به گزارش خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)؛ متاسفانه روند کنونی تخریب و بهره برداری بی رویه و زوال جنگل های ایران، نگرانی های بسیاری را برای دوستداران آینده ایران به وجود آورده و به طور قطع، تداومِ این روند غیرقابل قبول، نیازمند تلاش مضاعف از سوی دستگاه های دولتی و مشارکت مردم است.سرزمین پهناور ایران با استعدادهای کم نظیر خود در حالی نگران از دست دادن عرصه های سبز است که بسیاری از کشورهای منطقه و جهان به رغم فعالیت های توسعه ای نه تنها از جنگل های خود حفاظت کرده اند بلکه مساحت آنها را نیز افزایش داده اند.
ایران دارای پنج ناحیه رویشی است که شامل جنگلهای خزری، ارسباران، جنگلهای زاگرسی، جنگلهای فلات مرکزی و جنگلهای مانگرو یا حرا (سواحل جنوبی) می‌شود. طی سالهای گذشته مساحت این عرصه های جنگلی کاهش یافته است. برداشت غیر مجاز چوب، استفاده ناپایدار از کشاورزی، چرای بی‌رویه دام، توسعه اقتصادی ناهماهنگ و تغییرات آب و هوا، برخی از دلایل اصلی این روند کاهشی به شمار می‌روند.
در حال حاضر، سرانه جنگل در ایران ۰٫۱۸ هکتار است که کمتر از یک‌چهارم سرانه جهانی آن (۰٫۸ هکتار) است. همچنین آمارها نشان می دهد نرخ بیابان زایی در کشور ۱ درصد است و سالانه ۵۰ هزار هکتار از رویشگاه های جنگلی کشور در حال نابودی است که برهمین اساس، طرح «جنگلانه» که یک پروژه زیست‌محیطی غیر دولتی است و از سال ۱۳۹۳ یعنی از ۳ سال پیش با هدف احیای رویشگاههای جنگلی کشور شکل گرفته، قرار است امسال نیز در تمام استان‌های کشور اجرا شود و به کمک جنگل های رو به احتضار کشور بیاید.
محمد ثابت مسئول خانه فرهنگ بوم گردان پارس و ایده پرداز طرح ملی جنگلانه گفت: با توجه به وخامت وضعیت جنگلهای کشور عزیزمان ایران با اقدامات مخرب انسانی و صنعتی، معدنکاوی، جاده سازی، چرای دام، سرشاخه زنی، شخم زیراشکوب، ریزگردها، خشکسالی، تغییر اقلیم، تهیه زغال و شیوع بیماری ها و آفات گوناگون؛ از دست رفتن وسیع رویشگاه های ارزشمند جنگلی را بیش از پیش امکان پذیر نموده ایم لذا بر آن شدیم تا با اجرای طرح جنگل یاری مشارکتی (جنگلانه) به صورت هماهنگ کشوری(ملی) همه با هم در یک روز، با کاشت بذر درختان بومی برای سومین سال پیاپی در تاریخ ۱۹ آذرماه۹۵، به یاری رویشگاهای کهن وطن بشتابیم.
وی جنگلانه را یک حرکت غیردولتی، مشارکتی خودجوش، و ابتکاری مدنی برای احیای رویشگاههای جنگلی در کشور دانست که به مناسبت دهه تنوع زیستی برگزار می شود و در آن، علاقه مندان برای ادای دِین به طبیعتی که دوستش دارند و اینک مدت‌هاست که مظلومانه و بی‌یاور در آتش بی‌مهری آزمندان نابخرد می‌سوزد، دور هم جمع شده اند، وی هدف از برگزاری جنگلانه را تازه‌داشتن عرصه‌های جنگلی و مرتعی کشور، شناخت و حمایت از گونه‌های گیاهی بومی در معرض خطر و آشنایی با روش کاشت آنها، معرفی جایگاه واقعی و نقش مردم بخصوص جوامع محلی در احیاء ، نگهداری و حفاظت از زیگونگی(تنوع زیستی)، ترویج استفاده از گونه‌های بومی کم‌آب‌بر بجای گونه‌های وارادتی نامتناسب با اقلیم ایران، حرکت به سمت معیشت مکمل و توسعه پایدار فعالیت‌های طبیعت محور از جمله گردشگری در مناطق دارای ظرفیت؛ کمک به تقویت آبخوان‌ها و جلوگیری از فرسایش خاک، احیا و افزایش مناطق جنگلی و مرتعی؛ تقویت و ترویج فرهنگ بومی و دیرینه‌ی «یاریگری» در راستای حفاظت از آب و خاک میهن؛ برشمرد و افزود: این طرح ملی برای نخستین بار در ۵ دی ماه ۹۳، با همکاری ۱۴ استان کشور با هدف احیای رویشگاه های جنگلی در سراسر کشور برگزار شد، که حرکتی کاملا غیر دولتی است زیرا تمام کارها با تلاش سازمان های مردم نهاد انجام می شود، در سال اول، در نهایت بیش از ۲۱۰۰ نفر در سراسر کشور، بیش از ۱۶۱ هکتار از رویشگاههای آسیب دیده را با کاشت بذر و نهال‌های بومی احیا کردند. در سال دوم نیز، اجرای طرح با همراهی ۲۶ استان کشور؛ در قالب ۲۵۰ تشکل مردمی، و بیش از ۸۳۰۰ نفر، افزون بر ۱۰۸۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتع آسیب دیده را با کاشت بذرهای بومی درختان اقلیم خود، در تاریخ ۲۷ آذرماه ۹۴ احیا کردند.
مسئول خانه فرهنگ بوم‌گردان پارس اظهار داشت: این پروژه به‌طور کامل متکی به توان تشکل‌ها و سازمان‌های غیردولتی و جوامع محلی و تمامی عاشقان و دلسوزان و علاقه‌مندان به طبیعت بوده و هیچ مبلغی بابت اجرای این پروژه دریافت نشده است.
وی ابراز امیدواری کرد تا در ۱۹ آذر امسال نیز، تمامی استان‌های کشور با همراهی در این مشارکت مردمی و سبز به یاری طبیعت بشتابند.
ثابت در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه تشکل ها و افراد علاقه مند، چگونه عرصه‌های نیازمند ترمیم و احیا را شناسایی کنند؟ و انتخاب عرصه‌های مناسب کاشت بذر چگونه انتخاب و مشخص می شوند؟ ، افزود: عرصه‌های آسیب دیده‌ی جنگلی و مرتعی هر منطقه را می توان با مشورت گرفتن از کارشناسان ادارات محیط زیست، منابع طبیعی و همچنین جامعه محلی آن منطقه که نسبت به رویشگاهای منطقه خود آگاهترند، و در طی سالیان دراز همزیستی با رویشگاهای اطراف خود را بهتر آموخته‌اند، مشخص کرد. باید عرصه‌هایی برای کاشت بذر مشخص شود که اولا جزو مناطق قرق شده باشد تا چرای دام روی آن نباشد، دوما آبیاری بذرهای کاشته شده توسط منابع طبیعی و یا جوامع محلی قابل انجام باشد. 
محمد ثابت در ارتباط با انتخاب بذر نیز، معتقد به مشورت گرفتن از کارشناسان ادارات محیط زیست، منابع طبیعی و همچنین جامعه محلی است، وی در ارتباط با کاشت بذر اینطور پاسخ داد: مشارکت مردم در کاشت بذر درختان، آن حس تعلق و مسوولیت لازم برای حفاظت را در آنها ایجاد خواهد کرد؛ زیرا وقتی کسی درختی می کارد یقیناً، دایم به فکر به بار نشستن آن است و طبیعی است که همواره دغدغه ی حفظ درختان و جنگل ها را داشته باشد.
او همچنین تاکید کرد: هنگامی ما به طبیعت دست برده ایم و آنرا تخریب کرده ایم حالا باید مشارکت کنیم تا آن را احیا کرده و به نقطه ای مطلوب برسانیم. ما با چرای دام در جنگل، بردن سگ ها همراه گله به آنجا و شکار، جمعیت سنجاب ها و دارکوب ها و گرازها را کاهش داده ایم و امروز این گونه های جانوری که کار کاشت بذر را به طور طبیعی در جنگل انجام می دادند دیگر نیستند؛ پس ما خود باید دست به کار بشویم و این کار را انجام دهیم.
ایده پرداز طرح ملی جنگلانه با تاکید بر اینکه در این طرح فقط از گونه های بومی هر منطقه برای کاشت استفاده خواهد شد گفت: کاشت اکالیپتوس، سرو و کاج، یک خطای فاحش بود که طی دهه های متمادی در ایران انجام شد و باعث هدر رفت منابع آبی و تغییر بافت خاک شد. بر این اساس در جنگلانه، فقط گونه های بومی هر منطقه کاشته می شود. ما حتی اعتقاد داریم گونه ی بومی شمال خوزستان را در استان فارس؛ و گونه بومی کردستان را در کرمانشاه هم نباید کاشت؛ چرا که هر یک از این گونه ها خود را با شرایط بومی خاص همان منطقه هماهنگ کرده اند و در دیگر مناطق دچار مشکلات متعددی شده و نیز ممکن است برای گونه های بومی موجود نیز مخاطراتی را ایجاد کنند.
وی افزود علاقه مندان بعد از رعایت اینگونه موارد، می توانند به روش بسیار ساده ای بنام “کپه کاری” بذور خود را بکارند. اساس کار طرح جنگلانه بر مبنای کپه کاری و بذرکاری است و قدیمی ترین روشی است که بشر تا امروز آنرا شناخته است. همچنین تنها روشی است که خود طبیعت هم برای احیای خود به کار می گیرد، زیرا با هر توان و بضاعتی و در هر عرصه‌ای قابل انجام بوده و بازده بیشتری نسبت به کاشت نهال دارد. (کپه‌کاری قراردادن مقدار معینی بذر در خاک جهت رویش و جوانه می‌باشد. که در این روش فقط از بذرهای بومی همان منطقه استفاده می شود.)
احسان سمیع زاده مسئول روابط عمومی جنگلانه نیز گفت: وضعیت جنگلهای کشور نگران کننده است، زوال جنگلهای بلوط مسأله‌ای جدی است، آتش سوزی بلای جان جنگل‌هاست، نرخ بیابان زایی در کشور یک درصد است، سالانه صدها هکتار از رویشگاههای جنگلی کشور نابود می‌شود. اینها و هزاران جمله دیگر را، بارها و بارها از زبان کارشناسان، مسئولان و دوستداران محیط زیست و منابع طبیعی شنیده ایم، اما هر بار بی‌تفاوت از کنار آن رد شده ایم و تنها سازمان‌های دولتی را مسئول چاره‌اندیشی در این خصوص دانسته ایم؛ غافل از اینکه تا زمانی که خودمان نسبت به یک موضوع احساس تعلق و مسئولیت نداشته باشیم نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که دولت به تنهایی از عهده حفظ آن برآید. سه سالی می‌شود کسانی که دل شان برای جنگل‌ها می‌تپد با هدف احیای رویشگاههای جنگلی در سراسر کشور آستین‌های همت را بالا زده‌اند و با اجرای طرح ملی جنگلانه در قالب سازمان‌های مردم نهاد و حرکتی کاملاً غیر دولتی، اما با همکاری ادارات محیط زیست و منابع طبیعی در ۳۱ استان احیای جنگل‌ها و جنگلکاری را شروع کرده‌اند. 
سمیع زاده در خصوص دغدغه بوجود آمده در برخی محافل مبنی بر اینکه “آیا جنگلانه دست بردن در اکوسیستم نیست؟ و باعث آسیب به آن نخواهد شد؟” گفت: این دغدغه ی کاملا درست و بجایی است و اگر کار غیرکارشناسی انجام بشود، می تواند آسیب های بسیار جدی و ماندگاری بر پیکره جنگل ها بر جای بگذارد. از هرگونه دست بردن در اکوسیستم طبیعی، پرهیز خواهیم کرد و تنها به احیای جنگل های تخریب شده می پردازیم همچنین در جنگلانه، پیش از اجرا، تمام بررسی های لازم را به کمک کارشناسان و متخصصان این حوزه انجام داده ایم.
ما در جنگلانه می خواهیم در مناطقی که اکوسیستم دچار آسیب جدی شده این طرح را پیاده کنیم؛ در مناطقی که در اثر آتش سوزی، چرای بی رویه دام، تولید زغال و یا دیگر تخریب ها، اصطلاحا جنگل در آنجا “کچل” شده است، طرح را اجرا خواهیم کرد. پس به هیچ عنوان سراغ مناطق بکر و رویشگاه های دست نخورده نخواهیم رفت. ما قبل از اجرای طرح جنگلانه، با کارشناسان مربوطه مشاوره کرده ایم. طرح را ابتدا برای سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری کشور فرستاده ایم و آنها طرح جنگلانه را بررسی و تایید کرده اند. در استان ها نیز، پیشتر با ادارات ترویج و آموزش ادارات کل منابع طبیعی و با ادارات کل محیط زیست استانها نیز کاملا در ارتباط بوده ایم. بنابراین تلاش کافی برای پیشگیری از خطا و مصون ماندن از اشتباهات را داشته ایم و با اطمینان جنگلانه را در سال سوم آن نیز اجرا خواهیم کرد.
مسئول روابط عمومی طرح ملی جنگلانه گفت: جنگلانه، طرح جنگلکاری برای احیای جنگل های در معرض آسیب کشور از شمال تا جنوب است. این طرح شامل البرز و زاگرس می شود و در جنگل های طبیعی قرار است به اجرا درآید. برنامه اصلی جنگلانه، کاشت بذر و کپه کاری به روش سنتی است؛ اما می تواند کاشت نهال نیز باشد.
احسان سمیع زاده درباره علت انتخاب روش کاشت بذر در جنگل گفت: تلاش داریم روش کاشت بذر درخت در جنگلانه، به روش طبیعی نزدیک باشد. بنابراین روش کپه کاری، را انتخاب کرده ایم، زیرا بازده و ارجحیت بیشتری نسبت به کاشت نهال دارد. هر چند نهال کاری خوب است؛ اما مشکلات خودش را دارد. از جمله اینکه اساسا چون در اغلب موارد نهال به شکل غیر اصولی و در شرایط غیر طبیعی پرورش و سپس به جنگل انتقال می یابد، هنگامی که به محیط طبیعی منتقل می شود آسیب می بیند و از بین می رود؛ زیرا نمی تواند خودش را با محیط طبیعی انطباق بدهد، چرا که انتقال نهال به عرصه شرایط خاص و ویژه‌ای از جمله آداپته‌کردن نهال به آب و هوای عرصه مورد نظر، اطمینان از سالم بودن آن و گوده‌زنی‌های عمیق که در مناطق کوهستانی، امکانِ آن سختتر است، را دارد. همچنین نهال‌های گونه‌های بومی به تعداد انبوه موجود نیست. لذا هماهنگی‌های انجام شده توسط دبیرخانه کشوری طرح جنگلانه در سایر استانها، جهت ارائه بذر به تشکل ها و علاقه مندان صورت گرفته است، مگر آنکه اداره منابع طبیعی استانی خود تمایل به اهدا نهال داشته باشد. در صورتی که تشکلی نیز نهال‌های مورد نظر را از قبل در اختیار دارد، میتواند نسبت به کاشت آنها با شرایط لازم کاشن نهال اقدام نماید و یا با کاشت بذرهای بومی منطقه‌ی خود در گلدان‌های پلاستیکی و نگهداری آن در شرایط آب‌وهوایی مشابه عرصه مورد نظر، خزانه‌ی سال آینده خود را مهیا کنید.
وی همچنین متذکر شد: قطعا اگر بذر درست انتخاب نشود، جنگلکاری دچار مشکل خواهد شد. جنگلکاری هم مشابه سایر عملیات جنگل، امری تخصصی است. اینکه تصور شود با هر نوع روش کاشت در مناطق مخروبه به احیای اکوسیستم‌های جنگلی کمک کرده‌ایم، تصور باطلی است. در جنگلکاری انتخاب بذر مناسب بسیار مهم است زیرا شرایط زیستی یک گونه گیاهی در ارتفاعات مختلف جنگل متفاوت است.
انتخاب بذر نامناسب میتواند یک پروژه جنگلکاری را با شکست مواجه کند. کوچکترین تغییر در شرایط محیطی میتواند جنگلکاری‌هایی را که بذر آنها متناسب با شرایط محیطی انتخاب نشده را از بین ببرد. به این ترتیب تمام تلاش‌هایی که طی سالهای متمادی برای ایجاد یک توده جنگلی صرف شده، بی ثمر خواهد شد.
سمیع زاده در پایان ضمن اشاره به اینکه جنگلانه یک طرح پنج ساله است و برآنیم تا برای سومین سال پیاپی دست در دست یکدیگر، ۱۹ آذرماه ۹۵، جنگلانه‌ای به مراتب پُرشورتر و به یادماندنی‌تر از قبل بیافرینیم، گفت: از عموم علاقه‌مندان در سراسر کشور برای شرکت در این برنامه دعوت می کنیم.
وی نحوه اطلاع از اجرای برنامه را مراجعه به سایت خانه فرهنگ بوم‌گردان پارس به آدرس www.boomgardan.ir و سایت طرح ملی جنگلانه به آدرس www.jangalaneh.ir اعلام کرد.
منبع: زیست بوم
