خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)؛ نویسنده: فاطمه باباخانی/ رشد افسار گسیخته کشاورزی در کنار تغییر اقلیم و بحران بیآبی دست به دست هم داده تا تالابهای ایران در سالهای اخیر شرایط دشواری را تجربه کرده و بسیاری از آنها خشک یا به مرز خشکسالی نزدیکتر شوند. تنگی نفس شهروندان در برخی مناطق کشور نتیجه همین خشکیدگی است که هر وزش بادی را در شهرهای جنوبی بهجای پیامی از رطوبت و خنکای آن به پیامی از وحشت تبدیل کرده است. معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، فارغ از تهیه برنامههای مدیریت در سازمان تحت مدیریت خود از گردشگری بهعنوان یکی از راهکارهای حفظ تالابها نام میبرد. اما آیا گردشگری زمانی که بحران تالابهای ایران بیشتر از جنس خشکسالی است میتواند راهکار موثری باشد؟ آیا گردشگری میتواند آب را به هامون و هورالعظیم یا گاوخونی بازگرداند؟ گفتههای ابتکار ناظر بر کدام تالابهاست؟
ابوالفضل آبشت، مدیر ملی طرح حفاظت از تالابها، بیان کرد: گردشگری پایدار میتواند به احیای تالابها کمک کند. به این معنا که در منطقه حفاظت شده اعم از منطقه تالابی یا جنگلی جوامع محلی حاشیه این اکوسیستمها مدیریت طبیعتگردی و اکوتوریسم را به عهده بگیرند.
وی افزود: چنانچه گردشگری بهعنوان منبع تامین معیشت جامعه محلی اطراف تالاب تبدیل شود آنها حافظ و پاسبان اکوسیستم خواهند بود. نمونه موفق این امر در تالاب کانیبرازان وجود دارد که در آن دو انجمن محلی فعال وجود دارند که معیشت خود را از طریق گردشگری کسب میکنند و همین امر سبب شده است آنها خطمقدم حفظ و نگهداری این تالاب باشند.
در تالابهایی، مانند هامون، جازموریان یا بختگان ما با مشکل کمآبی و بحران آبی مواجهیم. زمانی که ابعاد مساله در این مناطق به این اندازه بزرگ است، چطور میتوان از گردشگری بهعنوان راهحلی برای احیا نام برد، مدیر ملی طرح حفاظت از تالابها در اینباره گفت: مشکل آب به موضوع کشاورزیهای حاشیه تالابها بازمیگردد. اگر معیشت جامعه محلی حاشیه این مناطق از کشاورزی بهسمت و سوی گردشگری میل یابد، عزم بیشتری برای حفظ تالاب وجود خواهد داشت تا این منبع درآمدی جدید پایدار باقی بماند.
وی ادامه داد: ممکن است تمام کشاورزان با مساله گردشگری درگیر نباشند؛ اما از آنجا که زیست بخشی از جامعه محلی به این صنعت جدید وابسته است به نتایج بهتری در گفتوگو با هم براساس معادله برد- برد میرسند؛ زیرا گردشگران علاوهبر عرصههای تالابی میل دارند سبک زندگی مردم را مشاهده و از محصولات محلی استفاده کنند.
آبشت با اشاره به اینکه مردم بهتر از هر مرجع دیگری میتوانند طبیعت را حفظ کنند، عنوان کرد: باید در نهایت کار را به مردم سپرد؛ زیرا معیشت آنها به طبیعت وابسته است. در موضوع اکوتوریسم پایدار نیز این مساله صدق میکند و متولی آن باید جامعه بومی باشند.
وی در عین حال بیان کرد: اکوتوریسم تنها بخشی از مساله احیای تالابها در ایران است و در کنار آن باید تکههای دیگر این پازل را کنار هم چید. کشاورزی پایدار مساله دیگری است که در احیای تالابها باید مدنظر قرار گیرد تا مصرف آب را پایین بیاورد. وزارت نیرو و سایر ارگانهای دولتی نیز باید حقابههای تالابی را رعایت کرده و بخش خصوصی نیز فعال شود.
بهرهبرداری بهشرط تعهد به اصول پایداری
شهرام فداکار، مدیرکل دفتر سواحل و تالابهای ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست، نیز بیان کرد: تالابهای داخلی با بارندگیهای اخیر وضعیت مناسبتری پیدا کردهاند و نمونه آن هورالعظیم و شادگان هستند.
وی از پتانسیل گردشگری برای احیای تالابها بهویژه تالابهای ساحلی خبر داد و افزود: در این مناطق در حال حاضر گردشگری بدون برنامهریزی در حال انجام است؛ بهعنوان مثال در تالاب انزلی مدیریت چندانی روی توریسم وجود ندارد و در بقیه مناطق وضعیت بهتری را شاهد نیستیم.
مدیرکل دفتر سواحل و تالابهای ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست، با اشاره به اینکه اساس یک منطقه حفاظت شده به بهرهبرداری پایدار مربوط میشود، عنوان کرد: در این مناطق باید مدیریت به گونهای باشد که ضمن حفظ ارزشهای اکوسیستمی، بهرهبرداری جامعه انسانی نیز اتفاق بیفتد و این حق آنهاست تا در حوزههای آموزش و پژوهش بتوانند از طبیعت استفاده کنند.
وی در عین حال شرط این بهرهبرداری را تعهد به اصول پایداری دانست و اضافه کرد: در مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست جای اکوتوریسم خالی است. در اماکن تحت مدیریت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مردم با مراجعه به آنها با تاریخ سرزمین خود آشنا میشوند. از این رو در مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست نیز باید شرایط بهرهبرداری مشخص شود تا جامعه ایرانی وارد شده و ویژگیها و پتانسیلهای آن را مشاهده کند. با این حال همواره در موضوع گردشگری، بهویژه اکوتوریسم نگرانیهایی بابت تعهد به اصول پایداری وجود دارد و شاهدیم با ورود به عرصههای طبیعت، تخریب در اندازههای گسترده صورت میگیرد. فداکار در اینباره پاسخ داد: دوستداران طبیعت حق دارند دغدغههایی در اینباره داشته باشند، بهویژه در ایران که تجربههایی درباره بهرهبرداری پایدار از عرصههای طبیعی شاهد نیستیم. در سایر کشورها مناطق حفاظت شده دارای ضوابط مشخصی در اکوتوریسم بوده و اغلب آنها در قالب تور و پرداخت ورودیه در کنار نظارت دقیق انجام میشود.مدیرکل دفتر سواحل و تالابهای ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست در همین رابطه برنامهریزیهای جامع را در موضوع اکوتوریسم بهویژه در مناطق تالابی و حفاظت شده ضروری دانست و اضافه کرد: تا زمانی که چنین برنامههایی نباشد این دغدغه که گردشگری ممکن است به ضرر و زیان محیط زیست منجر شود وجود دارد. وی ادامه داد: در عین حال حفاظت صرف نیز نشان داده است نمیتواند کارآمدی داشته باشد. در یلواستون آمریکا سالانه تعداد زیادی گردشگر وارد شده و هتلهای متعددی نیز در آنها وجود دارد؛ ولی همهچیز در قالب برنامهریزی بوده و همین امر سبب شده است ورود گردشگر کمترین تخریب را بهدنبال داشته باشد.
منبع: سبزینه