خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)؛ نویسنده: فاطمه رمضانیان/ در برنامه ششم توسعه هرچند بر بهبود وضعیت حاصل‌خیزی خاک تاکیده شده؛ اما متاسفانه این توجه آن‌گونه که به آب بها داده می‌شود، نیست و خاک در درجه دوم اهمیت مسئولان قرار دارد. این سخنان دبیر انجمن علوم خاک ایران است که معتقد است راه‌حل صرفه‌جویی در آب از بهبود وضعیت حاصل‌خیزی و همچنین کاهش فرسایش خاک می‌گذرد. طی سال‌های اخیر به‌دلیل استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی و همچنین وابستگی زندگی کشاورزان به تداوم کشت، ضریب فرسایش خاک در کشور به بیش از ۴ برابر حد استاندارد رسیده است. موضوعی که زمینه کاهش ظرفیت خاک در نگهداری آب را فراهم آورده است. در واقع صرفه‌جویی آب در حالی به خاک وابسته است که لایحه خاک بیش از ۱۰ سال روی میز مجلس‌نشینان خاک خورده و همچنان بلاتکلیف مانده، قانونی که می‌تواند ضامن تثبیت آب و خاک کشور باشد.وی با تاکید بر این‌که در برنامه ششم توسعه تنها شاهد رد پای خاک هستیم، ادامه داد: این در حالی است که به‌گفته مقام معظم رهبری، مشکل آب در کشور وجود دارد؛ اما مشکل کلیدی‌تر از آب، خاک است. دبیر انجمن علوم خاک ایران با اذعان بر این نکته که آب و خاک به یکدیگر وابسته‌اند، افزود: تاکنون ۵۰ درصد از زمین‌های کشاورزی ایران به کشت دیم اختصاص دارد، یعنی کشت با آب باران. در اراضی آبی نیز اگر مواد آلی خاک کاهش یابد، ظرفیت خاک در نگهداری آب پایین خواهد آمد. پس بهترین مسیر صرفه‌جویی آب، از راه خاک می‌گذرد. به گفته این مقام مسئول، اختصاص بودجه مستقل برای خاک بسیاری از مشکلات را از میان برمی‌دارد. فلاح در پاسخ به چرایی نبود قانون خاک در کشور گفت: واقعیت این است که لایحه خاک از ۱۰ سال قبل در مجلس وجود دارد و همچنان به تصویب نرسیده است. وی درباره چرایی امتناع مسئولان از تصویب این لایحه گفت: موضوع امتناع نمایندگان نیست. به هر حال ده‌ها جلسه در کمیسیون کشاورزی به این منظور برگزار شده؛ اما شرایط به‌گونه‌ای پیش رفته که این لایحه به‌صحن علنی مجلس نرسد. دانشیار موسسه تحقیقات خاک و آب کشور ادامه داد: یا دولت‌ها عوض شده‌اند، یا نمایندگان مجلس. در واقع در دوره قبلی مجلس چیزی به تصویب این لایجه نمانده بود؛ اما با تغییر مجلس، این لایحه نیز در حال حاضر مراحل خود را از ابتدا طی می‌کند.
فرسایش خاک در ایران ۴ برابر استاندارد
فلاح از فرسایش خاک به‌عنوان یکی از عمده مشکلات خاک کشور نام برد و گفت: استاندارد فرسایش خاک ۵ تن در هر هکتار است؛ در حالی‌که ایران شاهد فرسایش بیش از ۳ تا ۴ برابر این رقم است. دبیر انجمن علوم خاک ایران با تاکید بر این‌که این فرسایش در قشر سطحی خاک که لازمه کشاورزی است اتفاق می‌افتد، افزود: برای تشکیل هر یک سانتی‌متر از خاک به‌طور متوسط ۳۰۰ سال زمان لازم است. لایه‌های زیرین خاک به درد کشاورزی نمی‌خورد و این سطح رویی خاک است که پاسخگوی کشت است و به این ترتیب، باید ۳۰۰ سال صبر کرد تا خاک مورد نیاز کشاورزی دوباره در اراضی ایجاد شود. فلاح در پاسخ به این‌که زندگی کشاورزان ایرانی به زمین کشاورزی وابسته است و نمی‌تواند فرصت یک‌ساله مورد نظر کارشناسان برای عدم کشت مجدد و غنی‌سازی خاک را مدنظر قرار دهد، اظهار داشت: این موضوع، از دیگر مشکلات خاک ایران است، که از آن به‌عنوان «کاهش بنیه غذایی خاک» نام می‌برند. به این ترتیب که عناصر خاک پس از کشت از خاک خارج و جذب گیاه شده است. بخشی از عناصر نیز از راه بقایای گیاهی مجددا به خاک بازگردانده می‌شود؛ اما عمده این عناصر از خاک خارج شده و قدرت خاک کاهش یافته است. این مقام مسئول درباره راهکار عبور از این مشکل ادامه داد: برای برطرف کردن این مهم دو راهکار وجود دارد. راهکار اول، استفاده از کود شیمیایی، کود آلی، یا کود زیستی و بیولوژیک. راهکار دوم، کشت ندادن خاک به‌مدت یک‌سال برای بازگشت عناصر به خاک. وی با تاکید بر این راهکار دوم امکان‌پذیر نیست، تصریح کرد: امکان استفاده مداوم از کود شیمیایی نیز عامل آلودگی محصولات و محیط زیست است. پس راهکار موثر استفاده از کود آلی و کود زیستی است (کودهای ساخته شده از موجودات زنده خاک).
مواد آلی، در ۶۰ درصد خاک‌ها کم‌تر از یک‌درصد
دانشیار موسسه تحقیقات خاک و آب کشور در ادامه از کاهش مواد آلی خاک به‌عنوان دیگر مشکل حال حاضر خاک کشور نام برد و گفت: مواد آلی مانند خون در رگ‌های خاک است. با توجه به قرار گرفتن ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک، میزان مواد آلی محدود و در ۶۰ درصد خاک‌ها کم‌تر از یک‌درصد است. این مقام مسئول با اشاره به این‌که گرما، شخم زدن مداوم و کشت متوالی نیز بر کاهش مواد آلی خاک دامن زده است، افزود: برطرف کردن این مهم راهکارهای ساده، اما حساسی دارد که توجه به آن نیازمند دقت و برنامه است.
فلاح تصریح کرد: هرس درختان یکی از راهکارهاست. همه ساله میلیون‌ها تن بقایای شاخه درختان ناشی از هرس وجود دارد که می‌توان آن را به خاک بازگرداند. کاه و کله محصولاتی نظیر گندم همواره آتش زده می‌شود؛ اما در واقع بهترین منبع تبدیل به کودآلی است؛ با این حال امکانات تبدیل این منابع به کود در ایران ضعیف است و کشاورزان مقصر نیستند. در واقع خاک در ایران متولی دلسوز ندارد.
دبیر انجمن علوم خاک ایران همچنین از بقایای نیشکر، ضایعات خرما، شاخ و برگ درختان میوه به‌عنوان منابع مهم کود آلی نام برد. وی در پاسخ به چگونگی تاثیر افزایش مواد آلی خاک در کاهش مصرف آب کشاورزی، گفت: مواد آلی دارای قدرت جذب بسیار زیاد آب هستند و چون حالت پوک دارند، آب را به خود کشیده و در زمان نیاز، به گیاه پس می‌دهند. به این ترتیب مواد آلی فرسایش خاک و نیاز مصرفی گیاه به آب را کاهش می‌دهند.
خاک کشور متولی ندارد
این مقام مسئول در ادامه با تاکید بر این‌که خاک کشور متولی ندارد، اظهار داشت: این مهم‌ترین مشکل حال‌حاضر خاک ایران است. به‌واقع بخش آموزش در وزارت علوم مستقر است و بدون هیچ ارتباطی با وزارت جهاد و بخش کشاورزی، دانشجویان در رشته علوم خاک تحصیل می‌کنند بی‌آن‌که اطلاعاتی از کشاورزی کشور داشته باشند. در مقابل بخش تحقیقات در وزارت جهاد کشاورزی مستقر شده و باز هم ارتباطی میان این بخش با دانشجویان علوم خاک برقرار نیست.
دانشیار موسسه تحقیقات خاک و آب کشور ادامه داد: در خارج از کشور، به‌ویژه در هند، تمام دانشگاه‌های آب و خاک و کشاورزی زیرنظر بخش کشاورزی است و در مجموع، آموزش و تحقیقات و اجرا در کنار هم کار می‌کنند و در عین حال با کشاورزان در ارتباط مستقیم هستند. آنچه در ایران به چشم نمی‌خورد و به پسرفت در زمینه غنی‌سازی خاک منجر شده است.
