با وجود قرار گرفتن دو سد بزرگ امیرکبیر و طالقان در استان البرز، این استان نه تنها از منابع آبی این دو سد بی بهره مانده، بلکه تمامی حوزه های بالادست این سد دچار بحران کم آبی شده است.
به گزارش خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN) به نقل از ایرنا؛ انتقال آب از تونل سد کرج و طالقان به سمت تهران امروز سبب کاهش منابع آبی این خطه و مهمترین عامل تهدید کننده استان البرز به شمار می رود.
این انتقال در گذر زمان توانسته تمامی جریان های طبیعی را قطع و شرایط حوزه های پایین دست سفره های آب زیرزمینی که واسطه حرکت رودخانه در انتهایی ترین مسیر به سمت ورامین بوده را با مشکل مواجه کند و سبب بیابانی شدن مناطق اشتهارد و ماهدشت شود.
برخی کارشناسان بر این باورند که ادامه این روند و کمبود منابع آبی حوزه های بالادست سدهای کرج و طالقان می تواند برای پوشش گیاهی و منابع طبیعی استان البرز مخرب باشد بنابراین توسعه شیوه هایی چون آبخوان داری، آبخیزداری و اجرای عملیات ترسیب کربن طی سالهای متمادی در استان مورد مطالعه قرار گرفته است تا شاید بتوان آثار مخرب حاصل از این انتقال آب را کاهش داد.
احداث سد امیرکبیر(کرج) روی رودخانه کرج از سال ۱۳۲۸ کلید خورد و در نهایت در سال ۱۳۴۰به بهره برداری رسید؛ این سد با سطح حوزه آبریزی به مساحت ۷۶۴ کیلومتر مربع و با متوسط جریان آب سالیانه به میزان ۴۷۲ میلیون مترمکعب در فاصله ۶۳ کیلومتری شمال غربی تهران و در کیلومتر ۲۳ جاده کرج – چالوس، در شمال شهرستان کرج قرار دارد.
این سد با هدف کنترل سیلابهای بهاره و جلوگیری از خسارتهای ناشی از سیل، تامین آب شرب تهران سالانه به میزان ۳۴۰ میلیون مترمکب، تنظیم آب برای مصارف آبیاری و کشاورزی اراضی حومه کرج به میزان ۱۳۰ میلیون مترمکعب در سال و تولید انرژی «برق – آبی» جهت کمک به شبکه سراسری برق بویژه در ساعات اوج مصرف به میزان سالانه ۱۵۰ هزار مگاوات ساعت احداث شده است.
به گفته برخی مسئولان، امروز ۸۵ درصد ظرفیت آبی سد کرج پر است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته چهار درصد افزایش نشان می دهد.
عملیات اجرایی انتقال آب طالقان به دشت قزوین نیز در سال ۱۳۴۸ با ساخت سد انحرافی سنگبان در طالقان و تونل انتقال آب به طول ۹ کیلومتر تازیاران و سد انحرافی زیاران و مجموعه کانالهای آبیاری دشت قزوین و در همان سالهای مطالعاتی پیرامون سد مخزنی برای ذخیره سیلابهای بهاره رودخانه طالقان آغاز شد اما ساخت آن با توجه به شرایط کشوری تا سال ۱۳۸۱ به تعویق افتاد و در فروردین ماه این سال عملیات ساخت سد مخزنی کلید خورد و ساخت آن به مدت چهار سال طول کشید.
این سد در سال ۱۳۸۵ و ۱۳۵ کیلومتری شمالغرب تهران روی رودخانه طالقان در محل روستایی روشنابدر به بهره برداری رسید.
سد طالقان با هدف تامین آب کشاورزی دشت قزوین، تامین آب شرب شهرهایی تهران و کرج، تغذیه مصنوعی دشت قزوین و کنترل سیلابهای فصلی رودخانه طالقان احداث شده و از نوع خاکی با هسته رسی است که حجم مخزن آن ۴۲۰ میلیون مترمکعب و حجم مفید ۳۲۹ میلیون متر مکعب برآور می شود؛ حجم بدنه این سد ۱۵ میلیون مترمکعب، ارتفاع تاج ۱۰۳ متر و طول دریاچه ۱۳ کیلومتر است.
نیروگاه این سد با بکارگیری دو واحد توربینی ۸٫۹ مگاواتی راه اندازی می شود و قادر است ۶۱گیگاوات ساعت در سال برق تولیدکند.
به گفته برخی مسئولان وزارت نیرو، ۷۷ درصد ظرفیت سد طالقان نیز پر از آب است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۶۳ درصد افزایش داشته است.
* سیمای استان البرز
استان البرز با وجود وسعت کم، پس از بوشهر پرتراکم ترین شهر جمعیتی کشور از حیث مهاجرت پذیری و حاشیه نشینی به شمار می رود اما به واسطه همجواری به پایتخت، ییلاقی بودن و شاهراه استان های دیگر و سرانه نرخ رشد جمعیت آن به ۳٫۱ رسیده است.
به طور معمول در جاهایی که مهاجرت شکل می گیرد همچون لواسان و کلاردشت سرمایه به مناطق کم برخوردار سوق داده و ارزش افزوده پیدا می کند اما در استان البرز در پیرامون شهر محمدشهر، کمالشهر و اشتهارد به طور عمده مهاجرانی می آیند که شغل و درآمد ندارند که از لحاظ اقتصادی و اجتماعی خطرناک هستند.
همچنین این استان از لحاظ شاخص های صنعت جزء استان های برتر و از حیث گردشگری در مناطق کوهستانی، بیابانی و میان بند دارای قابلیت های خوبی است.
با وجود این که هفت سال از تبدیل شهرستان کرج و نواحی همجوار آن به استانی تحت عنوان البرز می گذرد (سال ۱۳۸۹) اما ساختار و تشکیلات آن هنوز در سطح ادارات کل نیست و هنوز بسیاری از دستگاه های اداری آن ساختار شهرستانی خود را حفظ کرده اند.
برای نمونه اداره کل منابع طبیعی کرج هنوز نتوانسته ساختمان اداری اختصاصی برای خود داشته باشد و همچنان در مکانی استیجاری مستقر است و مقرر شده با کمک سازمان جنگل ها ظرف سال آینده تشکیلات ساختاری اداره کل به پارک جهان نما و مجموعه جوان شیر منتقل شود.
* نگرانی از عمق چاه های دشت کرج که به ۱۸۰ متر رسیده است
حامد فرضی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز با اشاره به بحران منابع آبی دشت کرج گفت: هم اکنون در بالادست حوزه های آبخیز فعالیت های آبخیزداری اعم از کنترل رسوب، تغذیه سفره های زیرزمینی تمامی فعالیت ها با حداقل هزینه و سخت ترین شرایط انجام می شود.
وی توضیح داد: از آنجا که فروش منابع آب به وزارت نیرو پرداخت می شود، این وزارتخانه باید به همان نسبت فروش منابع آب، منابع اعتباری به بخش آبخیزداری سوق داده شود.
این مسئول تاکید کرد: اکنون عمق چاه های آب در نهالستان کرج به ۱۸۰ متر رسیده که نگران کننده است به طوری که آب استحصالی از این عمق می تواند با خروج املاح سنگین موجب غیرکیفی شدن آب و خاک شود.
وی اظهار داشت: در منطقه طالقان نیز با این مشکل مواجه شده ایم و این درحالیست که در سالیان گذشته همچون سال ۱۳۴۳ عمده فعالیت های آبخیزداری در بالادست حوزه سدهای بزرگ همچون سد امیرکبیر انجام می شد و تداوم داشت.
فرضی اضافه کرد: در سال های اخیر که استان البرز شکل گرفته، فعالیت های آبخیزداری به دلیل کمبود اعتبارات دچار شدت و ضعف های اجرایی شده است.
* امکان تولید سالیانه ۹۱ میلیون مترمکعب آب با عملیات آبخیزداری
وی تصریح کرد: در قالب برنامه اقتصاد مقاومتی ۱۷۱ هزار هکتار طرح آبخیزداری برای شهرستان کرج، طالقان و ساوجبلاغ آماده اجراست که در صورت تامین اعتبار و اجرای آن در یک بازه زمانی پنج ساله، می توان سالیانه ۹۱ میلیون متر مکعب آب و ۲۰ هزار و ۵۲۰ تن علوفه تولید کرد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز طبق آخرین برآوردهای سال گذشته مجموع میزان اعتبارات این طرح را ۸۰۰ میلیارد ریال (۸۰ میلیارد تومان) دانست و اضافه کرد: برای اجرای این طرح در شهرستان کرج حدود ۴۴۰ میلیارد ریال، طالقان ۲۶۰ میلیارد ریال و ساوجبلاغ نزدیک به ۱۰۰ میلیارد ریال اعتبار نیاز است که به علت کمبود اعتبارات کمتر از ۱۰ درصد این طرح تاکنون اجرایی شده اند.
وی با بیان این که اجرای پروژه های آبخیزداری نیازمند تحولی جدی است، اظهار داشت: متاسفانه ما اینجا نتوانسته ایم منابع مالی بخش آبخیزداری را تامین کنیم.
فرضی ادامه داد: کمبود این اعتبار در بالادست دو حوزه پرخطر از حیث فرسایش خاک، شیب اراضی و سازند زمین شناسی میزان تولید رسوب را به ۱۳٫۵ تن در هکتار رسانده است که ادامه روند می تواند خطرناک باشد.
* کرج عامل ۴۰ درصد از ریزگردها
فرضی درباره اقدامات مبارزه با بیابان زایی گفت: پروژه ترسیب کربن با هدف جلوگیری از توسعه بیابان و کاهش وابستگی مردم محلی به پوشش گیاهی از سه سال پیش در شهرستان اشتهارد که از کانون های بحرانی گرد و غبار به شمار می رود، اجرایی شده و بخشی از این طرح به سمت نظر آباد نیز سوق پیدا کرده است.
به گفته وی، مجموع سطح اراضی بیابانی استان ۵۴ هزار هکتار است که پروژه ترسیب کربن در سطح ۳۸ هزار هکتار در منطقه اشتهارد به صورت آزمایشی اجرا خواهد شد و راهبرد اصلی آن جلب مشارکت جوامع محلی و توانمند سازی آنان در راستای توسعه پایدار روستایی است.
فرضی افزود: این میزان بیابانی شدن باعث بروز ۳۰ تا ۴۰ درصدی ریزگرد در این استان شده است و امسال پروژه ترسیب کربن در نظر آباد ۵۰۰ تا ۶۰۰ هکتار امسال صورت گرفته اما نیازمند اعتبارات بیشتر در این بخش هستیم.
* حاشیه نشینی و تغییرکاربری اراضی
وی حاشیه نشینی را یکی از مشکلات عمده این استان برشمرد گفت: حاشیه نشینی شرایط و ضوابط خاص خود را دارد زیرا با کاهش منابع آبی ناخواسته باغات از بین می روند بنابراین تغییر کاربری صورت می گیرد.
فرضی بر این باور است که بیشترین معضل البرز در بخش کاهش تولیدات کشاورزی است زیرا در گذشته شهر کرج برند تولید پایه های درختی در کل کشور محسوب می شد و اکنون حاشیه نشینی در خرم دشت که دارای بهترین مزارع گندم و کمالشهر بهترین باغات انگور محمدشهر و ماهدشت فقط درخت را از بین برده است.
* ۵۰ هزار هکتار عرصه آماده جنگلکاری
مجتبی محمدی زاده رییس اداره جنگلکاری و جنگلداری استان البرز نیز سطح جنگل های این استان را ۲۰ هزار هکتار عنوان کرد و گفت: سطح مناطقی که تاکنون در دو شهرستان اشتهارد و نظرآباد نهالکاری شده ۱۰ هزار و ۶۵۵ هکتار است که پنج هزار هکتار از این جنگل ها دست کاشت هستند.
وی با بیان این که استان البرز به علت کاهش نزولات جوی و عوامل طبیعی و انسانی دچار فقر پوشش گیاهی شده است، افزود: بر اساس بررسی های انجام شده در این استان ۵۰ هزار هکتار عرصه، آماده جنگلکاری داریم.
وی اظهار داشت: اعتبار مورد نیاز برای هر هکتار جنگلکاری ۷۰ تا یکصد میلیون ریال (هفت تا ۱۰ میلیون تومان) برآورد شده است.
این مسئول با اشاره به این که دو نهالستان در سطح ۱۵۰ هکتار برای تولید نهال در این استان تاسیس شده است، اضافه کرد: قابلیت تولید در این نهالستان ها سالانه ۱۰ میلیون اصله نهال است.
وی درباره پروژه توسعه جنگل سیجان گفت: این پروژه امسال در ارتفاعات شمال روستای سیجان شهرستان کرج به منظور جلوگیری از سیلاب و خسارات جانی و مالی به روستاییان در سطح ۱۳۰ هکتار اجرا شده است.
محمدی زاده افزود: در این پروژه که با مشارکت جوامع محلی و شورای اسلامی روستا اجرا شد، ۲۰ هزار اصله نهال به فواصل هشت در هشت متر کاشته می شود.
وی ادامه داد: در این پروژه ۲۰ گونه جنگلی و اقتصادی نظیر بنه، ارس، انار جنگلی، بادام جنگلی، واناس، سنجد و انگور کاشته شده است.
رییس اداره جنگلکاری و جنگلداری استان البرز اضافه کرد: این پروژه در پی وقوع سیل در روستای سیجان در سال ۹۴ و خسارات جانی و مالی به ساکنان آن تهیه و اجرا شده است.
* کاهش ۸۹ هزار راس دام مازاد در مراتع
مهدی فتحی معاون منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز نیز درباره مراتع آزاد بر جاده چالوس این استان و اجرای مدیریت نوین چرای دام از سال ۹۴ به منظور حفظ مراتع گفت: در این شیوه که با مشارکت مردم صورت می گیرد، ۸۱ هزار راس از ۱۷۰ هزار راس دام مازاد در مراتع استان البرز کاسته شده است.
وی افزود: ما به منظور مشارکت جوامع محلی برای حفظ پوشش گیاهی مراتع، قصد داریم مدیریت چرا را به طور کامل به انجمن صنفی مرتعداران استان البرز واگذار کنیم.
فتحی با بیان این که در حال حاضر مراتع استان البرز ظرفیت پذیرش ۲۰۰ هزار واحد دامی را دارد، ردیابی مسیر حرکت دام ها به وسیله سیستم جی پی اس (GPS) را از برنامه های آتی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز عنوان کرد وی افزود: با این کار قصد داریم ورود و خروج دام به این استان را کنترل و گمرکی کنیم.
وی از کنترل دام دیگر استان ها به این استان خبر داد و گفت: با صدور مجوز برای دام به مراتع استان البرز و در نهایت تعیین جریمه توانسته ایم ورود دام را به مراتع این استان کنترل کنیم.
معاون اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز، چرای شتر در مراتع را از عوامل تشدید کننده بیابان زایی دانست و گفت: اکنون ۶۰۰ تا ۷۰۰ نفر شتر بدون مجوز در مراتع این استان چرا می کنند و صاحبان این شترها عشایری هستند که استان البرز مسیر عبورشان بوده و به تدریج در آن ساکن شدند.
وی اخذ مجوز برای کشتار شترهای سرگردان در مراتع البرز را از کارهای کلیدی برای حفظ مراتع خواند و اظهار داشت: با همکاری دستگاه قضایی توانستیم مجوز کشتار این شترها را دریافت کنیم.
به گفته وی، مساحت مراتع این استان ۳۷۳ هزار و ۶۷۷ هکتار برآورد می شود که مدیریت چرای دام به انجمن صنفی مرتع داری البرز واگذار شده است.
* ۷۰ هزار هکتار اراضی آماده اخذ سند
عبدالرضا ابراهیمی معاون حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز نیز درباره اقدام های انجام شده برای حفظ اراضی ملی این منطقه گفت: ۷۰ هزار هکتار اراضی آماده اخذ سند تک برگی هستند.
وی به نصب سازه بتونی بنچ مارک به منظور مشخص کردن حد اراضی ملی و مستثنیات مردم اشاره کرد و افزود: تاکنون در استان البرز ۹۰ کیلومتر مرز حایل ملی و مستثنیات با بنچ مارک مشخص شده است.
وی با بیان این که ۶۲ هزار هکتار طرح مرتعداری در این استان دارای مجری طرح هستند و قابلیت انعقاد قرارداد حفاظت مشارکتی دارند، اظهارداشت: برای نخستین بار سطح چهار هزار هکتار قرار داد حفاظت مشارکتی از مراتع به مردم واگذار شده است و در این راستا آبگرمکن و تنورگازی برای جلوگیری از بوته کنی در اختیار مردم قرار داده ایم.
* ارجاع ۱۸ فقره پرونده دام غیرمجاز به دستگاه قضایی در سالجاری
سرهنگ اردشیر جابری فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز عمده وظایف این یگان را رفع تصرفات غیرقانونی و سنواتی، مقابله با چرای بی رویه دام، اطفای حریق دانست.
وی گفت: با توجه به این که ۵۱۷ هزار هکتار مساحت کل استان که از این میزان ۴۳۴ هزار هکتار عرصه ملی و ۳۷۵ هزار هکتار آن عرصه مرتعی است بنابراین طی سالجاری ۱۸ فقره پرونده برای ۷ هزار و ۶۵۱ راس دام غیرمجاز براساس ماده ۴۴ تنظیم و به دستگاه قضایی ارجاع داده شده است.
وی درباره اطفای حریق استان کوهستانی البرز افزود: امسال اقدامات خوبی صورت گرفت اما کافی نیست بنابراین عمده مراتع و کانون های درجه یک بحرانی را شناسایی و دهیاری، شوراها و همیاران خود را در برخی مناطق به ادوات اطفای حریق فلش بک و آتش کوب تجهیز کرده ایم.
وی با اشاره به کاهش ۵۰ درصدی وسعت حریق نسبت به سال گذشته اظهارداشت: است امسال ۲۱ فقره حریق حادث شده که مساحت ۲۳ هکتار را فراگرفته که یعنی از لحاظ سطح کاهش داشته است.
وی اضافه کرد: عمده حریق های استان مربوط به نقاط صعب العبور شهرستان طالقان، کرج و اشتهارد است بنابراین برای داشتن هلیکوپترهای اطفای حریق پایگاه هایی را در کرج و طالقان جانمایی و برآورد قیمت کرده ایم.
* جلوگیری از ورود غیرقانونی دام به مراتع
علی جان پویا رئیس انجمن صنفی مرتع داران استان البرز و رئیس هیات مدیره عشایری و عضو کانون کشوری و انجمن صنفی مرتعداران وجود دام های مازاد را عامل تخریب مراتع عنوان کرد و گفت: در برخی از مناطق استان البرز، مراتع به طور غیر قانونی اجاره داده می شد و ما امسال به جز یکی دو مورد، جلوی این کار را گرفتیم.
وی افزود: چرای دام در مراتع توسط محلی ها با هدف حفظ و توسعه پوشش گیاهی و تقویت آب های زیرزمینی انجام می شود.
پویا در عین حال بر معیشت جایگزین در طرح های مرتعداری تاکید کرد و اظهار داشت: دامداران می توانند فعالیت های اقتصادی مانند پرورش آبزیان، زنبور عسل و گیاهان دارویی انتخاب کنند.
وی گردشگری را از دیگر راه های کسب درآمد جوامع محلی و دامداران برشمرد و افزود: باید زیرساخت ها برای پذیرش گردشگر داخلی و خارجی آماده شود.
