یادداشت/ نقش رسانه بر محیط زیست

خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)؛ احسان سمیع زاده: بی تردید شناخت دقیق ماهیت رسانه ها و بررسی توانمندی ها و کارکردهای مثبت آنها، سهم فزاینده ای در توسعه دانش، فرهنگ، مهارت ها و نگرش های فردی و اجتماعی بشر دارند. توجه به این رسالت مهم، برای دولتمردان، برنامه ریزان و عاملان رسانه های جمعی ضرورتی انکار ناپذیر است.

محیط زیست در سطح جهانی و ملی در معرض تهدیدهای جدی است. حفاظت از محیط زیست به همت و توجه آحاد جامعه وابسته است. نگرش و تاثیر پذیری مردم از رسانه ها، بر نوع رفتار آنها با محیط زیست تأثیر می گذارد، به همین دلیل رسانه ها تأثیر بسزایی در ارتقاء فرهنگ سازی محیط زیستی مردم و توجه دادن به آنها برای حفظ محیط زیست دارند. از این رو تاثیرگذاری رسانه بر روی ابعاد گوناگون شخصیت مردم، از اهمیت شایان توجهی برخوردار است.

انسان و سایر موجودات، هر یک به نحوی بر محیط اطراف خود تاثیر می گذارند، پیشرفت تکنولوژی آلاینده و عدم تناسب آن با محیط زیست و تغییر تمدن بشری و سبک زندگی در طی دوران های مختلف، همچنین نادیده گرفتن روابط صحیح میان نیازهای بشری و محیط زیست، زندگی موجودات در کره زمین را روز به روز با مسایل پیچیده تری مواجه ساخته است، بطوریکه انسان با فعالیت هایی از قبیل کشاورزی، صنعتی و بهره برداری از منابع و امکاناتی که برای ادامه زندگی در این محیط انجام می دهد، ضمن ایجاد تغییرات مناسب برای راحتی خود، سبب آلودگی محیط زیست نیز می شود که این آلودگی بر انسان و سایر موجودات، زندگی، رشد و سلامت آنها اثرات ناخوشایندی خواهد گذاشت.

گسترش کویرها، از میان رفتن جنگل ها، آلودگی و تغییرات آب و هوا، تخریب لایه اوزن، انقراض گونه های گیاهی و جانوری، آینده ای تاریک را برای بشر ترسیم می کند.

کنترل عوامل محیطی در ارتقای سلامت انسان نقش اساسی و کلیدی دارد و آلاینده ها و مخرب های محیطی که از تنوع و گستردگی برخوردارند می توانند سلامت جسمی، روانی و اجتماعی انسان را با خطر مواجه سازند، لذا با توجه به اینکه رسانه ها یکی از مهمترین ابزارهای ارتباط جمعی هستند باید از آنها در آموزش کنترل عوامل محیطی استفاده کرد.

از آن جایی که در ایران بیش از پیش شاهد بروز بحران های زیست محیطی از جمله خشک شدن تالاب ها، رودخانه ها، پدیده گرد و غبار و ریزگرد، آتش سوزی جنگل ها، از بین رفتن حیات وحش و غیره هستیم، لزوم افزایش سطح آگاهی مردم و آموزش دادن به آنها در راستای اهداف توسعه پایدار کاملا محسوس است.

در کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، مسائل زیست محیطی بیش از آنچه، که جنبه فنی داشته باشند، از محتوایی اجتماعی و فرهنگی برخوردار است. بنابراین، هدف نهایی حفاظت محیط زیست در رابطه با محیط اجتماعی، توسعه و افزایش آگاهی های زیست محیطی در سطح جامعه و نیز تقویت فرهنگ زیست محیطی در سطوح مختلف اجرایی می باشد.

رسیدن به توسعه پایدار در سایه توسعه فرهنگ عمومی امکان پذیر است که با همکاری رسانه ها شاهد ارتقای سطح فرهنگ عمومی مردم خواهیم بود، تا نتایج خوبی کسب شده و به  سمت توسعه هدایت شویم.

با پیشرفت تمدن بشری، توسعه فنآوری و ازدیاد روز افزون جمعیت، آلودگی های محیط زیست از منابع گوناگون صورت می گیرد، در حال حاضر دنیا با مشکلاتی به نام آلودگی هوا و زمین روبرو شده است که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید می کند، به طوری که دولتمردان هر کشوری به حفاظت محیط زیست توجه جدی دارند، امروزه وضعیت زیست محیطی به گونه ای شده است که مردم از آثار آلودگی دیگر در امان نیستند و این باعث شده تا لزوم استفاده از رسانه ها برای آموزش های زیست محیطی پر رنگ تر گردد.

رسانه ها، ضمن برجسته سازی مسائل محیط زیستی و آگاهی بخشی درباره خطراتی که متوجه محیط زیست است، با اعلام سیاست ها، اقدامات و وعده های دولت؛ در افزایش پاسخگویی تصمیم گیران سیاسی و دولتمردان به مسائل زیست محیطی موثر می باشد.

امروزه مسئله محیط زیست یک موضوع جهانی است و این مهم بدون حضور و کمک رسانه ها امکانپذیر نیست. رسانه ها با منعکس کردن نقاط ضعف و قوت و عملکرد هر سازمان یا اداره، می توانند افکار عمومی را نسبت به آن مسائل حساس کنند و مسئولین نیز با توجه به این که رسانه، انعکاس دهنده فعالیت های آنهاست، نسبت به جبران کمبودها اقدام کنند. رسانه به عنوان ناظر بر فعالیت های هر سازمان، نقش ارزنده ای در بهبود شرایط و جلوگیری از کمبودها بر عهده دارد.

در جهان ما، دولت ها افزون بر پاسخگویی به احزاب و جبهه های سیاسی، افزون بر تعامل با بنگاه های اقتصادی، در برابر جامعه شهروندی نیز پاسخگو هستند و این ممکن نمی شد جز با گسترده شدن نقش رسانه های مکتوب، دیداری و شنیداری و البته به میان آمدن وبلاگ ها و شبکه های اجتماعی.

جهان امروز ما بیش از هر زمان دیگری، جهان مسئولیت پذیری در سایه سنگین دیده بانی رسانه هاست.

این رسانه ها هستند که می توانند تصویر تغییر اقلیمی را نه فقط در کلیشه ای از آب شدن یخ ها، بلکه در ترسیم دورنمایی ملموس، واقعی و قابل پذیرش از سال های نه چندان دورِ در راه، به شهروندان، سیاستگذاران و نهادهای قانونگذار ارائه کنند.

پس اطلاع رسانی رسانه درباره تخریب محیط زیست، ضمن اینکه منبعی مهم برای سیاست گذاران است می تواند منبعی مهم برای عامه مردم باشد تا درکنار سیاست مداران برای کاستن از این خطرات، چاره اندیشی کنند. پاسخگویان در این مهم نیز اشتراک نظر دارند که به طور قطع مهمترین عاملی که در حفظ و حراست از محیط زیست می‌تواند نقش اول و اساسی را ایفا کند، بسیج و تحریک انگیزه های مردمی است و چه انگیزه ای بالاتر از این آگاهی و شناخت برای عموم که بقای آنها بسته به محیط زیست سالم است و این رسانه ها هستند که توانایی ایجاد این انگیزه در بین مردم در سطح وسیع را دارند.

فقر فرهنگی در نتیجه نا آگاهی مردم، نبود برنامه های مدون دولتی و وضعیت اقتصادی، در تهدید گونه های جانوری فلات ایران تاثیر بسزایی دارند. بطوری که میتوان گفت به طور کلی فرهنگ جامعه رابطه مستقیمی با حیات وحش دارد. هر چه فرهنگ جامعه غنی تر باشد حیات وحش نیز غنی تر است. هدف مذکور یعنی جلوگیری از بروز معضلاتی که به اختصار به آنها اشاره شد می تواند در پنجاه سال آینده با کاربرد وسیع تر و افزایش استفاده از رسانه ها جهت استفاده بهینه از محیط زیست، محقق گردد و انجام طرح هایى در ابعاد منطقه اى و بین المللی و بررسى شرایط استفاده از انواع رسانه ها در پیشگیری از آلودگی محیط زیست موثر است.

نقش مؤثر اینترنت نیز در افزایش آگاهی اجتماعی و فرهنگی از روش های حفاظت از محیط زیست و همچنین روش های کاهش بحران های زیست محیطی انکار ناپذیر است. این هدف از آن روست که قرن حاضر نقش هر چه بیشتر اینترنت را بر همگان روشن نموده و از سوی دیگر نیاز بشر به آگاهی و اطلاع رسانی، نمود یافته و در زمینه بحران های انسانی، صنعتی، زیست محیطی مشخص است.

بشر بدنبال آن است که با سرعت بالا، سهولت بیشتر و هزینه زمانی و مالی کمتر آگاهی خود را از روش های کاهش این آسیب ها افزایش دهد. ابتدا بایستی بسترسازی دسترسی همگان به اینترنت فراهم شود. خدمات دولت الکترونیک رونق یافته و گسترش موضوعی بیشتری را بالاخص در زمینه آموزش به خود ببیند. شهروندان بایستی سهولت، سرعت و هزینه پایین اینترنت را درک نموده و در زمینه بحران های طبیعی و انسانی آگاهی خود را ارتقا دهند. انجمن های اجتماعی و مردم نهاد نیز با استفاده از رسانه ی جمعی، سه بعد نگرشی مردم به محیط زیست و ابعاد آن یعنی: شناخت مردم، احساس مردم و رفتار مردم به محیط زیست را بهبود بخشند.

ورود برنامه های عامه پسند تلویزیونی و نشر پیام های چندرسانه ای محیط زیستی توانسته است به ذهنیت سازی مثبت شهروندان بینجامد و در کنار این سبک از انتقال پیام، افزایش ضریب نفوذ شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها، عرصه جدیدی را برای فعالیت رسانه ای خبرنگاران حوزه محیط زیست، شهروندان داوطلب و پویشگران اجتماعی گشوده است.

حفاظت از محیط زیست از مولفه های مهم عدالت، توسعه پایدار و شکوفایی جوامع در جهان کنونی محسوب می شود این حق، و دسترسی به آن برای همه آحاد جامعه، در تعریف عدالت نیز نهفته است. زیرا تخریب و آلودگی محیط زیست، لطمات جبران ناپذیری را به مردم بخصوص به طبقه فقیر وارد می سازد. گامِ اول ارتقای فرهنگ عمومی حفاظت از محیط زیست، نیازمند آموزش محیط زیست در همه سطوح بویژه به کودکان و نوجوانان بعنوان سفیران محیط زیستی در جامعه می باشد.

رسانه ها، مهمترین رکن ارتقا و انتقال دانش محیط زیستی در جامعه هستند. امروزه در تمام جهان، رسانه ها تعیین کننده مسیر، افکار و فرهنگ در تمام سطح زندگی و همچنین رفتار انسانها در حفاظت از محیط زیست می باشند. رسانه ها با دادن اطلاعات محیط زیستی به سطوح مختلف جامعه متناسب با نیاز هر قشر جامعه و القا و نهادینه کردن این اطلاعات، موجب تغییر رفتار و گسترش فرهنگ محیط زیستی جامعه می شوند.

متخصصان محیط زیست و سازمان های محیط زیستی با آگاه سازی و دادن اطلاعات محیط زیستی به عموم مردم و اقشار مختلف جامعه، سعی در بالابردن و ارتقای سطح دانش محیط زیستی و ایجاد فرهنگ حفاظت از محیط زیست دارند، این امر بدون مشارکت رسانه ها امکان پذیر نیست؛ زیرا رسانه ها، مهمترین عامل ارتباط بین متخصصین، کارشناسان محیط زیست و سازمان های محیط زیستی با مردم هستند.

رسانه ها به عنوان مهمترین رکن ارتقای دانش محیط زیستی جامعه، نقش بی بدیلی در جلب توجه افکار عمومی برعهده دارند و قطعا بدون کمک رسانه های ارتباط جمعی، نمی توان شاهد گسترش و بسط فرهنگ محیط زیستی در جامعه بود. از این رو، می توان گفت رسانه ها، مهمترین نقش را در ایجاد فرهنگ محیط زیستی جامعه دارند.

رسانه ها با اطلاع رسانی و ارتقای دانش محیط زیستی، مهمترین نقش را در جلوگیری از تخریب طبیعت و حفاظت از محیط زیست دارا هستند. رسانه ها، امروزه یکی از عوامل مؤثر در ایجاد و گسترش یک فرهنگ به حساب می آیند. رسانه های مکتوب مانند روزنامه ها و مجلات، رسانه های شنیداری مانند رادیو، رسانه های دیداری مانند تلویزیون و رسانه های دیجیتالی، هر کدام با توجه به ویژگی ها و ظرفیت های خود، تاثیر گسترده و بسزایی در گسترش یک فرهنگ دارند. کمک گرفتن از ظرفیت نهفته در رسانه ها برای ایجاد فرهنگ دوستی با محیط زیست و گسترش این فرهنگ، می تواند ما را در رسیدن به جامعه و فرهنگ دوستدار محیط زیست یاری نماید. با این حال، مسئله مهم اینجاست که رسانه ها در یک جامعه تا چه میزان فعال هستند و تا چه حدی به مسئله محیط زیست اهمیت می دهند.

تردیدی نیست که رسانه ها از بدیهی ترین تأثیرگذاران بر آموزش و تنویر افکار عمومی در نگهداری از محیط زیست هستند. از آنجایی که بیشتر رسانه های جمعی مورد توجه عموم هستند و مردم، پاره ای از اوقات شبانه روز خود را به مطالعه، دیدن و یا شنیدن اطلاعلات و اخبار منعکس شده در آنها اختصاص می دهند، بنابراین، سریعترین، مطمئن ترین، در دسترس ترین و تأثیرگذارترین ابزار در جهت اشاعه فرهنگ حفاظت از محیط زیست و آموزش و تنویر افکار عمومی، رسانه های جمعی هستند. برخی از اندیشمندان معتقدند با استفاده از رسانه ها، به راحتی میتوان یک جریان فکری به وجود آورد. بنابراین، رسانه ها میتوانند به عنوان یکی از مهمترین راهبردها و استراتژی ها در امر حفاظت از محیط زیست، فرهنگ سازی و نهادینه کردن فرهنگ نگهداری از محیط زیست و رفع مشکلات زیست محیطی با آگاه ساختن مردم ایفای نقش کنند.

نگرش و تأثیرپذیری مردم از رسانه ها، بر نوع رفتار آنها با محیط زیست تأثیر می گذارد. در ارتباط با مسائل و موضوعات زیست محیطی و آگاهی بخشی به افکار عمومی و انتشار اخبار واقعی و صادقانه، نقش رسانه ها بسیار مهم و حیاتی است.

پس چرا مشکلات محیط زیستی باید به بحران تبدیل شود و کار به جایی برسد که زندگی مردم را مختل کند تا اهالی رسانه در کشور دست به قلم شوند. روزنامه نگاری محیط زیست نقشه راهی است تا خبرنگاران و رسانه ها بتوانند پیش از به وجود آمدن بحران، مسائل و چالش ها را اطلاع رسانی کنند.

شاید مشکل اینجاست که، رسانه ها می توانند بنویسند اما دانش محیط زیستی ندارند، و فعالان محیط زیست بر مباحث تسلط دارند، اما قلم توانا برای نوشتن ندارند.

روزنامه نگاران و خبرنگاران محیط زیست با نوشتن اخبار و گزارش های حرفه ای، بیان مسائل علمی به زبان عمومی و انتشار آن در رسانه ها به ویژه مطبوعات کثیرالانتشار می توانند نقش عمده ای در این مسیر ایفا کنند.

اما در حال حاضر رسانه‌ها کمترین توجه را در بخش فرهنگ سازی و آموزش محیط زیست دارند و بیشترین کارکرد روزنامه‌ها در خصوص اطلاع رسانی و آگاهی بخشی بوده و کمترین توجه را به بخش آموزش و فرهنگ سازی داشته اند.

با توجه به مشکلات محیط زیستی موجود، روزنامه نگاری محیط زیست به عنوان یکی از رشته های جدید با هدف ارتقای سطح آگاهی و فرهنگ شهروندان درباره محیط زیست، و آموزش مسائل زیست محیطی به زبان ساده و همچنین افزایش مشارکت مردم برای حفظ محیط زیست، باید در ایران بصورت جدی مورد توجه قرار گیرد.

تقریبا متخصصان رسانه و محیط زیست بر این نظر توافق دارند که روزنامه نگار محیط زیست در ایران باید معیارهای حرفه ای روزنامه نگاری عمومی، و دانش محیط زیست را حداقل در یکی از گرایش های محیط زیست، دارا باشد و با فعالیت های سازمان های بین المللی، قوانین وضع شده و تفاهم نامه ها در جهان، منطقه و ایران آشنایی داشته باشد.

هر چند در حال حاضر روزنامه نگاری محیط زیست جایگاه مناسبی در ایران ندارد اما با راه اندازی این رشته در دانشگاه ها می توان خبرنگاران متخصصی پرورش داد تا با بیان مسائل علمی محیط زیست به زبان ساده و قابل فهم برای عموم، حساسیت افکار عمومی نسبت به حفظ محیط زیست برای افزایش سطح زندگی کنونی و نسل های بعد را برانگیخت و از تخریب محیط زیست جلوگیری کرد.

همچنین رسانه ها با بهره گیری از توان عمومی، بخصوص جوامع محلی و بومی می توانند نقش حمایتی ویژه ای را ایفا نموده و زمینه های احیا، حفظ، توسعه و بهره برداری اصولی و بهینه از منابع پایه و محیط زیست را فراهم نمایند.

از مهمترین قابلیت و ظرفیت های رسانه، قابل دسترس و عمومی بودن و تاثیر گذاری آنها بر مخاطبین است، رسانه ها با بهره گیری از نظرات کارشناسان خُبره و آگاه و استفاده از مشارکت بخش های علمی کشور در تهیه و تدوین و انعکاس مسائل زیست محیطی، با رویکرد تعمیم فرهنگ توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست بعنوان یک رکن اساسی در توسعه و پیشرفت های اجتماعی و صنعتی جامعه، می توانند به حرکات، تدابیر و راهبردهای آینده توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که در سطوح تصمیم گیری و تصمیم سازی کشور و جامعه مورد بحث گذاشته می شود کمک کنند و جهت های زیست محیطی را برای استفاده بهینه از منابع موجود، حفظ و حراست از زیر ساخت ها و بهداشت و سلامت عمومی و… را نهادینه نموده و تمامی تصمیمات را بر مبنای حراست از محیط زیست و انفال اتخاذ نمایند.

قانون اساسی، شالوده و اساس یک حکومت یا دولت را تشکیل می دهد و ایران از معدود کشورهایی است که توجه به محیط زیست را در قانون اساسی خود در دو اصل بسیار مهم آورده است:

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که در سال ۱۳۵۸ به تصویب رسید اصل پنجاهم به صورت مستقیم به محیط زیست و جایگاه آن اشاره می کند. در این اصل آمده در جمهوری‏ اسلامی، حفاظت‏ محیط زیست‏ که‏ نسل‏ امروز و نسل‌های‏ بعد باید در آن‏ حیات‏ اجتماعی‏ رو به‏ رشدی‏ داشته‏ باشند، وظیفه‏ عمومی‏ تلقی‏ می‏شود. از این‏ رو فعالیت‌های‏ اقتصادی‏ و غیر آن‏ که‏ با آلودگی‏ محیط زیست‏ یا تخریب‏ غیر قابل‏ جبران‏ آن‏ ملازمه‏ پیدا کند، ممنوع‏ است. (قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ۱۳۵۸)

اما توجه به رسانه در حوزه محیط زیست به ویژه از جهت اطلاع رسانی و روشن شدن افکار عمومی را می توان در قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا جستجو کرد. قانونگذار در فصل نخست که شامل کلیات است و در ماده یک به اصل مهم قانون اساسی اشاره می کند و به کلیه دستگاه ها و مؤسسات و کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی تأکید می کند که مقررات و سیاست های مقرر در این قانون را رعایت نمایند.

ماده ۱- جهت تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به منظور پاکسازی و حفاظت هوا از آلودگی ها، کلیه دستگاه ها و مؤسسات و کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی موظفند مقررات و سیاستهای مقرر در این قانون را رعایت نمایند. (قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ۱۳۵۸)

قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا از شش فصل تشکیل می شود که ماده ۹ از فصل دو مربوط به وسائل نقلیه موتوری است؛ قانونگذار در این ماده دو بار سازمان حفاظت محیط زیست را مکلف کرده است تا از رسانه همگانی برای اطلاع رسانی استفاده کند. یکبار به هنگام شرایط آلودگی هوا که به حد اضطرار می رسد و دیگر بار با برطرف شدن وضعیت اضطراری و کاهش آلودگی هوا است.

در ماده ۷، قانون برای سازمان حفاظت محیط زیست در تعامل با رسانه همگانی وظیفه اطلاع رسانی را تعین کرده است اما در فصل ششم که شامل سه ماده است؛ صدا و سیما را موظف می کند با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست برنامه های آموزشی و قوانین و مقررات مربوط به مسائل محیط زیست را برای روشن شدن افکار عمومی تهیه کند.

در ماده ۳۳، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران موظف است با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست، برنامه های مناسب جهت تنویر افکار عمومی، آموزش و قوانین و مقررات مسائل حفاظت محیط زیست را تنظیم و به مورد اجرا بگذارد.

اما در آیین نامه اجرائی تبصره ماده ۱ قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا که هیئت وزیران در جلسه مورخ ۲۲/۳/۱۳۸۱ بنا به پیشنهاد مشترک وزارت کشور، سازمان حفاظت محیط زیست و نیروی انتظامی جمهوی اسلامی ایران به تصویب رساند در ماده ۱۲ فصل سوم که عنوان ساماندهی حمل و نقل شهری را دارد برای صداوسیما این بار برای تغییر سوخت مصرفی وسایل نقلیه از نظر اقتصادی و زیست محیطی وظایفی مشخص شده است:

ماده ۱۲- سازمان صدا و سیما مکلف است با همکاری دستگاه های ذیربط، برنامه هایی را در راستای نمایاندن تغییر سوخت مصرفی وسایل نقلیه از نظر اقتصادی و زیست محیطی، همچنین برنامه های آموزشی متضمن ملاحظات ایمنی مربوط به گازسوز شدن را از طریق صدا و سیما، به عموم مردم ارائه نماید.

گرچه قانون برنامه سوم اعتبار خود را از دست داده است ولی اشاره به یک ماده از آن جهت تأکید بر اهمیت اطلاع رسانی و طبیعتاً از مجاری مناسب از جمله رسانه ها قابل ذکر است.

بخش دوم قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به حفظ محیط زیست، آمایش سرزمین و توازن منطقه ای اختصاص دارد. در فصل پنجم همین قانون که موضوع مهم حفظ محیط زیست را نشانه رفته است، وظایفی برای دولت در راستای توسعه فرهنگ محیط زیست آورده است. موادی از همین قانون مستقیم به بحث وظایف رسانه ها به آموزش محیط زیست می پردازد.

ماده ۱۴ سازمان حفاظت محیط زیست مکلف است: در راستای ارتقای آگاهی های عمومی و دستیابی به توسعه پایدار به منظور حفظ محیط زیست و با تأکید بر گروه های اثرگذار و اولویتدار از ابتدای برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، آیین نامه اجرایی مربوط را با پیشنهاد شورای عالی حفاظت محیط زیست به تصویب هیئت وزیران برساند. کلیه دستگاه های ذیربط، رسانه های دولتی و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ملزم به اجرای برنامه های آموزشی، بدون دریافت وجه موضوع این ماده می باشند.

توسعه بیشتر سازمانهای علمی و آموزشی می تواند به ایجاد این ارتباط بیشتر کمک فراوانی کند. برنامه هایی که بتوان آنها را هم از طریق چاپ، صدا و تصویر و دیگر رسانه های الکترونیکی در اختیار عموم مردم قرار داد، مکانیسم های غیرسنتی را که منجر به برقراری ارتباط علوم با جامعه می شود، تقویت می کند. به همین شکل، برنامه هایی که به دانشمندان و مهندسان امکان برقراری ارتباط با عموم را بدهد، نیز در همین زمره قرار می گیرند.

 حجم دستیابی به علوم در صورتی افزایش می یابد که موضوعات علمی در محل های غیرمعمول مطرح شوند. همچون طرح موضوعات زیست محیطی در رسانه هایی که فرهنگ را گسترش می دهند. برای دستیابی به افراد هوشمند در زمینه محیط زیست، باید دستیابی به علومِ پایه محیط زیست، خالی از هرگونه پیچیدگی باشد و در آن از ساده ترین گرافیک ها و نمودارهای ممکن استفاده شده باشد؛ به گونه ای که کاربرد واژه های فنی در آن به حداقل ممکن برسد.

با همکاری رسانه ها شاهد ارتقای سطح فرهنگ عمومی مردم خواهیم بود تا نتایج مطلوب به دست آورده و به سمت توسعه هدایت شویم. آموزش افراد جامعه و تلاش برای ایجاد فرهنگ به گونه ای که افراد با اهمیت محیط زیست آشنا شوند و بیاموزند که در زندگی از محیط زیست محافظت کنند، از عهده یک یا دو نهاد و سازمان خارج است. برای رسیدن به چنین هدفی و ایجاد و توسعه فرهنگِ دوستی با محیط زیست، ایفای نقش و فعالیت تمامی سازمانها و نهادهایی که مستقیم و غیرمستقیم در فرهنگ سازی تأثیر دارند، ضروری است. تنها با همکاری و هماهنگی نهادهای مسئول و مرتبط است که می توان در جهت ایجاد فرهنگ دوستی با محیط زیست اقدام کرد.