خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)/ نویسنده: فاطمه رمضانیان/ کشاورزی سنتی در حال تبدیل به کشاورزی دقیق و دیجیتال است و ایران نیز دیر یا زود مجبور به هماهنگ شدن با سیستم کشاورزی جهانی است. به همین دلیل توسعه مکانیزاسیون در صنعت کشاورزی این روزها در دستورکار دولت قرار گرفته و برای کشاورزان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با این حال کارشناسان حوزه سیستم‌های کشاورزی هوشمند معتقدند ایران با کشورهای توسعه یافته برای استفاده از سیستم‌های هوشمند کشاورزی فاصله‌ی زیاد داشته و هنوز در نقطه صفر قرار داریم. به عقیده کارشناسان این حوزه، در آینده بسیاری از مدیران و کارگران کشاورزی به‌دلیل آن‌که صاحبان اراضی به سیستم‌های مدرن و پیشرفته مجهزند مشاغل خود را از دست می‌دهند و این مهم نیازمند پیشگیری و توجه است. کوچک بودن اراضی کشاورزان و فقدان حضور شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات مکانیزاسیون، ضعف عملکرد دانشگاه‌ها، کمبود کارشناسان با تحصیلات آکادمیک در حوزه کشاورزی دقیق، غیربومی بودن فناوری‌های کشاورزی هوشمند، ضعف ترویج فناوری، کم‌طرفدار بودن شبکه‌های آموزشی در بین کشاورزان، کاهش رونق کشاورزی در بسیاری از مناطق روستایی و رها‌سازی اراضی کشاورزی، از عمده مشکلات اجرای کشاورزی دقیق در ایران است که رفع آن، به تغییر اصولی در سیاست‌های دولت و بخش خصوصی نیاز دارد.کشاورزی دقیق چیست؟ و با چه اهدافی مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
کشاورزی دقیق به معنی انجام کار درست در مکان مناسب و در زمان مناسب، شامل استفاده از تمامی فناوری‌های پیشرفته با در اختیار داشتن آمار دقیق و تجزیه و تحلیل‌های ریاضی، در اختیار داشتن مدیران و کاربران و کارشناسان ماهر است.
در این نوع از کشاورزی با استفاده از فناوری‌های نوین، اطلاعات مختلف مربوط به خاک، آب، هوا و گیاه با دقت، سرعت و حجم بالا جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل و تصمیم‌گیری می‌شود. هدف از انجام این نوع کشاورزی رفع تمامی ناهماهنگی‌های خاک و گیاه و مدیریت منابع و نهاده‌های کشاورزی را به گونه‌ای است که از مزرعه یا باغ محصولی یکنواخت و همگن به دست آید و به مصرف بهینه نهاده‌های کشاورزی در مزرعه و افزایش عملکرد کشاورزی بیانجامد. با اجرای کشاورزی دقیق خسارات به خاک به حداقل خواهد رسید و سموم کشاورزی بیهوده در طبیعت رها نمی‌شوند و اثرات منفی کاربرد این سموم به حداقل می‌رسد. در واقع کشاورزی دقیق شیوه‌ای مدیریتی است برای رسیدن به کشاورزی پایدار.
سیستم کشاورزی دقیق از چه زمان و چگونه به ایران وارد شد؟
در ایران نیز این سیستم در سال ۱۳۸۳ نخستین دستگاه‌های سنجش شوری خاک با استفاده از حسگرهای دقیق و دستگاه‌های پیشرفته DGPS با دقت کم‌تر از یک‌متر جهت تهیه نقشه شوری خاک، توسط حوزه معاونت کشاورزی شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی خوزستان تهیه و راه‌اندازی شد. در سال‌های پس از آن سازمان‌های تحقیقاتی وابسته به وزارت جهاد کشاورزی نیز به‌صورت محدود انواع دیگری از دستگاه‌های سنجش شوری خاک را وارد کشور کرده و از آن بهره‌گیری کردند. استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی در اوایل دهه ۸۰ در دانشگاه‌های کشور به‌صورت وسیعی مورد توجه قرار گرفت و به‌تدریج در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، دانشجویان متعددی در حوزه سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا تربیت شدند. اما هنوز تا استفاده کاربردی از سیستم کشاورزی دقیق در یک مجموعه منسجم فاصله زیادی است.
مزیت استفاده از این سیستم در صنعت کشاورزی چیست؟
استفاده بهینه از منابع آب و خاک و سایر نهاده‌های کشاورزی به‌همراه افزایش بهره‌وری و عملکرد در این صنعت، یکی از مهم‌ترین مزیت‌های استفاده از سیستم‌های کشاورزی دقیق است. با استفاده از سنجنده‌های مختلف و نرم‌افزارهای پیشرفته، اطلاعات با سرعت و دقت جمع‌آوری، ذخیره‌سازی، پردازش و منتشر می‌شوند و نیاز به نیروی انسانی و خدمات آزمایشگاهی به نحو چشمگیری کاهش می‌یابد؛ برای مثال وزارت جهاد کشاورزی نیازمند بررسی سلامت مزارع گندم در کشور و پیش‌بینی میزان تولید و برداشت گندم است. این کار را می‌توان با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در سطح کل کشور و با بهره‌گیری از بانک‌های اطلاعاتی اراضی کشاورزان به‌راحتی انجام داد و نیازی به حضور در مزارع نیست.
همچنین می‌توان نواحی دارای مشکلات مختلف ازجمله بیماری‌ها و آفات گیاهی، علف‌های هرز مهاجم، مناطق تحت کم‌آبی و تنش آبی، مراتع دچار چرای بیش از رویه دام و حتی مناطقی را که دچار آتش‌سوزی می‌شوند با سرعت و دقت شناسایی و نسبت به رفع آن اقدام کرد. بازارهای بورس برای پیش‌بینی تولیدات کشاورزی به‌راحتی می‌توانند از اطلاعات ماهواره‌ای بهره جسته و با دقت بیش‌تر به ارزیابی دقیق تولیدات محصولات مختلف کشاورزی در سراسر جهان بپردازند. این مهم زمانی بیش‌تر اهمیت پیدا می‌کند که بسیاری از مردم حاضر به همکاری برای ارائه اطلاعات از محصولات و تاسیسات کشاورزی به مسئولان نیستند و امکان جمع‌آوری این اطلاعات به‌صورت حضوری غیرممکن یا بسیار گران است. سیستم‌های سنجش از دور می‌توانند این امکانات را در اختیار نهادهای ذی‌ربط قرار دهند.
جایگاه ایران در استفاده از سیستم کشاورزی دقیق کجاست؟
در ایران سازمان مشخصی برای ساماندهی این سیستم وجود ندارد. آنچه در کشور انجام می‌شود به‌صورت پراکنده و بیش‌تر در سطح تحقیقاتی است و کارشناسان دستگاه‌های خصوصی و دولتی در حوزه‌های مکانیزاسیون، آبیاری، خاک‌شناسی، زراعت و اصلاح نباتات و… به‌صورت خودجوش و بدون آموزش‌های آکادمیک دانشگاهی نسبت به فراگیری جنبه‌های مختلف این شیوه مدیریت اقدام کرده و به نحو مطلوبی آموزش نمی‌بینند. این رشته از کشاورزی نیازمند توجه بیش‌تر دولت و مراکز دانشگاهی است تا کارآیی خود را در کشور به اثبات رساند.
فاصله ایران با کشورهای توسعه‌یافته در استفاده از این سیستم چه میزان است؟
فاصله بسیار زیاد است، در واقع هنوز در نقطه صفر قرار داریم. در آمریکا در کمربند ذرت و مناطق کشت غلات از حسگرهای نوری برای تعیین میزان نیاز به کود بهره می‌گیرند و سپس با دستگاه‌های کاربرد متغیر کود، تنها در مناطق مورد نیاز به میزان لازم کود را در اختیار زمین و گیاه قرار می‌دهند. همچنین با مجهز کردن ماشین‌آلات برداشت به سنجنده‌های پیشرفته، نقشه عملکرد محصول زراعی را ترسیم می‌کنند. با بهره‌گیری از سم‌پاش‌های پیشرفته و مجهز به حسگرهای نوری، میزان مصرف سم و آب تا ۹۰ درصد کاهش داده می‌شود. برای کم کردن فاصله ایران با کشورهای توسعه‌یافته، لازم است وزارت جهاد کشاورزی در سیاست‌های خود تغییر و تحول بنیادین به وجود آورد.
مشکلاتی که در راستای اجرای این سیستم در کشور وجود دارد، چیست؟
کوچک بودن اراضی کشاورزان و فقدان حضور شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات مکانیزاسیون، از اصلی‌ترین مشکلات در راستای بهره‌برداری از سیستم‌های کشاورزی هوشمند است. همچنین ضعف عملکرد دانشگاه‌ها، کمبود کارشناسان با تحصیلات آکادمیک در حوزه کشاورزی دقیق در سطوح تصمیم‌گیری مملکتی، غیربومی بودن فناوری‌های کشاورزی هوشمند، ضعف ترویج فناوری، کم‌طرفدار بودن شبکه‌های آموزشی در بین کشاورزان، کاهش رونق کشاورزی در بسیاری از مناطق روستایی و رها‌سازی اراضی کشاورزی، از دیگر مشکلات اجرای این سیستم هستند.
آینده اجرای این سیستم در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کشاورزی سنتی در حال تبدیل به کشاورزی دیجیتال است. در آینده بسیاری از مدیران و کارگران کشاورزی به دلیل آن‌که صاحبان اراضی کشاورزی به سیستم‌های مدرن و پیشرفته مجهزند مشاغل خود را از دست می‌دهند. در آینده کشاورزان مجبور به خرید ماشین‌آلات و تجهیزاتی پیشرفته هستند. روبات‌های کشاورزی پای به عرصه می‌گذارند و با وجود آن‌که ساخت این روبات‌ها از پیچیدگی بسیار برخوردار است؛ اما به‌کارگیری آن‌ها نیاز به تخصص پیشرفته ندارد. در کشور نیز ما ناچار به استفاده از این فناوری‌ها خواهیم بود. بسیاری از روستاییان به شهرها مهاجرت می‌کنند و لذا کشاورزی شهری که عمدتا به باغ‌ها و گلخانه‌های عمودی یا کشاورزی بر روی بام‌ها منجر می‌شود به‌شدت توسعه می‌یابد و مدیریت سیستم‌های کشاورزی شهری برگرفته از فناوری‌های مختلف کشاورزی دقیق است.
انتظارات درباره حمایت از اجرای این سیستم در کشور چیست؟
لازم است که حوزه کشاورزی دولتی به‌شدت کوچک شود. سازمان‌های دولتی کشاورزی کارآیی لازم را ندارند. با توسعه و حمایت از بخش خصوصی و تبدیل شدن بخش دولتی به یک ناظر قوی جهت حمایت از تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی توام با حفظ استانداردهای مرتبط با تولید و حفاظت از محیط زیست از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. لازم است تشکیل و راه‌اندازی شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات مکانیزاسیون در اولویت قرار گیرد. تشکیل تعاونی‌های زراعی با هدف یکپارچه‌سازی اراضی کشاورزی برای بهره‌گیری بهینه از فناوری‌های پیشرفته به همراه کاهش هزینه‌ها و بهره‌وری بهتر از نهاده‌های کشاورزی یک راهکار اجتناب‌ناپذیر است.
سرمایه‌گذاری دولت‌های خارجی در ایران در بخش آب و مکانیزاسیون کشاورزی بایستی در اولویت خاص وزارت جهاد کشاورزی قرار گیرد. این البته بدان معنای خرید صرف فناوری نیست، بلکه لازم است فناوری‌های پیشرفته با نیازهای کشور تطبیق داده شوند که لازمه آن، وجود کارشناس و نیروی ماهر کشاورزی آشنا به فناوری‌های جدید است. در مجموع انتظار این است که الگوی آموزشی و توسعه فناوری در کشور متناسب با شرایط موجود و آینده‌نگری دقیق تدوین شود.
