خبرگزاری کشاورزی و منابع طبیعی(IANN)/احسان سمیع زاده: گویا آتش‌سوزی‌های تابستانه حالا یک ماه زودتر شروع شده و به دنبال گرمای شدید و سهل‌انگاری برخی افراد، چند مورد آتش‌سوزی گسترده در این مدت، در استان‌های دارای جنگل، بویژه فارس رخ داد، که با تلاش مردم، سازمانهای مردم نهاد و نیروهای امدادی و با وجود قرار داشتن در ماه مبارک رمضان و سختی روزه داری و ساعت ها پیاده‌روی، با همت همگی شان آتش سوزی ها مهار شد، اما همچنان حریق این مناطق را تهدید می‌کند.
استانی که آتش‌سوزی‌هایش طی خردادماه به سرخطِ خبرِ رسانه‌ها رفت، جایی که بخش عمده‌ای از جنگلهای زاگرس را در خود جای‌داده است و حالا از پاسارگاد گرفته تا پارک ملی بمو در سوگ درخت‌هایش نشسته است.
مهم‌ترین حادثه‌ای که در این استان طی این ماه به وقوع پیوست آتش‌سوزی سه‌روزه جنگلهای پاسارگاد بود، حادثه‌ای که بازهم به دلیل کمبود امکانات و نبود بالگرد اطفای حریق آن‌قدر طولانی شد که شاید جبران خسارات ناشی از این حادثه سال‌های سال طول بکشد.
طی چند سال گذشته متاسفانه همزمان با قهرِ طبیعت، که خشکسالی ۱۰ ساله را بر استانِ پهناور فارس تحمیل کرده در جای جای این استان از عرصه های مرتعی گرفته تا جنگلی بخوبی شاهدیم که بر اثر ضعف امکانات اولیه، گاهاً با نابودی کامل عرصه های پیش رو، آتش خود خسته شده و زبانه اش را فرو برده است.
مشخصاً در استان فارس که گویا رکورد دار آتش سوزی جنگل و مرتع در چند روز اخیر است، حدود ۶ مورد آتش سوزی گستره در مناطق مختلف شهرستان های پاسارگاد (از تنگه بلاغی گرفته تا تنگه خرسی و ماری)، شیراز (پارک ملی بَمو، دشت ارژن، کوهمره سرخی)، و داراب (تنگ مروارید و گردنه گدارپنبه)، رخ داد که برخی از آنها همچون آتش در پاسارگاد و بمو از وسعت و شدت زیادی برخوردار بود که وزش باد در برخی مواقع بر سرعت آن نیز افزود.
درست است که بر اثر گرما و وزش باد این آتش سوزیها شدت یافت، اما جدا از کمبود امکانات، عامل انسانی هم در رخ دادن و حتی گسترش آنها بیش از پیش دخالت داشته است. زیرا فردی که موجب بروز آتش سوزی می شود در مهار آن نیز باید اقدامی هر چند کوچک انجام دهد. خیلی از آتش سوزی های جنگل ها و مراتع که عامل انسانی مصبب آن تشخیص داده شده، به صورت اتفاقی توسط جنگل بانان مشاهده و کشف می شود؛ در صورتی که یک تماس تلفنی با محیط بانان و جنگل بانان میتواند نجاتِ جنگل دچار حریق شده را در پی داشته باشد.
تخریب و خسارت به منابع طبیعی غیر قابل جبران است، باید توجه داشت که ارزش ریالی درخت را نمی توان به هیچ عنوان محاسبه کرد و نمی توان برآورد قیمت برای درختی که قدمت چند ده ساله دارد داشت و عدد مشخصی را اشاره کرد.
رئیس سازمان جنگلها ۹۵ درصد آتش سوزی ها را به دلیل سهل انگاری افراد دانست، اما می توان امیدوار بود که این معظل با آموزش های تخصصی از طریق برگزاری مانور، تهیه تجهیزات و امکانات سخت افزاری، آموزش نیروهایی که به صورت داوطلبانه و با حُسن نیّت قصد کمک در این حوادث را دارند برطرف گردد، و این امر مستلزم برنامه ریزی از سوی دستگاه های متولی است، همچنین می توانیم با همکاری دستگاه‌ها ی متولی بحران و ضمن آموزش عمومی به مردم، برای مقابله با آتش آماده باشیم و با آموزش های مداوم، فرهنگ درست و صحیح پا گذاردن در طبیعت را نهادینه کنیم. اما زمانی ناراحتی و نگرانی از آتش گرفتن جنگلها و مراتع -این نعمتهای الهی- بیشتر می شود که خبر از عمدی بودن آنها به گوش می رسد.
بخشدار ارژن در استان فارس آتش‌سوزی رخ داده چند روز اخیر در این بخش را بر اثر سهل انگاری نیروی انسانی دانست.
حسن فیاض پور مدیر کل مدیریت بحران استانداری فارس هم در ارتباط با آتش سوزی جنگل های پاسارگاد گفت: نه گرمای هوا و درجه حرارت، و نه صاعقه و انفجار اتفاق افتاده و بنابراین باید دست انسان در کار بوده باشد، آنچه مسلّم است اینکه عامل انسانی دخالت داشته است.
حمزه ولوی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان فارس نیز گفت: آتش سوزی عمدی در طبیعت و محیط زیست نوعی تروریسم است، سودجویان با این کار به دنبال بهره گیری بی رویه و غیرمجاز از حیات وحش و مواهب طبیعی این مناطق هستند و این افراد را باید در زمره تروریست ها شناخت.
ولوی تعمدی بودن آتش سوزی در پارک ملی بمو در چند روز اخیر را هم رد نکرد و گفت: در بسیاری موارد ما شاهد آتش سوزی های تعمدی از سوی افراد سود جو هستیم، این آتش سوزی ها برای بهره گیری از حیات وحش پارک انجام می شود.
بوستانی مدیرکل منابع طبیعی استان فارس در این خصوص که آتش سوزی منطقه بلاغی پاسارگاد، عمدی بوده است یا خیر، گفت: در این ارتباط، بررسی ها ادامه دارد اما باید توجه داشت که افزون بر ۹۵ درصد آتش سوزی های منابع طبیعی در این استان، عامل نیروی انسانی دارد که ۹۰ درصد این آتش سوزی ها سهوی است و افراد عمدی نداشته اند که جنگل را آتش بزنند.
عبدالرضا قاسمپور فرماندار داراب، در ارتباط با آتش سوزی های رخ داده در چند روز اخیر در این شهرستان احتمال داد که این آتش سوزی به صورت عمدی بوده باشد.
آنچه از گفته مسئولان مشخص است عامل انسانی، یکی از دلایلِ اکثر آتش سوزی های چند روز اخیر جنگلهای فارس است که با آموزش و فرهنگ سازی و برخی موارد برخورد قاطع و قانونی، جلوی سهوی یا عمدی بودن آن را باید گرفت. به نظر لازم می آید دستگاه های تخصصی مسئول و دستگاه های امنیتی، قضایی و انتظامی به بررسی موضوع و علت اصلی بروز این حوادث بپردازند تا در صورت عمدی بودن آن با عاملان برخورد جدی صورت پذیرد.
اطلاع از نوع پوشش گیاهی و جانوری مناطق آتش گرفته و اهمیت وجود جنگل ها و مراتع بر کسی پوشیده نیست، اما چرا برخی افراد با بی دقتی میراث بعضا غیر قابل جبران کشورمان را اینگونه به نابودی میکشند؟!
آتش در جنگل های فارس بصورت پی در پی و پشت سر هم اتفاق می افتد، به گونه ای که در برخی موارد نیروهای خسته از مهار آتش، با خستگی به منطقه جدید برایِ مهار آتشِ جدید پا می گذارند که این موضوع خود باعث کاهش راندمان و توان نیروهای موظف و حتی علاقه مند می گردد. به رغم همه تلاش هایی که توسط نیروی انسانی انجام شد اما کمبود امکانات و تجهیزات تخصصی که باید تامین می شد (مانند بالگرد) باعث طولانی شدن زمان اطفای حریق و گسترش دامنه آتش سوزی شد و تأخیر در اعزام بالگرد برای انتقال نیرو به محل آتش سوزی نقش مهمی در استمرار آن داشت.
گرچه در فضای مجازی از سهل انگاری ها و ضعف برنامه ریزی ها در نخستین ساعات آتش سوزی ها سخن بمیان آمده که جای بررسی و تامل دارد ولی واقعیت امر این است زمانی که پای فقدان امکانات از جمله نداشتن یک هواپیمای آب پاش و یا بالگردهای در اختیار سازمانهای متولی در کار باشد، قطعا هرچه برنامه ریزی هم دقیق باشد بدون امکانات لازم نمی توان به سرعت از پس مهار آتش سوزی با این وسعت و درجه که به مرحله درخواست ملی رسیده، نیز برآمد.
خداکرم جلالی معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور با بیان اینکه ۹۵ درصد از آتش سوزیها به دلیل سهل انگاری و بی توجهی رخ می دهد اظهار داشت: ما در آتش سوزی منطقه پاسارگاد فارس به دنبال مقصر نمی گردیم اما چیزی که اتفاق افتاده این است که بالگرد برای حمل نیرو اعزام نشده و عملیات مربوطه بموقع انجام نگرفته و همین موضوع دامنه ی این آتش سوزی را گسترش داده است.
وی اضافه کرد: بخش های مختلف تقاضای کمک و اعزام بالگرد کرده اند اما ظاهرا نیروهای مسئول آمادگی لازم را نداشتند و چون می بایست از جاهای مختلف بالگرد تهیه شود، این امکانات بموقع وارد منطقه نشد و اگر روز پیش از آن، این هلیکوپترها وارد می شد، مقدار کمتری از آسیب و صدمه را شاهد بودیم.
وی همچنین از قرارداد بستن در سال گذشته با همکاری ستاد مدیریت بحران کشور با وزارت دفاع در زمینه مهار آتش سوزی ها گفت که این قرار دادها باید بتواند نیازهای هلی کوپتری و هوایی ما را تامین کند، امسال هم این قرار داد تمدید شده است در آتش سوزی پاسارگاد متاسفانه بموقع بالگرد و ناوگان هوایی تامین نشد و اعزام نیرو تاخیر داشته است.
سوالی که پیش می آید این است که، بستن قراردادی که عملیاتی نمی شود چه فایده ای دارد؟!
برخی از این آتش سوزی ها در عرصه هایی رخ داده که تحت حفاظت و مربوط به سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور هستند و در ایران، وظایف، اعتبارات و تجهیزات مربوط به اطفای آتش در جنگلها، در اختیار سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری است، و این سازمان زیرمجموعه و وابسته به وزارت جهاد کشاورزی می باشد و همچنین شرکت هواپیمایی خدمات ویژه نیز وابسته به وزارت جهادکشاورزی می باشد و حتی مدیرعامل این شرکت هواپیمایی درباره مقابله با آتش سوزی های احتمالی اعلام آمادگی نمود و گفت: با توجه به آنکه شرکت در سه استان فارس، خوزستان و گلستان پایگاه هوایی دارد، مشکلی در خدمات‌رسانی به موقع برای مقابله با حوادثی همچون آتش‌سوزی نداریم.
اما آیا این خدمات رسانی بموقع از سوی وزارت جهاد کشاورزی و سازمان ها و شرکتهای زیر مجموعه و متبوعش صورت پذیرفت؟!
بعضاً هواپیماهای این شرکت قابلیت حمل یک‌هزار و ۵۰۰ لیتر آب به‌صورت نقطه‌ای و تا فرآیند شعاع ۷۰ متری را دارند و علاوه بر آن قابلیت پاشش فوم نیز وجود دارد. پس چرا از سیستم های پرنده این شرکت در استان فارس برای مقابله و مهار آتش سوزی استفاده نشد؟ بی برنامگی باعث ان بوده، یا عدم اطلاع کافی؟نفس جنگلهای فارس بند آمد
به نظر می رسد با توجه به اینکه سازمان جنگلها و شرکت هواپیمایی خدمات ویژه، هر دو از زیرمجموعه های وزارت جهاد کشاورزی هستند، ایجاد هماهنگی بین این دو برای مقابله با آتش سوزی و درخواست هواپیما و بالگرد، کار راحت تری نسبت به هماهنگی بین دستگاه های اجراییِ خارج از مجموعه، همچون هلال احمر، وزارت دفاع و سایر نیروهای نظامی می باشد!
این ظرفیت و امکانات در دسترس می باشد، بهانه ی عدم استفاده از آنها چیست؟
به نظر میرسد سایر دستگاه های متولی هم ضمن تلاشهای قابل تقدیری که انجام داده اند اما بیشتر به ارائه آمار از وسعت و میزان خسارت پس از عبور از بحرانها اکتفا کرده اند!
«آتش» هرجایی که سَرَک بِکِشد با خودش سوختن به همراه دارد، سوختن موضوعیست که جنگلهای این دیار سال‌هاست با آن ساخته‌اند، اما براستی قرار است این حکایت «سوختن و ساختن» تا کی ادامه یابد؟
باید گفت که نظر به جدی بودن خشکسالی در استان فارس و دشواری رویش دوباره درختان جنگلی و بوته های مرتعی در مناطق آسیب دیده، و از سویی سخت گذر بودن اغلب مناطق این استان به علت کوهستانی بودن، می طلبد که این استان از امکانات لازم اطفای حریق از هواپیمای آبپاش گرفته تا بالگردهای ویژه جهت انتقال نیروهای امدادی برای جلوگیری از طولانی شدن زمان مهار آتش سوزی های اینچنینی، بیش از پیش تجهیز شود تا دیگر شاهد چنین صحنه های تلخی برای منابع طبیعی مهمتر از آن سوختن و از بین رفتن حیات وحش و جانوران کم تحرک و دیرخیز همچون لاک پشت و یا سوختن آشیانه و تخم پرندگان نادر و کمیاب در این استان پهناور نباشیم.
اما با توجه به آغاز فصل فراغت و تفریح در طبیعت، آموزش آتش روشن کردن در طبیعت بویژه جنگل ضروری بنظر می رسد، زیرا برخی مسافرانِ عرصه های طبیعی، در نحوه ایجاد آتش و خاموش کردن آن بی اطلاع و بی توجه هستند و با روش های صحیح آتش روشن کردن در جنگل آشنا نبوده و سالانه بخشی از جنگل های زیبای کشور را دچار آتش سوزی می کنند. اینجا مجالی برای آموزش نحوه صحیح برپایی آتش در طبیعت نیست، اما دانستن چند نکته به صورت خلاصه، و مطرح کردنِ برخی مسائل ساده و به نظر پیش پا افتاده، می تواند کارگشا و موثر باشد:
۱٫ مطمئن شوید اطراف آتش به شعاع ۱ تا ۵/۱ متر عاری از موجود زنده است.
۲٫ اگر نتوانستید چنین مکانی را پیدا کنید از گودال کوچک بر روی زمین استفاده کنید و یا با سنگ چین نمودن، موقعیت بر افروختن آتش را مهیا نمایید.
۳٫ عدم آتش افروزی پیرامونِ منابعِ سوختیِ موجود در طبیعت. (شاخه و برگ درختان خشک، مراتع خشک شده و…)
۴٫ موقع خواب یا موقع حرکت و ترک محل، مطمئن شوید که آتش به طور کامل خاموش شده است؛ از آب و یا خاک مرطوب برای خاموش نمودن آتش حتماً استفاده کنید.
۵٫ به عنوان یک فرد متعهد که پا به طبیعت گذاشته اید، مسئولیت آتش برافروخته شده را بپذیریم. این را هم بدانیم که افروختن آتش کار ساده ای است، اما استفاده از آتش و مهار آن نه! ، مهار آتش در طبیعت کار دشواریست و هنر و مهارت خاصی را می طلبد.
اما در صورتیکه در اثر سهل انگاری خود و دیگران با یک آتش سوزی روبرو شدیم چه اقداماتی را باید انجام دهیم:
اول: با حفظ خونسردی سمت باد را تشخیص داده و جهت آتش را تخمین می زنیم.
دوم: تنها در صورت محدود بودن آتش سوزی با استفاده از قطع رابطه آتش با برگهای خشکِ روی زمین و خار و خاشاک و شاخه های خشک درختان، و مواد اشتعال زا محدوده آتش را به حداقل ممکن برسانیم.
سوم: در صورت سرکش بودن آتش و عدم امکان کنترل و مهار آن تنها سعی نمائیم خود و سایرین را به نقطه ای امن خارج از محدوده آتش هدایت نموده و سریعاً واحدهای امداد و نجات، محیط بانان، جنگل بانان و سایر مراجع ذیربط را مطلع نمائیم. (با شماره تلفن‌های ۱۵۰۴ منابع طبیعی و یا ۱۵۴۰ محیط زیست تماس بگیریم)
چهارم: با مشاهده هرگونه آتش رها شده توسط دیگران بعنوان یک عامل اساسی در پیشگیری از آتش سوزی از کنار آتش رها شده بی تفاوت و غیر مسئولانه عبور ننموده و خود اقدام به خاموش نمودن آتش نمائیم، شاید این آتش رها شده خود سر منشاء آتش سوزی بزرگی گردد.
جدا از این موارد که در ارتباط با نحوه صحیح آتش روشن کردن مطرح گردید، حتی آتش روشن کردن نباید چهره طبیعت را نازیبا کند، بعد از اینکه آتش را به درستی خاموش کردیم باید طوری بقایای آن را از بین ببریم که آثاری از محل آتشِ ما در طبیعت باقی نماند.
منبع: زیست بوم
