جبران کم آبی و استحصال آب های ژرف یا فسیلی

ایران کشوری استثنایی در زمینه داشتن منابع آبی به ویژه منابع آبی ژرف است که به گفته برخی کارشناسان اگر استحصال آب های ژرف طبق پژوهش های دقیق، جانمایی درست و تاکید بر اثبات تجدیدپذیر بودن صورت گیرد، در شرایط کمبود شدید آب شرب بلامانع است.
به گزارش خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN) به نقل از ایرنا، ایران کشوری خشک و نیمه خشک است اما با توجه به موقعیت جغرافیایی، دارای چهار اقلیم و فصول چهارگانه است که این مساله این کشور را استثنایی کرده است. همچنین تنوع گیاهی و جانوری، وجود کوه های سر به فلک کشیده، بیابان های داغ و سوزان، فصل های گرم و سرد همزمان با هم، نعمتی است که این کشور را به بهشتی زیبا تبدیل کرده است.
اما چند سالی است این بهشت دچار کم آبی شده و در واقع زنگ خطر برداشت بی رویه منابع آبی آن به صدا درآمده است؛ بسیاری از تالاب ها و رودخانه ها خشک شده اند که ادامه این روند بسیار خطرناک خواهد بود و به اعتقاد برخی کارشناسان تا چند سال آینده برای تامین آب شرب هم با مشکل مواجه می شویم هرچند در حال حاضر نیز بسیاری از شهرها با این مشکل دست و پنجه نرم می کنند.
بر این اساس چندی پیش قائم مقام وزارت نیرو که دستگاه متولی تامین آب کشور است اعلام کرد که این وزارتخانه در حال پیگیری و بررسی منابع آبی به عنوان ‘ آب های ژرف’ در کشور در قالب طرح احیا و تعادل بخشی آب های زیرزمینی است.
حال این سوال پیش می آید که منظور وزارت نیرو آب های ژرف است یا آب های فسیلی، زیرا دو نوع منبع آبی در این راستا در کشور وجود دارد یکی آب های فسیلی در عمق هزار تا دو هزار متری است که تجدیدپذیر نیست و دیگری آب های ژرف که در عمق ۸۰۰ متری و تجدیدپذیر است؛ این درحالی است که وزارت نیرو اعلام کرد آب های در عمق دو هزار متری را بررسی می کند و اعتبار ۲۰۰ میلیارد ریالی نیز برای مطالعه آن پیش بینی کرده است.
محمد درویش مسئول گروه اقتصادی اجتماعی در بخش تحقیقات بیابان در این باره گفت: یک پارامتر در حوزه دانش آب شناسی وجود دارد که به عنوان آب های فسیلی است که در طول میلیون ها سال در لایه های زیرین زمین شناسی و در عمق هزار تا دو هزار متری وجود دارد و به هیچ عنوان تجدیدپذیر نیستند.
وی تاکید کرد: اعتقاد بیشتر کارشناسان آب این است تا جایی که امکان دارد آب های فسیلی برداشت نشود زیرا ممکن است برداشت آن موجب افزایش زمین لغزش ها و ناپایداری ها در سطح زمین و بروز مشکلات غیرقابل پیش بینی و غیرقابل جبران شود.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع ادامه داد: اما در برخی کشورها مانند ایران علاوه بر آب های فسیلی نوع دیگری نیز وجود دارد که به آب های ژرف معروف است و تا عمق ۸۰۰ متری وجود دارد و تجدیدپذیر است.
وی گفت: این آب ها معمولا در سرزمین هایی که گسل های فراوان و تشکیلات زمین شناسی جوان مانند ایران دارد که در معبر چندین گسل مشهور از سمت هندوکش، سپر عربستان و منطقه میاندروان قرار دارد، می توان شاهد پناه گرفتن بخشی از آب ها در این مناطق بود که به آب های ژرف معروف است.
درویش اظهار کرد: در کشور ما اعتقاد بیشتر پژوهشگران و آبشناسان بر این است که آب های ژرف در ایران کاملا منبع ارزشمندی است زیرا برداشت و استفاده از آن به مراتب کم هزینه تر از انتقال آب بین حوضه ای، سدسازی، شیرین کردن و نمک زدایی از آب است.
وی تاکید کرد: اگر مطالعات دقیق در این باره صورت گیرد، می تواند به عنوان منبع راهبردی و استراتژیک مدنظر دولتمردان و کلان نگران برنامه ریزی در کشور قرار گیرد.
درویش افزود: البته قبل از اینکه اقدام به برداشت از این آب ها شود، باید چند نکته مورد توجه قرار گیرد؛ اول اینکه آیا تمام تمهیدات لازم برای استفاده حداکثر از راندمان درخور آب را انجام داده ایم؟ آیا میزان ضایعات در بخش کشاورزی را به حد استاندارد کاهش داده ایم؟ آیا تعداد بازچرخانی آب را به حد مطلوب آن نزدیک کرده ایم ؟ آیا آن زمان است که به فکر استحصال از آب های ژرف باشیم.
وی گفت: هزینه برداشت آب های ژرف ۱٫۱ دلار برای هر مترمکعب است که در مقایسه با هزینه آب شیرین کن که حدود ۲٫۸ دلار در هر مترمکعب است، مقرون به صرفه تر است اما در مقایسه با استحصال روش های طبیعی مانند رودخانه ها همچنان روش گرانی است.
درویش تاکید کرد: استحصال آب های ژرف به شرط پژوهش های دقیق، جانمایی درست و تاکید بر اثبات تجدیدپذیر بودن آن بلامانع است و می شود از آن در مواقعی که با بحران های اجتماعی و کمبود شدید آب شرب مواجه هستیم صرفا برای تامین آب شرب استفاده کرد.
وی اظهار کرد: برداشت آب های ژرف فقط برای آب شرب اقتصادی است نه برای توسعه کشاورزی و صنعت، زیرا آبی که با این هزینه های گزاف استحصال می شود، به هیچ عنوان برای بخش کشاورزی و صنعت توصیه نمی شود، البته نباید فراموش کرد که برداشت همین آب نیز در همه جای کشور ممکن نیست.
مسئول گروه اقتصادی اجتماعی در بخش تحقیقات بیابان گفت: ایران یک کشور استثنایی در این زمینه است زیرا قابلیت بسیار خوبی در زمینه آب های ژرف دارد و می توانیم به روش صحیح از آن استفاده کنیم اما نکته مهم این است افرادی که در زمینه سدسازی یا انتقال آب بین حوضه ای فعالیت می کنند، چشم بسته با این کار مخالفند زیرا فکر می کنند اگر این اتفاق بیفتد کار آنها تعطیل می شود بنابراین به شرطی که استحصال کاملا علمی و با جانمایی صحیح باشد، مشکلی پیش نمی آید.
درویش با ابراز نگرانی از وضعیت کنونی منابع آبی کشور تاکید کرد: همواره این نگرانی وجود دارد که اگر به سمت برداشت آب های ژرف پیش رویم، این منابع نیز به سرنوشت منابع کنونی آبی کشور دچار شوند از این رو باید حتما قبل از اقدام به هر کاری پژوهش دقیق در زمینه توان تجدیدپذیر بودن آنها و اینکه چه میزان می توان آب از آن برداشت کرد، صورت گیرد و نباید بی محابا پیش رویم.
وی افزود: یکی از مشکلات ایران این است که کشوری زلزله خیز است بنابراین اگر با دست خود میزان آسیب پذیری کشور را افزایش دهیم، می تواند موجب آسیب بیشتر کشور در زمینه زلزله شود.