای جلوگیری از چرای دام میتواند کمک زیادی به جلوگیری از نابودی مراتع کند؛ طرحی که میتواند امید کوچکی برای حفظ بیشتر مراتع باشد.
منبع: سبزینه