خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)/ نویسنده: فاطمه رمضانیان/ در سفر به مناطق شمالی کشور به‌عنوان یکی از مهم‌ترین قطب‌های کشاورزی کشور حضور جوانانی که با در دست داشتن پلاکارد سعی در جذب گردشگران برای اجاره ویلا یا سوئیت دارند، حاکی از عدم تمایل این جوانان برای تداوم راه پدرانی است که در راه کشاورزی سنتی قدم گذاشته‌اند. آنچه مسلم است میانگین سن کشاورزان ایرانی، طی ۱۲ سال اخیر ۸ سال بالاتر رفته است. کشاورزان ایرانی پیر می‌شوند، بی‌آن‌که برنامه‌ای برای ورود نسل جوان به صنعت کشاورزی سنتی کشور که همچنان راه‌درازی تا صنعتی شدن دارد، وجود داشته باشد.کارشناسان این حوزه معتقدند کشاورز زادگان تمایلی به‌حضور در این صنعت و دنبال کردن شغل پدران خود ندارند. نسل جدید کشور نیز به‌دلیل مشکلات ریز و درشت این صنعت، کشاورزی را به‌عنوان شغل قبول نداشته و راه‌گریز از آن را ورود به کلان‌شهرها می‌دانند. این در حالی است که تاکنون سخنی از تشکیل سازمان کشاورزان آینده در ایران به میان نیامده است. سازمانی که کشورهای دیگر با وجود صنعتی بودن کشاورزی در آن‌جا، سال‌هاست که به تشکیل آن مبادرت کرده‌اند.
متولیان این حوزه اما معتقدند ایران همان کشاورزان قدیمی را نیز از دست خواهد داد. نبود بیمه کشاورزی، نبود الگوی کشت مناسب، مدیریت ضعیف بازار، رواج پدیده دلالی، فقدان تسهیلات مناسب و… کشاورز را از ادامه شغل فراری می‌دهد. از ۷۰۰ هزار دانش‌آموز در هنرستان‌های کشور، کم‌تر از ۲۰ هزار نفر در هنرستان کشاورزی مشغول تحصیل هستند که از این تعداد نیز مشخص نیست چند نفر در صنعت کشاورزی کشور مشغول به کار شوند. تامین نیروی انسانی آینده به حال خود رها شده است و مشخص نیست با افزایش سن کشاورزان و افزایش روز به روز بحران میانسالی کشاورزان در کشور، آینده این صنعت مهم بدون تامین نیروی انسانی به کجا خواهد رسید. هر چند کارشناسان معتقدند فشرده کردن کشاورزی و توسعه کشت گلخانه‌ای در کنار برطرف کردن تدریجی نقاط ضعف صنعت کشاورزی ممکن است گامی موثر برای حضور بیش‌تر نسل جوان و اشتغال‌زایی در بخش کشاورزی باشد؛ اما این مهم هنوز از سطح احتمال و پیش‌بینی فراتر نرفته و آینده نیروی انسانی صنعت کشاورزی کشور مبهم است. محمدشفیع ملک‌زاده، رئیس نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی کشور، با اشاره به این‌که وضعیت صنعت کشاورزی در کشور مطلوب نیست و کشاورز زاده‌ها تمایلی به ادامه این شغل ندارند، گفت: کشاورز زاده‌ها یا بیکار هستند یا به مشاغل دیگر روی آورده‌اند و اغلب در پی مهاجرت به حاشیه شهرها درگیر مشاغل کاذب شده‌اند. رئیس نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی کشور، با بیان این‌که فرزندان کشاورزان دیگر حاضر به کشاورزی نیستند، ادامه داد: این در حالی است که طی ۱۲ سال اخیر، میانگین سن کشاورزان ایرانی ۸ سال بالاتر رفته است، بی‌آن‌که برنامه‌ای برای مواجهه با سونامی میانسالی کشاورزان داشته باشیم. ایران کشاورزانی را که دارد نیز از دست خواهد داد.
برنامه‌ای جز حمایت نداریم
ملک‌زاده در پاسخ به اقدام برای تشکیل سازمان کشاورزان آینده گفت: در حال حاضر برنامه حمایتی جز ارائه تسهیلات برای کشاورزان وجود ندارد و از تشکیل سازمان کشاورزان آینده سخنی به میان نیامده است. وی با اشاره به این‌که برای تشکیل سازمان کشاورزان آینده اقدامات جهانی انجام شده، درباره عقب ماندن ایران از تشکیل این سازمان گفت: صنعت کشاورزی ایران در شرایطی قرار دارد که نیاز به اقدام برای اجرای چنین برنامه‌هایی بیش‌تر احساس می‌شود؛ اما در واقع برنامه‌ای برای تامین نیروی انسانی، آموزش و تضمین حداقلی درآمد نیست و کشاورزان در شرایطی با ریسک بالا مشغول به کار هستند که روز به روز از تعداد آن‌ها کاسته خواهد شد.
رئیس نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی کشور در پاسخ به این‌که سیاست‌های دولت برای توسعه گلخانه‌ها چه اندازه در ایجاد انگیزه نسل جوان کشاورزی کشور موثر است، گفت: فشرده کردن کشاورزی و توسعه کشت گلخانه‌ای در کنار برطرف کردن تدریجی نقاط ضعف صنعت کشاورزی می‌تواند به گامی موثر برای حضور بیش‌تر نسل جوان و اشتغال‌زایی در بخش کشاورزی منجر شود؛ اما کشاورزی امروز درآمدزا نیست و تنظیم بازار محصولات به شیوه‌ای که در نخستین قدم، محصول روی دست کشاورز چه در کشت سنتی و چه در کشت صنعتی نماند، اثرگذارترین راهکار است. با تنظیم بازار محصولات به‌شکل مطلوب، حتی امکان مهاجرت معکوس وجود دارد و به بازگشت کشاورز و کشاورز زادگان به صنعت کشاورزی منجر خواهد شد.
فقدان کشاورزی اقتصادی عامل فرار کشاورز زادگان
مجتبی شادلو، نایب‌رئیس اتحادیه باغداران، با اشاره به فقدان کشاورزی اقتصادی در کشور گفت: فقدان کشاورزی صنعتی به فرار کشاورز زادگان می‌انجامد و افرادی که به لحاظ وراثت، صاحب بخشی از اراضی کشاورزی هستند تصمیم به رها کردن یا اجاره دادن زمین‌های خود گرفته‌اند. رئیس اتحادیه باغداران با اشاره به این‌که کشاورز جایگاه ویژه‌ای در کشور ندارد و به چشم فرزندان کشاورزان شغل درآمدزا و قابل افتخاری نیست، افزود: نبود بیمه کشاورزی، نبود الگوی کشت مناسب، مدیریت ضعیف بازار و… کشاورز را از ادامه شغل فراری می‌دهد. رواج پدیده دلالی و وجود واسطه‌های فراوان در روند تولید و فروش محصولات کشاورزی، مدت‌های طولانی است که موجب نابه‌سامانی بازار محصولات کشاورزی و یکه‌تازی دلالان شده است.
به گفته شادلو، رواج دلالی در صنعت کشاورزی یکی از پررنگ‌ترین دلایل ناامیدی کشاورزان از این صنعت است؛ در حالی‌که به نظر می‌رسد راهکار قوی برای مبارزه با این پدیده وجود ندارد و در این سال‌ها دلالان به اندازه‌ای نفوذ داشته‌اند که مقابله با آن‌ها عملا غیرممکن شده است و این عوامل به انضمام بسیاری دیگر از ضعف‌های صنعت کشاورزی در ایران منجر به کاهش انگیزه نسل جوان برای دنبال کردن مشاغل مرتبط با کشاورزی یا ادامه شغل پدرانشان بوده باشد.
افزایش سن و کاهش کارایی
اسکندر زند، معاون وزیر جهاد کشاورزی، نیز روز گذشته متوسط سن کشاورزان کشور را ۵۳ سال اعلام کرد و گفت: اگر نتوانیم سازمان کشاورزان آینده را تشکیل بدهیم، در آینده نزدیک با چالش نبود کشاورز مواجه خواهیم شد. زند افزود: نیمی از روستاییان کشاورز و بالای ۵۰ سال سن هستند که این امر سبب پایین آمدن کارایی در استفاده از نهاده‌های بخش کشاورزی و در نتیجه کاهش بهره‌وری در تولید می‌شود. وی با بیان این نکته که در تمام کشورهای پیشرفته دنیا سازمان کشاورزان آینده تشکیل شده است، اظهار داشت: از آن‌جا که هنوز عمده فعالیت کشاورزی ایران سنتی است، باید علاوه‌بر این‌که به فکر تامین نیروی انسانی در قالب کشاورزان آینده باشیم، باید به سواد کشاورزان نیز توجه شود.
رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی کشور خاطرنشان کرد: اکنون از ۷۰۰ هزار دانش‌آموز در هنرستان‌های کشور، کم‌تر از ۲۰ هزار نفر در هنرستان کشاورزی مشغول تحصیل هستند. زند با بیان این‌که کشاورزی در کشور خانوادگی است، ادامه داد: در حال حاضر۷۰ درصد از کشاورزان کشور سواد ابتدایی و پایین‌تر دارند.
