خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)/ نویسنده: فاطمه باباخانی/ این روزها خبرهای زیادی از خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها منتشر می‌شود. منتقدان باور دارند مدیریت نادرست بیش‌ترین تاثیر را در رسیدن به بحران کنونی داشته؛ اما باید توجه داشت در کنار این شیوه ناصواب مدیریت، تغییر اقلیم بیش از همه یقه تالاب‌ها را در ایران و سایر مناطق جهان گرفته است. نزدیک شدن به روز جهانی تالاب‌ها فرصتی بود تا معاونت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست ضمن ارائه تاریخچه این روز، فعالیت‌های صورت گرفته در این زمینه را تشریح کند. فرهاد دبیری، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست، با اشاره به مناسبت روز جهانی تالاب‌ها گفت: کنوانسیون حفاظت از تالاب‌های مهم بین‌المللی به‌ویژه پرندگان آبی در دوم فوریه سال ۱۹۷۱ در شهر رامسر به‌عنوان نخستین کنوانسیون مرتبط با تالاب‌ها تصویب شد و نام کنوانسیون رامسر را به خود گرفت.وی افزود: این کنوانسیون یکی از قدیمی‌ترین معاهدات زیست‌محیطی است و بعد از تشکیل یونپ در سال‌های بعد معاهدات دیگر محیط زیستی منعقد شدند که نظیر آن‌ها سایتیس و… است.
دبیری هدف از این کنوانسیون را حفاظت از تالاب‌های بین‌المللی و حمایت از جوامع محلی اطراف تالاب‌ها و ارتقای معیشت آن‌ها دانست و گفت: مدیریت مطلوب تالاب‌ها از دیگر اهداف این کنوانسیون است. از نظر IUCN بیش‌ترین ارزش‌گذاری در قیاس با جنگل‌ها، زمین‌های کشاورزی و مراتع با تالاب‌ها است.
وی ادامه داد: از مجموعه ۲۸۰ تالابی که در ایران داریم، ۹۴ تالاب نسبتا مهم در کشور است که ۲۴ مورد آن‌ها در کنوانسیون رامسر به‌عنوان تالاب بین‌المللی به ثبت رسیده است. براساس این کنوانسیون هر کشور عضو باید یک تالاب را به دبیرخانه کنوانسیون معرفی کرده باشد؛ این در حالی است که در زمان عضویت ایران ۱۸ تالاب معرفی و در طول سال‌های بعد شش تالاب دیگر نیز به آن‌ها اضافه شد. از آن‌جا که مجموعه‌ای از تالاب‌ها تحت عنوان یک تالاب به کنوانسیون معرفی شده‌اند، در واقع ۳۵ تالاب ایران با ۲۴ عنوان در کنوانسیون ثبت شده است. معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست، درباره فهرست سرخ مونترو گفت: تالاب‌هایی که در این فهرست قرار می‌گیرند به‌لحاظ مدیریت وضعیت مناسبی نداشته و از ۲۴ تالاب ثبت شده ایران ۶ تالاب در لیست قرمز مونترو قرار دارند. دبیری درباره خروج تالاب‌ها از فهرست قرمز مونترو گفت: با بهبود و مدیریت بحران‌ها می‌توان تالاب‌ها را از این فهرست خارج کرد. تالاب‌های ایران در این فهرست، در سال‌های اخیر همواره بین شش و هفت تالاب در نوسان بوده که در حال حاضر به عدد شش رسیده است. تغییرات اقلیمی ما را در وضعیت نگران‌کننده‌ای به لحاظ خشکسالی قرار داده است و باید بتوانیم در این زمینه اقداماتی را صورت‌بندی کنیم که نمونه آن ستاد احیای دریاچه ارومیه است. درباره هورالعظیم نیز مذاکراتی با وزارت نفت صورت گرفته و همین امر سبب شده است در ۵ نقطه این تالاب آبگیری شود. وی افزود: تالاب‌ها وضعیت متفاوتی از جنگل‌ها دارند و نمی‌توان آن‌ها را با هم قیاس کرد. تالاب‌ها نوسانات شدیدتری را تجربه می‌کنند و بازگشت به وضع اولیه نیز به دشواری جنگل‌ها نیست. در عین حال یک نوسان شدید آن‌ها را با چالش‌های اساسی مواجه کرده و تعداد تالاب‌های قرار گرفته در فهرست مونترو را نیز افزایش خواهد داد. وی با اشاره به این‌که کنوانسیون رامسر نام یکی از شهرهای ایران را یدک می‌کشد و این امر جایگاه ویژه‌ای را برای این کشور متصور می‌شود، اضافه کرد: در کنفرانس اخیر مکزیک نیز بار دیگر این یادآوری صورت گرفت که ایران باید با توجه به برند خود بر این کنوانسیون اهتمام ویژه‌ای را برای حفاظت از تالاب‌ها به‌کار گیرد.
بودجه تالاب‌ها هنوز نرسیده
معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست درباره بودجه اختصاص یافته برای تالاب‌ها نیز بیان کرد: واقعیت امر این است که اعتباری مصوب می‌شود؛ اما در زمان تخصیص به‌واسطه مشکلاتی که وجود دارد این اعتبار داده نمی‌شود که به‌عنوان نمونه برای سال ۹۵ تاکنون هیچ اعتباری پرداخت نشده است.
برگزاری مراسم‌ها در روز جهانی تالاب‌ها از دیگر مواردی بود که دبیری برشمرد و گفت: در ایران دو مراسم در روزهای آتی برگزار می‌شود که یکی از آن‌ها در شهر اهواز در سطح وسیع و با حضور سفیران کشورهای مختلف خواهد بود، دو روز بعد نیز در شهر رامسر مراسم دیگری برگزار می‌شود.
تهیه ۱۳ طرح مدیریت زیست‌بومی تالاب‌ها
آرزو اشرفی‌زاده، رئیس گروه تالاب‌های معاونت محیط طبیعی، نیز در این نشست انزلی، هامون، نیریز و کمجان، شادگان، شورگل، یادگارلو و دورگه سنگی را ازجمله تالاب‌هایی دانست که در فهرست مونترو قرار دارند و افزود: شعار امسال تالاب‌ها با محوریت کاهش خطر بلایای طبیعی انتخاب شده است که نمونه آن‌ها، سیل، خشکسالی و ریزگردهاست. از همین روست که اهواز و تالاب شادگان به‌عنوان میزبان سال جاری انتخاب شده است. وی افزود: علاوه‌بر مراسم‌های اهواز و رامسر، در سایر استان‌ها نیز انجمن‌های محیط زیستی مراسم‌های مختلفی برگزار می‌کنند تا آگاه‌سازی برای تمام ذی‌نفعان در سطوح مختلف صورت گیرد. موضوع قهرمان تالاب نیز مشابه سال‌های پیشین در سه عرصه پژوهشی، مشارکت‌های مردمی و اجرایی برگزار و به‌علاوه محیط‌بان نمونه تالابی به این حوزه اضافه و از سه محیط‌بان تقدیر می‌شود. مسابقه عکاسی تالاب‌ها از دیگر مواردی بود که اشرفی‌زاده به آن اشاره کرد و گفت: علاقه‌مندان می‌توانند عکس‌های خود را به کنوانسیون رامسر بفرستند و نفر برگزیده سفری را به یکی از تالاب‌های جهان خواهد داشت. وی در ادامه از تهیه طرح مدیریت زیست‌بومی برای ۱۳ تالاب خبر داد و بیان کرد: در این طرح‌ها بحث‌های مرتبط با معیشت مکمل را در نظر گرفته‌ایم که به‌‌صورت پایلوت برای تالاب چغاخور در دست تهیه است.
دبیری نیز در همین رابطه با اشاره به پیوستگی معیشت حاشیه تالاب با این زیستگاه‌ها بیان کرد: باید به چرخه‌ای برسیم که ضمن ارتقای معیشت مردم، حفاظت نیز مدنظر قرار گیرد؛ زیرا بقای تالاب وابسته به جامعه محلی اطراف آن است. ابوالفضل آبشت، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران، نیز در این نشست گفت: در سال‌های اخیر بحران‌هایی با موضوع تغییراقلیم را به شکل فزاینده و دو برابری نسبت شاهد بودیم و همین امر تالاب‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. وی با اشاره به پروژه احیای دریاچه ارومیه به‌عنوان یکی از نمونه‌های موفق احیاء بیان کرد: ایران از سال ۲۰۱۴ پروژه مشترکی را با ژاپن برای احیای دریاچه ارومیه شروع کرده که در آن مشارکت جامعه محلی مدنظر قرار گرفته است. در این منطقه ۹۰ درصد حوضه آبریز در کشاورزی استفاده شده و صنعت و مصرف خانگی تنها ۱۰ درصد را شامل می‌شود. بنابراین در این منطقه مشارکت مردم در بهره‌وری این عرصه مدنظر و طی سه سال گذشته ۹۰ روستا حاشیه دریاچه مدنظر قرار گرفته‌اند تا با ارائه تکنیک‌های ساده که فشاری روی کشاورز نباشد به‌سمت تغییر الگوی رفتاری کشاورز سوق پیدا کند. براساس ارزیابی‌های صورت گرفته از پروژه ۳۰ تا ۴۰ درصد صرفه‌جویی در این عرصه صورت گرفته است.
دبیری نیز در همین رابطه درباره چاه‌های غیرمجاز و مجاز حاشیه تالاب‌ها افزود: میزان مصرف آب در کشاورزی بین ۸۹ تا ۹۱ درصد است که در کنار صنعت به ۹۵ درصد می‌رسد. از این رو باید به عنوان مثال ۴۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز حاشیه دریاچه ارومیه مدیریت صورت گیرد. در شورای عالی آب نیز اولویت‌بندی‌ها بر اساس بحران‌های ایجاد شده تغییر پیدا کرده و آب شرب در اولویت اول و محیط زیست در اولویت دوم قرار گرفته و کشاورزی رتبه سوم را به خود اختصاص داده است؛ در حالی‌که در گذشته سهم محیط زیست نادیده گرفته می‌شد.
مدیریت معقولانه صیادی
آبشت در پاسخ به این پرسش که در شادگان معیشت‌های مکمل به گونه‌ای نبوده‌اند که بتوانند وابستگی مردم به تالاب و بهره‌برداری از آن را کاهش دهند و همین امر صید و شکار بی‌رویه را در این منطقه به دنبال داشته است، همچنین در این تالاب با وجود وسعت آن هیچ محیط‌بانی برای حفاظت به کار گرفته نمی‌شود، گفت: درباره تالاب‌ها موضوع ما تنها حفاظت محض نیست که با هرگونه تعرض یا بهره‌برداری که طی سالیان مختلف توسط مردم انجام می‌شده، مخالفت کنیم. آنچه در سازمان از آن پیگیری می‌شود رویکرد زیست‌بومی است. در این حفاظت تعادل خردمندانه بین حفاظت و بهره‌برداری است به شکلی که بتواند به پایداری برسد. موضوع صیادی یکی از این موارد است که باید به شکل معقول و خردمندانه صورت گیرد. اشرفی‌زاده نیز در این‌باره افزود: در روز جهانی تالاب‌ها خبر تاسیس پاسگاهی در شادگان توسط مسئولان مطرح می‌شود با این هدف که مرکزی برای بازدیدکنندگان نیز باشد. دبیری در این رابطه گفت: نیروهای اندک محیط‌بانی با اعتبارات ناچیز مدیریت را در تمام عرصه‌ها بسیار دشوار کرده است و تالاب نیز از این موضوع مستثنا نیستند.
وی همچنین از باز شدن ۵۰ نقطه دایک‌های مرزی برای احیای هامون خبر داد و گفت: با کمک مرزبانان این امر محقق خواهد شد.
منبع: سبزینه
