نخل‌های کرمان زیر تپه‌های شن گم شدند

در اواسط فروردین‌ماه، درست در زمانی که بسیاری از شهرهای کشور از هوای لطیف بهاری برخوردار بودند، زندگی مردم شهرستان‌های فهرج و ریگان به‌دلیل طوفان شن و گرد و غبار مختل شد، هرچند که این شهرها در منطقه کویری قرار گرفته‌اند و بروز طوفان شن در این مناطق بعید نیست؛ اما این پدیده در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است، به‌طوری که براساس اعلام فرماندار ریگان در سال گذشته ۱۶ روستای ریگان بر اثر طوفان شدید شن و ریزگردها خالی از سکنه شده است و طوفان اخیر نیز ۳۰روستای ریگان را در محاصره ریزگردها و ۵۰ روستا را در محاصره شن و ریزگرد قرار داده است. همچنین بیش از ۶۰ نفر از مردم این منطقه در روزهای طوفانی به‌شکلی دچار مشکل تنفسی شده‌اند که به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند.

سعیده رسولی‌زواره، کارشناس- مسئول بررسی آلودگی هوا و جو اداره کل حفاظت محیط زیست استان کرمان، درباره علت بروز این طوفان گرد و خاک در ریگان و فهرج گفت: ریگان در منطقه گرم و خشک واقع شده و در شرق استان و همجوار با استان سیستان و بلوچستان است، بنابراین همواره در معرض این‌گونه طوفان‌ها قرار داشته؛ اما در سال‌های اخیر به‌دلیل وجود ۲ دهه خشک‌سالی، تغییر کاربری اراضی و از بین رفتن پوشش گیاهی این طوفان‌ها تشدید شده است.

وی با تاکید بر این‌که طوفان‌های روز ۱۴، ۱۵ و ۱۶ فروردین ماه سال جاری ۹۶ درصد منشأ محلی داشته است، درباره تغییر کاربری اراضی این منطقه چنین توضیح داد: این مشکل سراسر کشور و همچنین سراسر استان کرمان را متاثر کرده است، در ریگان نیز شاهدیم که در سال‌های اخیر برخی مراتع به زمین‌های کشاورزی تبدیل شده و برخی شهر‌ها و روستا‌ها گسترش بیش از اندازه داشته است، همچنین برخی زمین‌ها مورد تعلیف بیش از اندازه دام‌ها قرار گرفته بود که به پوشش گیاهی منطقه آسیب وارد کرده است.

 رسولی‌زواره در پاسخ به این‌که آیا سد‌سازی‌ها در این منطقه به‌ویژه سد نسا در کاهش رطوبت خاک و افزایش گرد و غبار تاثیر داشته است یا خیر، توضیح داد: هر نوع سازه می‌تواند تاثیر نامطلوب بگذارد؛ اما با یک بازدید میدانی و بدون بررسی کارشناسی نمی‌توان تاثیر این سد را نامطلوب خواند، به هر حال این سد در ذخیره کردن آب بارندگی‌های اخیر و جلوگیری از بروز سیل و تخریب مناطق اطراف نقش مهمی داشته است.

او ادامه داد: برای جلوگیری از تاثیر سد بر افزایش گرد و خاک باید حقابه‌های زیستی لازم از این سد رها شوند که براساس گزارش شرکت آب منطقه‌ای حقابه لازم به‌صورت مستمر از این سد رهاسازی شده است.

هرچند که طوفان‌های گرد و غبار اخیر در شرق استان کرمان رخ داده است؛ اما جنوب استان کرمان نیز به‌دلیل قرار گرفتن در نزدیکی تالاب جازموریان همواره با مشکلات متعددی روبه‌روست، ماجرا، داستان تکراری وضعیت این روزهای تالاب‌های ایران است، خشکی جازموریان گرد و خاک را تشدید می‌کند و این گرد و خاک زندگی مردم همجوار این تالاب را متاثر می‌کند. البته تالاب جازموریان ازجمله تالاب‌هایی است که از گذشته در همه فصول سال پر آب نبوده است، اما رطوبت بستر رودخانه همواره در طول سال وجود داشته و مانع از بلند شدن گرد و خاک می‌شده است که اکنون این رطوبت نیز در بسیاری از ماه‌های سال وجود ندارد.

رسولی‌زواره در ارتباط با طوفان‌های گرد و غبار جنوب استان کرمان اظهار کرد: شهرستان‌های کهنوج، قلعه‌گنج و رودبار که با تالاب جازموریان همجوارند، به‌دلیل خشکی این تالاب و اراضی اطراف آن به مشکل گرد و غبار دچار می‌شوند، البته امسال شاهد بارندگی‌های بسیار خوبی در این مناطق بودیم که سبب آبگیری تالاب جازموریان شده و از شدت این مشکل کاسته است.

رسولی‌زواره درباره این‌که آیا حقابه تالاب جازموریان به‌موقع و به اندازه تامین شده است، گفت: حقابه این تالاب از رودخانه و سد «هلیل‌رود» تامین می‌شود، شرکت آب منطقه‌ای حقابه لازم را رها‌سازی کرده است؛ اما خشک‌سالی، نفوذ‌پذیری زیاد زمین و بعد مسافت سبب شده است که بخشی از آب به تالاب نرسد، علاوه‌بر این‌که باید نظارتی باشد تا در مسیر از این آب برای کشاورزی استفاده نکنند.

محمودصفرزاده بندری، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمان، نیز درباره اقدامات انجام شده برای حل مشکل گرد و غبار در این استان گفت: ۲ هزار هکتار کانون بحرانی گرد و غبار در استان کرمان شناسایی شده است که براساس جلسه‌ای که در استانداری داشتیم قرار شد، این کانون‌ها مالچ‌پاشی شوند و حقابه‌های زیست‌محیطی نیز به این مناطق تعلق بگیرد.

او با بیان این‌که ۲۹ کانون گرد و غبار در این استان شناسایی شده و ۲ کانون اصلی گرد و غبار کشور (جازموریان و منطقه‌ای در شهربابک) نیز در استان کرمان قرار دارد، توضیح داد: علاوه‌بر خشک‌سالی، فقر پوشش گیاهی و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی نیز گرد و غبار استان را تشدید کرده است.

صفر‌زاده بندری همچنین به مشکل رسوب‌گذاری در این مناطق اشاره کرد و گفت: شاهدیم که گرد و غبار مناطق دیگر در قسمت‌هایی از استان رسوب‌گذاری می‌کنند و تپه‌های شنی را به وجود می‌آورند، به‌طوری که گاهی می‌بینیم، نخل‌ها در حال مدفون شدن در زیر شن‌ها هستند و در نهایت این تپه‌های شنی به وجود آمده خود به‌عنوان منابع گرد و غبار در زمان بروز جریانات جوی فعال می‌شوند.

او درباره راه‌حل این مشکلات توضیح داد: اگر بارندگی خوب باشد پهنه تالاب‌ها، رودخانه‌ها و مسیل‌ها احیاء می‌شود و همه این موارد در کاهش گرد و غبار تاثیر می‌گذارد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کرمان با بیان این‌که تلاش می‌کنیم مشکل کانون‌های گرد و غبار را از طریق روش‌های بیولوژیک، کاشت پوشش گیاهی و رسوب‌گیری حل کنیم، افزود: با سازمان حفاظت محیط زیست مکاتبه کرده‌ایم و مجوز مالچ‌پاشی در برخی نقاط را نیز گرفته‌ایم، اما تلاش ما این است که حداقل استفاده را از مالچ داشته باشیم و تا جای ممکن از مالچ‌های زیستی استفاده کنیم.

وی در پاسخ به این‌که آیا سدی در آن منطقه وجود دارد که بر مشکل گسترش کانون گرد و غبار بیافزاید، توضیح داد: حقابه‌های زیست‌محیطی توسط سدهایی که در آن منطقه وجود دارد با رایزنی‌هایی که هرسال انجام می‌دهیم تامین می‌شود، البته مساله تنها سدها نیست، بلکه دیگر سازه‌های آبی و طرح‌های آبخیز داری منطقه باید با مطالعات دقیق و به صورت اصولی انجام شود.

پدیده گرد و غبار یا همان ریزگرد‌ها از خوزستان و سیستان و بلوچستان آغاز شد و اکنون یک به یک استان‌های ایران را درگیر کرده است، به‌ویژه در استان‌هایی همانند کرمان که این گرد و غبار منشأ داخلی دارند نگرانی بیش از پیش است؛ چراکه هر طوفان گرد و غبار زنگ خطری برای بیابان‌زایی است.

فراموش نکنیم از بین رفتن خاک، بیابان‌زایی و بروز پدیده ریزگرد‌ها نه تنها به‌طور مستقیم سلامت انسان‌ها و حیات همه جانداران را تهدید می‌کند، بلکه پیامد‌های اجتماعی آن همچون خالی شدن برخی مناطق مسکونی و مهاجرت نیز مشکلات مختلفی را به‌وجود می‌آورد. اکنون که در هر فصل و ماه خبر مختل شدن زندگی مردم به‌دلیل گرد و غبار از هر گوشه کشور به گوش می‌رسد، باید منتظر بنشینیم و ببینیم که سرعت مسئولان در حل این مشکل بیش‌تر است یا سرعت بیابان‌زایی از آن‌ها پیشی می‌گیرد.
منبع: سبزینه