به گزارش خبرنگار پایگاه خبری کشاورزی و منابع طبیعی (IANN) اجرای الگوی کشت، تکلیف ابلاغی قانون برنامه ششم توسعه به وزارت جهادکشاورزی است؛ تکلیفی که اکنون با کاهش شدید بارش‌ها و خشکسالی بی‌سابقه ضرورت اجرای آن در انواع محصولات و فصول مختلف سال دوچندان شده است. بر این اساس، اخیرا وزارت نیرو ضمن هشدار نسبت به رعایت اجرای الگوی کشت محصولات پاییزه، پیشنهاد کرده کشاورزان در برخی مناطق مانند خوزستان از کشت پاییزه برخی محصولات، خودداری کنند.
با فرارسیدن فصل کشت پاییزه وزارت نیرو نسبت به کشت برخی محصولات هشدار داده، الگوی کشت محصولات جالیزی و علوفه‌ای چه تغییری کرده است؟
واقعیت آن است که سبزی و صیفی محصولاتی بهاره است، اما برای صرفه‌جویی در مصرف آب برخی از این محصولات به‌صورت پاییزه و زمستانه نیز در مناطق جنوبی کشور مانند جنوب کرمان، خوزستان، فارس، سیستان و بلوچستان، بوشهر و هرمزگان نیز کشت می‌شود. هشدارهای وزارت نیرو در مورد کم‌آبی نیز عموما اتفاق می‌افتد. در سال گذشته محقق شد، وزارت جهادکشاورزی نیز برنامه تولید محصولات را با توجه به این هشدارها تنظیم می‌کند. محور این هشدارها به‌طور خاص مربوط به استان خوزستان است. برای رفع نگرانی‌ها ۲راهکار جدی را پیگیری می‌کنیم؛ نخست اینکه هر چه می‌توانیم سطح زیرکشت استان خوزستان را به سایر مناطق مانند جنوب کرمان و هرمزگان انتقال داده‌ایم. راهکار بعدی، افزایش عملکرد بهره‌وری در واحد سطح است. به‌دلیل صرفه اقتصادی مناسب، نفوذ تکنولوژی در تولید سبزی و صیفی زیاد بوده و تقریبا در همه سطح زیرکشت از نشاکاری، مالچ پوششی و سایر راهکارها برای حداقل مصرف آب استفاده می‌شود، اما برای مدیریت این شرایط نیازمند کاهش ضایعات و مدیریت صادرات هستیم. همه این راهکارها برای گذر از بحران کاهش بارش‌ها و کم‌آبی به‌کار گرفته می‌شود، اما باید تحت هر شرایطی امنیت غذایی مردم نیز تامین شود.
به‌طور مشخص الگوی مدون کشت هر یک از محصولات سبزی و صیفی چگونه است؟
در الگوی تدوین شده برای کشت هریک از محصولات سبزی و صیفی تبیین شده چه محصولی و به چه میزان در فصول مختلف سال باید در استان‌های مختلف کشت شود؛ به همین دلیل سطح زیرکشت این محصولات را در استان‌های کم‌آب مانند خوزستان کاهش داده‌ایم. برای سبزی و صیفی در ۴فصل برنامه داریم و اینگونه نیست که مثلا اعلام کنیم یک استان ۱۰هزار هکتار کشت کند، بلکه در هر فصل میزان سطح زیرکشت این محصولات را به استان‌ها اعلام می‌کنیم. این الگوی کشت طیف گسترده‌ای از محصولات را مانند سیب‌زمینی، پیاز، هویج، سیر و… شامل می‌شود. در برخی موارد این برنامه‌ها تا حدی ریز است که استان‌ها اعلام می‌کنند چه نیازی وجود دارد تا برای یک محصول که سطح زیرکشت آن کمتر از ۱۰هزار هکتار است چنین برنامه‌ای با جزئیات کامل وجود داشته باشد.
این برنامه‌ها تا چه حد اجرایی می‌شود؟
همانطور که قبلا، مثلا برای اجباری کردن کمربند ایمنی، شاهد تبلیغات تلویزیونی، فرهنگسازی و جریمه نیروی انتظامی بودیم، برای اجرای الگوی کشت باید سعی کنیم همزمان مشارکت کشاورزان جلب شود، تشکل‌های کشاورزی برای انتقال این برنامه شکل گیرند و برای تشویق اجرا‌کنندگان این الگو یا برخورد با متخلفان تنبیه درنظرگرفته شود. فعلا همدلی با وزارت نیرو شکل گرفته، ولی حتما نیازمند اقدام برخی دستگاه‌های سیاسی مانند فرمانداری‌ها برای اجرای این الگو هستیم.
با اجرای الگوی کشت پاییزه سبزی و صیفی، سطح زیرکشت چه محصولاتی کاهش یا تغییر محسوس داشته است؟
در اجرای الگوی کشت سبزی و صیفی اجازه کاهش سطح زیرکشت را صادر نکرده‌ایم؛ زیرا برنامه اصلی ما تولید و تامین غذای موردنیاز مردم است، اما ممکن است تا حدودی زمان تولید جابه‌جا شود؛ زیرا شرایط اقلیمی استان‌ها، اگرچه شبیه یکدیگر است، اما دقیقا یکسان نیست. به‌طور مثال فقط در استان خوزستان و بخشی از استان فارس امکان کشت و برداشت گوجه‌فرنگی پاییزه وجود دارد، وقتی در استان خوزستان به‌دلیل کم‌آبی کشت گوجه‌فرنگی پاییزه امکان ندارد، این کار به فارس منتقل شده یا بخش زیادی از تولید هویج در استان خوزستان را به جنوب کرمان منتقل کردهایم. در بخش سبزی و خیار نیز به‌دلیل تنوع اقلیمی موجود به همین شیوه عمل شده و سطح زیرکشت را به سایر نقاط منتقل کردهایم. با این روند نگران مقدار تولید این محصولات نیستیم، بلکه باید سعی کنیم تا از نظر زمان عرضه به بازار نیز تعادل ایجاد شود. اطلاع‌رسانی خوبی هم انجام شده تا گلخانه‌ها نیز به کشت برخی از این محصولات مانند سبزی برگی، فلفل و بادمجان وارد شوند تا مشکلی برای تامین این محصولات نداشته باشیم.
وزارت نیرو پیشنهاد پرداخت خسارت توقف کشت پاییزه را ارائه کرده. این راهکار تا چه حد اجرایی است؟
در زمینه پیشنهاد وزارت نیرو اطلاع کافی ندارم، ولی باید محل تامین منابع مالی آن مشخص شود. حتی درصورت امکان پرداخت چنین خسارتی، باید همه پیشنهادها بر مبنای تامین امنیت غذایی ارائه شود. کشاورزان، نه برای کسب سود بیشتر، بلکه برای تامین معیشت زندگی خود، ناگزیر به کشت برخی محصولات هستند؛ ضمن اینکه در زمینه سبزی و صیفی سابقه و امکان واردات را نداریم و تاکنون هم صادر‌کننده این محصولات بوده‌ایم؛ چنان‌که در سال۹۹ نیز ۴٫۵میلیون تن سبزی و صیفی به ارزش ۱٫۳میلیارد دلار صادر کردهایم. اساسا به‌دلیل خطر آلودگی اینگونه محصولات از مسیر واردات، به شبکه مناسب حمل‌ونقل و پایانه‌های فرودگاهی نیاز داریم که فعلا امکان‌پذیر نیست، اما با رعایت الگوی کشت نگرانی چندانی برای تامین نیاز مردم به این محصولات نداریم و درصورتی که با کمبود این اقلام مواجه شویم نیز باید صادرات آن را مدیریت کنیم.
برخی اجرا نشدن الگوی کشت را عامل افزایش تولید محصولات آب‌بر نسبت به محصولات استراتژیک می‌دانند؛ چنان که اکنون جایگاه اول و دوم تولید هندوانه و خربزه را در دنیا داریم، اما در محصولاتی مانند دانه‌های روغنی تا ۹۰درصد و در نهاده‌های دامی تا ۷۰درصد به واردات وابسته هستیم. علت چیست؟
نخست اینکه چنین پیش‌فرضی که هندوانه گیاه آب‌بری است، درست نیست؛ زیرا میزان آب‌بری هندوانه از غلات کمتر است. علاوه بر آن باید توجه کرد هر اقلیمی مناسب کشت برخی محصولات کشاورزی است و از سوی دیگر باید به تامین معیشت کشاورزان نیز توجه کرد. نکته دیگر آن است که گندم و جو کشت پاییزه دارند و هندوانه و خربزه بیشتر در فصل بهار کشت می‌شوند و میزان کشت این محصولات با یکدیگر ارتباط چندانی ندارد. همچنین کلزا محصولی پاییزه است و اینگونه محصولات با یکدیگر رقیب نیستند. مجموع کشت سبزی و صیفی ایران در ۴فصل ۸۰۰هزار هکتار و میزان کشت محصولات زراعی ۱۱میلیون هکتار است که نشان‌دهنده اختصاص کمتر از ۱۰درصدی سطح زیرکشت، به سبزی و صیفی، آن هم در ۴فصل است.
یعنی این ذهنیت که کشاورزان هر محصول قابل کشتی را در مناطق و اقلیم مختلف کشت می‌کنند، درست نیست؟
باید توجه داشت تولید هر محصول کشاورزی نیازمند ابزار و ادوات خاص خود است؛ مثلا کسی که می‌خواهد سیب‌زمینی بکارد به ماشین کشت، سیستم آبیاری و دانش کشت خاص آن نیازمند است یا کسانی که قبلا پیاز نکاشته‌اند نمی‌توانند به‌راحتی به سمت کشت این محصول بروند. دانشی که کشاورزان تولید‌کننده این محصولات دارند، بسیار ارزشمند است و در اختیار سایر کشاورزان نیست. با این روند ممکن است در یک منطقه کشت خربزه، خیار، گوجه‌فرنگی یا نظایر آن توسعه یافته باشد. اینگونه نیست که کشاورز هر محصولی را که می‌خواهد در هر اقلیم و شرایط و با هر ابزاری کشت کند.
با این روند، آیا برای کشت پاییزه سبزی و صیفی به‌دلیل کم‌آبی نگرانی وجود ندارد؟
تولید محصولات کشاورزی امری قطعی نیست؛ زیرا وابستگی ۱۰۰درصدی به محیط و اقلیم دارد؛ ضمن اینکه استمرار کشت به‌دلیل آنکه خارج از فصل اتفاق می‌افتد، دارای چند ویژگی شامل پرهزینه بودن، عملکرد کمتر و دوره کشت کوتاه‌تر نسبت به مناطقی است که این گونه محصولات در فصل تابستان کشت می‌شود؛ در نتیجه تولید چنین محصولاتی با ریسک واقعی همراه است، اما با توجه به تمهیداتی که برای توسعه کشت گلخانه‌ای اندیشیده شده و شناسایی مناطق مستعدی مانند جنوب کرمان، فارس و هرمزگان، نگران تامین غذا با اجرای الگوی کشت پاییزه نیستیم.
یعنی شاهد کاهش سطح کشت سبزی و صیفی در استان‌هایی مانند خوزستان خواهیم بود؟
سطح زیرکشت سبزی و صیفی خوزستان در حوضه آبریز دز ۲۵هزار هکتار بوده که این رقم امسال به ۱۵هزار هکتار می‌رسد و ۱۰هزار هکتار از این سطح زیرکشت به سایر مناطق منتقل شده است. از آنجا که سطح زیرکشت سبزی و صیفی رقم چندان بالایی نیست، کاهش کشت این اقلام در مناطقی مانند خوزستان با مدیریت زمان و مکان کشت جبران شده است.
